XX asr boshlariga kelib oldinlari qoʻllanilmagan
kimyoviy elementlarning
sanoat miqyosida ishlatilishi katta ahamiyat kasb eta boshladi. Bu elementlarni
birlashtirib «kamyob elementlar», keyinchalik esa «kamyob metallar»
deb yuritila
boshlandi.
D.I.Mendeleyev tomonidan tuzilgan davriy tizimning barcha guruhida kamyob
metallar joylashganini koʻrish mumkin. Ular oʻzining fizik-kimyoviy xossalari bilan
boshqa elementlardan katta farq qiladi va sanoat miqyosida qoʻllashning bir qator
xususiyatlariga koʻra, kamyob metallar guruhiga kiritilgan.
Kamyob
metallarning kashf etilishi, asosan, XVIII asr oxirlari va XIX asr
boshlariga toʻgʻri keladi. Shu bilan birga, ulami ishlab chiqarishda qoʻllash uchun ham
maʼlum bir vaqt kerak boʻlgan. Kamyob metallar yer qobigʻida kam uchrashi va tarqoq
holda boʻlgani uchun ulam i sanoat miqyosida ajratib
olish davri murakkab tarzda
kechgan. Kamyob metallami amalda qoʻllash va ularning texnologiyasini ishlab
chiqish, asosan, XIX va XX asrlarga toʻgʻri keladi.
Demak, «kamyob metallar» tushunchasi
kam yoki texnikada butunlay
ishlatilmagan metallar bilan bogʻliq boʻlgan. Hozirgi vaqtda esa zamonaviy
texnikaning asosiy qismi kamyob metallardan iborat ekanligini koʻrish mumkin.
Ayrim sanoat ishlab chiqarish turlarini kamyob metallarsiz tasawur qilib boʻlmaydi.
Quyidagi 1-jadvaldan koʻrinib turganidek, sanoat miqyosida ishlab chiqariladigan 70
xil metallarning 41 xili kamyob metallar guruhini tashkil qiladi.
«Kamyob metallar» deb nomlangan metallar guruhining hosil boʻlishi
nazariyjihatdan ishlab chiqilgan elementlar sinfiga mansub boʻlmay,
balki turli xil
ilmiy qarashlarga ham bogʻliqdir. Kamyob m etallar tabiatda kam tarqalgan.Yer
qobigʻida joylashgan elementlarning miqdorini tahlil qilish natijasida ularning
miqdoriy foizi Amerika olimi Klark tomonidan aniqlangan.
