Bilimlarni ifodalashning Feymli modeli
Biror intellektual tizimda bilim olishni tashkil etish uchun, ularni EHM
da aks ettirish lozim bo‘ladi. Buning uchun u qandaydir ko‘rinishga ega
tizimlashtirilgan axborot shakliga keltiriladi. EHM da aks ettirilgan axborot
prosedurali va deklarativ bo‘ladi. Prosedurali axborot dastur ko‘rinishida
bo‘lib, masalani echish jarayonida amalga oshiriladi.
Deklarativ axborot dastur qayta ishlovchi ma‘lumotlarda aks ettiriladi.
Bilimlarni aks ettirishning mantiqiy, tarmoqli, produksionli, freymli
modellari ishlatiladi. Bilimlarni hosil qilish
ikki funksiya orqali amalga
oshiriladi: axborotni tashqi muhitdan olish; olingan axborotni
tizimlashtirish.
Freym — bu qandaydir standart holat uchun mo'ljallangan
ma'lumotlarni deklarativ keltirilishidir. Freymlarni tarmoq ko'rinishida
ko'rsatish mumkin. Unda yuqori tabaqalar ularning ma'nosini namoyish
etadi va har qanday sharoitda chin qiymatga ega bo'ladi. Pastki tabaqa
muayyan informatsiyaga ega bo'lgan slotlar bilan to'ldiriladi.
Freymlar nazariyasini, bilimlarni freymlar bilan tasvirlash G’OYASINI va
«freym» termi-nini 1975 yilda M. Minski degan olim taklif kilgan. «Freym»
so’zi ingliz tilidan olingan bulib, ramka, deraza, reshyotka, ichki skelet kabi
mazmunlarda ishlatiladi. Freymlar nazariyasining moxiyati kuyidagicha.
Inson yangi xolatga tushib kolgan paytda, u uzining xotirasi-dagi freymlar
deb nomlanuvchi asosiy strukturami tuzi-lishiga murojaat kiladi. YA’ni
bunday xolatda turri echimni kabul kilish uchun
nimalar kilish kerakligini
eslaydi. Freym — bu oldin eslab kolingan bilimlarni tasvirlash birligi. Bu
birlikning detallari davr va talab takozosi bilan uzgarishi mumkin. Freym —
ma’lu-motlar tuzilishini ifodalaydi, uning yordamida, masa-lan, sizning
xonangizdagi xolatni tasvirlash mumkin. Xar bir freym xar xil axborotlar
bilan tuldirilishi mumkin. Agar okibatkutilgan
natijani bermasa, bu ax-
borot — kurilayotgan freymning kullanish usullariga alokador bulishi
mumkin. Freym kup jix,atdan uzining tuzilishiga kura semantik tarmokka
uxshash buladi. Freym — ierarxik tuzilgan, tugun va munosabat (aloka) lar
tarmoridir. Bu erda yukori tugunlar umumiy tushun-chalarni ifodalasa,
pastki tugunlar esa bu tushuncha-larning xususiy xollaridir.
Semantik
tarmoklardan farkli ularok, freym sistemalarda x,ar bir tugundagi tarmoklar
tushunchasi atributlar tuplami (masalan, ism, rang, ulcham, shakl) va bu
atributlarning kiymatlari (masalan, Rustam, kuk, kichkina, dumalok) bilan
beri- ladi. Atributlarni esa slotlar (tirkishlar) deyiladi. Slotlar freym ichida
axborotning anik, joyini kursata-di. Masalani echish uchun axborot etarlimi
yoki kaysi-lari etishmaydi, agar etarli bulmasa
ularni freymning kaeridan
olishi kerak? Bu kabi vazifalarni slotlar bajaradi. Atributlar uzgaruvchan
xarakterga ega bulgan xolatda slotlar shpats (oralik)larni .uz ichiga oladi.
Bu shpatslarga slotlarning xozirgi ahamiyati (kiyma-ti)ni tasvirlovchi ayrim
ob’ektlar joylashadi. Muno¬sabat (aloka)lardan tashkil toptan freymlar
tuplamini yirib freymlar sistemasini kurish mumkin. Bilimlarni freymlar
yordamida tasvirlanishining matematik tuzilishini kuyidagi kurinishida
yozish mumkin: {i ..., { Bu erda i freymlarning nomlari, vj
— slotlarning nomlari, gj — slotlarning kiymati.
Slotlarning kiymati
sifatida boshka freymlarning nomlari ham bulishi mumkin, ular freymlar
orasidagi munosabat (aloka)larni ta’minlaydi. Agar boshka freymlarga mu-
rojaat kilinayotganda, slotlar nomlari xisobga olin-masa, u xolda bir
jinsdagi freymlar tarmogi xosil buladi.
Aks xolda, boglanishlar kaysi
slotlardan xosil bulgan bulsa shu slotlarning nomlari bilan ataladi va
freymlar bir jinsli bulmaydi. Muvofiklashtirish protseduralaridan bosh-
laymiz. Buning uchun xotiradan odam xarakteristika-larini tasvirlovchi
«odam» freymini chakiramiz. Hamma slotlarning shartlarini
kanoatlantiradigan ma’lumot-lar
olinganda, ob’ekt odam sifatida aynan
teng-lashtiriladi (identifikatsiyalanadi). Agar EXMga kira-digan
ma’lumotlar
«odam» freymida berilgan shart-larga moe kelmasa, masalan ob’ekt (sub’ekt)
ningmassa-si 300 kg va ob’ektning dumi bor deyilsa, bu ma’lu-motlardan xulosa
shuki, kurilayotgan ob’ekt odam emas. SHundan sung uxshashlik freymining
kursatkichidan foydalanib va xotiradan «maymun» freymini chakirib,
shunga
var n=document.myform.tanlash.value;
function funk()
{
if(myform.tanlash.value=="1")
{
document.write("
Kompyuter turlaritd> | qiymati | 