International scientific and practical conference
“Methodology of teaching foreign languages – innovations, traditions, problems and their
solutions” March 15, 2024
725
ekologik ofatlar paytida o‘zaro yordam ko‘rsatish imkoniyatlarining ortishi - tabiiyki, bularning
barchasiga globallashuv tufayli erishilmoqda”. Lekin bunday global jarayondan o‘z maqsadlari
yo‘lida taraqqiy qilgan mamlakatlar ustuvorlikka erishish uchun foydalanmoqdalar. Bu esa, o‘z
mustaqilligini qo‘lga kiritgan yoki kam taraqqiy qilgan mamlakatlarning ularga nafaqat iqtisodiy,
balki ma’naviy jihatdan ham qaram bo‘lib qolish xavfini yuzaga keltirmoqda. Shu ma’noda,
globallashuv yuzaga keltirayotgan salbiy oqibatlarning oldini olishga qaratilgan nazariy
xulosalarni ishlab chiqishga zaruriyat kuchaymoqda.
Turli dunyoqarashlar, madaniy urf-odatlar vakillarining ziddiyatsiz va uyg‘un
hayot
kechirish usullari va vositalarini izlash hamda qo‘llash mavzusi har doim faylasuflar,
madaniyatshunoslar, sosiologlar, dinshunoslar, psixologlar, siyosiy, jamoat va din arboblarining
e’tiborini tortib kelgan. Bag‘rikenglik ana shunday dolzarb masala hisoblanadi.
Bag‘rikenglik insonparvarlik qadriyatlari, fanatizm va shovinizmning turli shakllari
o‘rtasidagi qarama-qarshilik sifatida Yevropa falsafasi tarixida mavjud bo‘lgan.
Jumladan,
D.Lokk tolerantlikni talqin qilishda liberal yondashuvni ta’kidlagan. Uning “Bag‘rikenglik
to‘g‘risida” risolasini, shuningdek, I.Kantning “Abadiy tinchlikka” asarini, L.N.Tolstoyning
“Vatanparvarlik yoki tinchlik” asarini alohida qayd etish mumkin.
Bugungi kunda globallashuv natijasida ma’naviy tahdidlar ko‘lami va ta’sir etish doiralari
kengayib bormoqda. Oqibatda, jamiyat qadriyatlari va tartibotlari barbod bo‘lishida globallashuv
yetakchi omilga aylanib bormoqda.
Bir qarashda, globallashuv jarayonida demokratiya,
universallashuv kabi bag‘rikenglik tamoyillari ustuvorlik kasb etsada, boshqa bir tomondan, bu
tamoyillarga tamoman teskari bo‘lgan, fanatizm, shovinizm va millatchilik illatlari ham
tarqalmoqda. Bunday illatlarni tarqatuvchi manipulyator targ‘ibotchilar globallashuv ne’matlari
(internet, ijtimoiy tarmoqlar)dan samarali foydalanib o‘z g‘oyalarini yoymoqdalar.
Shu nuqtai nazardanyoshlarimizning ma’naviy ehtiyojlarini
ajdodlarimizdan qoldirilgan
ma’naviy meroslari bilan boyitib borish, milliy ma’naviyatimizni tashqaridan bo‘layotgan yot va
zararli tahdidlardan himoyalash hamda boy ma’naviy merosimizni ular dunyoqarashining ajralmas
qismiga aylantirish milliy taraqqiyotimiz yo‘lidagi dolzarb vazifalardan biridir.
Bugun dunyo ko‘plab xavf-xatarlarga duch kelmoqda - an’anaviy va yangi, shu bilan birga,
siyosiy radikalizm xafidir. “Tinchlik, tolerantliksiz taraqqiyot va demokratiya esa tinchliksiz
rivojlanishi mumkin emas”.
Bugungi kunda tolerantlik va intolerantlik siyosat bilan bevosita bog‘liq. Intolerantlik
tinchlik, xavfsizlikka tahdid sifatida ko‘rilmoqda. Shu sababli, inson huquqlari faollari tolerantlik
tushunchasini birinchi navbatda irqchilik va irqiy kamsitishlarni engib o‘tish deb targ‘ib qiladilar
va tolerantlikka bunday yondashuv murosasizlikning boshqa shakllarini e’tiborsiz qoldirishni
anglatmaydi, deb hisoblaydilar. Ularning fikriga ko‘ra, zamonaviy dunyoda intolerantlikning eng
ko‘p
tarqalgan turlari bu - irqiy, rang, ijtimoiy kelib chiqishi, milliy yoki etnik kelib chiqishi
belgilariga qarab kamsitilgan.
Bu, tolerantlikni targ‘ib qilishning eng samarali mexanizmi boshqa madaniyatlarni
o‘rganish hisoblanadi. Aksariyat xalqaro ta’lim dasturlari shu masalaga qaratilgan.
Bugungi
kunda, ta’limning an’anaviy asoslarini o‘ylab, shaxsni ijtimoiylashtirish uchun sharoit yaratish
sohasida davlat siyosati aniqlandi. Ta’lim sohasidagi siyosat va ta’lim dasturlari o‘zaro tushunishni
yaxshilashga ham shaxslar, ham etnik, diniy,
ijtimoiy, madaniy va til guruhlari, shuningdek
millatlar o‘rtasidagi munosabatlarda o‘zaro hamjihatlik va tolerantlikni mustahkamlashga hissa
qo‘shishi kerak. Bu shuni anglatadiki, erkinlik, inson qadr-qimmatini hurmat qila oladigan boshqa
