Hujjat lotincha “documentum” soʻzidan olingan boʻlib, isbot, guvohnoma  maʼnolarini bildiradi.  Hujjatlashtirish

4 
tahlilini o'tkazadi yoki xulq-atvor qoidalarining boshqa buzilishini aniqlaydi. Bu 
shuni anglatadiki, hujjatlar nazorati analitik funktsiyalarni bajaradi.
Mulkni himoya qilish hujjatlari alohida ahamiyatga ega. Hujjatlar yordamida 
moliyaviy javobgar shaxslarning harakatlarining to'g'riligi nazorat qilinadi (ular 
boyliklarni olish va topshirish, xo'jalik operatsiyalarini amalga oshirish bo'yicha 
qonun hujjatlariga rioya etilishini tekshiradi). Hujjatlar o'g'irlik va turli xil 
suiiste'mollik holatlarini aniqlaydi, ba'zi hollarda esa ularning oldini oladi.
Hujjatlarning huquqiy ahamiyati juda yuqori. Hisobotda qayd etilgan voqealarning 
to'g'riligini tasdiqlash bilan bir vaqtda, hujjatlar kompaniya va boshqa tashkilotlar 
va shaxslar o'rtasidagi nizolarda inkor etilmaydigan harakatdir. Ulardan sud va 
prokuratura organlari tomonidan turli da‟volar bo„yicha nizolarni hal etish, 
shartnomalar va boshqa majburiyatlarni bajarishda huquqbuzarlik holatlarini 
tekshirish uchun foydalaniladi. Biroq, hujjatlar ular uchun barcha talablarga rioya 
qilgan holda tuzilgan va rasmiylashtirilgan taqdirdagina yuridik kuchga ega 
bo'ladi.
Boshqaruv hisobi tizimida ishlab chiqarishning normal holatida materiallar, 
mehnat va boshqalarni ishlab chiqarish xarajatlarining belgilangan me'yorlaridan 
(standartlaridan) chetga chiqishni rasmiylashtirishga mo'ljallangan bildirishnoma 
(signal) hujjatlari alohida ahamiyatga ega.
Buxgalteriya hisobi usullaridan biri hujjatlashtirish bo„lib,ahamiyati xo„jalikni 
yuritishda, boshqaruvni oqilona tashkil etishda, shuningdek, hisob ishlarini yuritish 
oldiga qo„yilgan vazifa hamda talablarga javob berishda zaruriydir.Buxgalteriya 
hisobida sodir bo„layotgan jarayonlar o„sha vaqtning o„zidayoq maxsus hujjatlarda 
rasmiylashtiriladi. Bu hujjatlar buxgalteriya hisobi hujjatlari deb ataladi. 
Buxgalteriya hisobining eng muhim xususiyatlaridan biri unda barcha xo„jalik 
operatsiyalari yoppasiga qayd qilinadi. Bu narsa barcha xo„jalik jarayonlarinmg 
to„la tavsifini olish uchun zarur.
Buxgalteriya hisobining yana bir xususiyati unda xo„jalik jarayonlarining 
hujjatlashtirilishidir. Buxgalteriya hisobi tizimidaqayd qilinadigan har bir 
operatsiya dastlab hujjatlashtirishi kerak.Hujjat buxgalteriya hisobi m 

5 
a‟lumotlarining yagona manbai hisoblanadi. Shu sababli buxgalteriya hisobida 
hujjatsiz malumotlar axborot sifatida tan olinmaydi. Buxgalteriya hisobi hujjatlari 
bo„lib o„tgan voqea-hodisalar to„g „risidagi yozma guvohdir, ya‟ni hujjatlar o„tgan 
davr to„g„risida m a‟lumot beradi.Barcha operatsiyalami qamrab oladigan 
hujjatlaming mavjudligi buxgalteriya hisobi m a‟lumotlaridan moddiy javobgar 
shaxslar faoliyati ustidan nazorat qilish uchun foydalanish va boshqarish uchun 
asoslangan m a‟lumotlar olish imkonini beradi.
Buxgalteriya hisobida yig„ma yakunlangan ko„rsatkichlarni olish uchun yig„ilgan 
malumotlami ilmiy ishlashning maxsus usullaridan foydalaniladi. Bu usuliaming 
muhim xususiyatlari shundan iboratki, ular alohida ajratib olingan korxona, 
tashkilot va muassasalarning butun xo„jalik faoliyatini uzluksiz va o„zaro 
boglangan holda aks ettirilishini ta‟minlaydi.
Buxgalteriya hisobining malumotlari ayrim korxona, tashkilot va muassasalar 
hamda m a‟lum bir kompaniya tarkibiga kiradigan korxonalar guruhi bo„yicha 
boshqaruv qarorlarini qabul qilish va ularning ishini audit qilish uchun audit 
manbai sifatida xizmat qiladi. Buxgalteriya hisobining qator hisob ko„rsatkichlari 
umumlashtirilgan ko„rinishda korxonaning moliyaviy holatini baholashda 
ishlatiladi. Umumlashgan ko„rsatkichlaming bir guruhi faoliyatni baholashda 
buxgalteriya hisobining m a‟lumotlariga asoslanadigan statistik hisob yordamida 
olinadi. Hisobi hujjatiari 0„zbekiston Respublikasi Statistika Qo„mitasi ishlab 
chiqqan va tasdiqlagan maxsusblankalarga ro„y bergan yoki sodir etilishi kerak 
bolgan xo„jalik jarayonlarining hamma rekvizitlarini aks ettirilgan holda tuziladi.
Bundan tashqari, korxona maxsuslashtirib ishlab chiqqan blanka shakllari ham 
qo„llaniladi, ushbu hollarda ishlab chiqilgan blankalar shakli moliya tashkilotlari 
tomonidan tasdiqlanishi kerak.
Rekvizitlar - bu hujjat nomi, mazmuni, to„ldirish sanasi, tasdiqlovchi belgilar kabi 
ko„rsatkichlami ifodalovchi yozuvlar. Rekvizitlarni noto„g„ri yoki buzib ko„rsatish 
ham buxgalteriya hisobi tartib va tamoyillarinmg buzilishiga olib keladi. Shuning 
uchun buxgalteriya hisobida hujjatlaming rekvizitlarini aniq va to„g„ri 
rasmiylashtirish talab qilinali. Blankalaming eskirganlarini va andozaga javob 

6 
bermaydigan shakllarini ishlatish ta‟qiqlanadi. Hozirgi davrda korxonalar o„z 
buxgalteriya hisobini yuritishda zamonaviy texnika vositalaridan keng 
foydalanmoqdalar. Bunda korxonalarga birlamchi hujjatlami hamma standartlar 
talabiga rioya etgan holda, hisoblash texnikalari orqali ishlab chiqarishga
ruxsat etilgan.
O „zbekiston Respublikasi qonunchiligida belgilangan hollarda ba‟zi hujjatlar 
qat‟iy hisobda olib boriladi. Bunday blankalardan foydalanish va ular asosida hisob 
yuritish tartibi hamda ulardan fbydalanuvchi korxonalar doirasi moliya vazirligi va 
tegishli boshqarmalar tomonidan belgilanadi.Qat‟iy hisobda turgan blankalar 
o„matilgan tartibda tartib raqami bilan belgilanadi, albatta korxona muhri, mas‟ul 
xodimning arizasi bilan ham tasdiqlanishi zarur. Blankalarda m a‟lumotlar aks
ettirilishining ahamiyati shundaki, almashgan bor xo'jalik jarayoni ro'y 
berganligining isbotini bersa, ikkinchidan mulkchilik saqlanishini ta‟minlaydi va 
yana korxona ichki boshqaruvi uchun hamda yuqori boshqaruvi, audit nazorati, 
tekshiruvi uchun ham xizmat qiladi. Hujjatdagi m a‟lumotlardan foydalanib 
korxona, muassasa,tashkilotlar faoliyati o„rganiladi, tahlil qilinadi, baho beriladi va 
tegishli xulosalar chiqarilib, ular asosida chora-tadbirlar belgilanadi, tegishli qonun 
qoidalar qabul qilinadi va hayotga tatbiq etiladi.

Download 415,88 Kb.