|
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili.
Raqamli
iqtisodiyot va iqtisodiyotni raqamlashtirish jara-
yonlaridagi muammolarni boʻyicha iqtisodchi olim-
lar va mutaxassislar tomonidan oʻzlarining tadqi-
qotlarida va xalqaro konfrensiyalarda fikr va mulo-
hazalarini keltirib oʻtishgan. Ular tomonidan raqam-
li iqtisodiyotning kirib kelish jarayonlari, mamlakat
iqtisodiyotida tutgan oʻrni va uning iqtisodiy-ijti-
moiy ta’sirini oʻz davrlaridagi mavjud holat boʻyicha
koʻrsatib oʻtishgan.
Raqamli iqtisodiyot tushunchasi birinchi boʻ-
lib, 1994-yilda Tapskottning "Raqamli iqtisodiyot:
tarmoqli razvedka asrida va’da va xavf-xatar" nomli
asarida keltirilgan. Uning fikricha, raqamli iqtiso-
diyotni kompaniya nazariyasiga asoslangan holda,
biznesning yangi ommaviy axborot vositalariga oʻti-
shiga oid bir qator farazlarni shakllantirgan. Raqam-
li iqtisodiyot bilimlarni boshqarish, raqamli aloqa,
vertualizatsiya,internet orqali integratsiya, vosita-
chilardan qochish, sohalarni yaqinlashtirish, inno-
vatsiya, iste’molchiga indivudal xizmat, tezkor ja-
vob, globalizatsiya, raqamli boʻlinish kabi xususiyat-
larga ega [25].
N.Leyn ta’kidlashicha, “Raqamli iqtisodiyot”
tushunchasiga quydagicha ta’rif beradi. Internetda
hisoblash va kommunikatsiya texnologiyalarining
yaqinlashuvi va natijada elektron tijorat va keng
tashkiliy oʻzgarishlarni ragʻbatlantiradigan axborot
va texnologiyalar oqimi [22].
1995-yilda N.Negroponte ham "raqamli iqti-
sodiyot" tushunchasi izohladi. Unga koʻra, raqamli
iqtisodiyot - atomlar harakatidan bitlarning haraka-
tiga oʻzgarishi [26].
S.Baller, S.Datta, B.Lanvinlarning ilmiy maqo-
lasida raqamli iqtisodiyotni keng doirada ta’sirini
baholashgan. Unga koʻra raqamli iqtisodiyot asosis-
da rivojlanish iqtisodiy-ijtimoiy va huquqiy jarayon-
larda oʻziga xos xususiyatlari talab qilishi, milliy in-
novatsion tizimlar va dunyoda raqamli texnologiya-
larni rivojlantirishning toʻsiqlari va istiqbollarini
aniqlangan [5].
T.L.Mezenburg tomonidan raqamli iqtisodi-
yotga mavjud raqamli texnologiyalardan foydala-
nish orqali dasturiy tarmoqlarning ahamiyatining
oʻsishi, qoʻshilgan qiymatning ortishi, dasturiy va
raqamli iqtisodiyotdagi ishchi kuchi miqdorinig har
xil darajasi, internet tijorati, elektron biznes struk-
turasini amalga oshirish imkonini beradi [8].
Bukht va Heekslarning ilmiy izlanishlarida
epmrik tahlillarga asoslangan holda quydagi fikrni
ta’kidlashgan. Iqtisodiyotni raqamlashtirish yoki ra-
qamlashtirish transformatsiyasi jarayoni deyarli
barcha tarmoq va sohalarni qamrab olgan holda, ish
unumdorligi va mehnat samaradorligini keskin
oshirishga, koʻrsatilayotgan xizmat turlari sifatini
yaxshilashga, ular tannarxini keskin kamaytirishga,
jahon bozorini keng miqyosda qamrovini amalga
oshirishga imkoniyat yaratadi [23].
Raqamli iqtisodiyot elektron mahsulotlar va
xizmatlar ishlab chiqarish va ularni elektron tijorat
orqali tarqatish asosida: "elektron mahsulotlarga
ixtisoslashgan biznes ishlab chiqarish jarayonlarini,
pul oʻtkazmalarini amalga oshiradi, shuningdek in-
ternet texnologiyalaridan foydalangan holda mijoz-
lar bilan ishlash va ularni boshqarish bilan shugʻul-
lanadi [24].
B.N.Panshinning ta’kidlashicha, raqamli iqti-
sodiyot tarmoq xizmatlariga asoslanadi Shu bilan
birga, u raqamli iqtisodiyot elementlarini ajratib
koʻrsatish mumkin boʻlgan sohalarni nazarda tutadi:
Iqtisodiyotning raqamli segmentini kengaytirish-
ning asosiy sababi – bu rivojlangan mamlakatlarda
mamlakat yalpi ichki mahsulotining 70 foizidan
ortigʻini tashkil etuvchi tranzaksiya sektorining oʻsi-
shi. Ushbu sektor quyidagilarni oʻz ichiga oladi: dav-
lat boshqaruvi, konsalting va axborot xizmatlari,
moliya, ulgurji va chakana savdo, shuningdek turli
xil kommunal, shaxsiy va ijtimoiy xizmatlar [20].
Raqamli texnologiyalar tufayli muayyan im-
koniyatlarga ega boʻlgan iqtisodiy faoliyat turlari-
ning soni koʻpayotgani va iqtisodiy ahamiyati ortib
borayotganini inobatga olish zarur [13,15]. S.S Gul-
yamov raqamli iqtisodiyot oʻzaro bogʻliq boʻlgan
ishlab chiqarish va boshqaruv jarayonlarining zanji-
ridan iborat boʻlib, uning ajralmas elementi zanjir-
lararo (insonlararo, mashinalararo, bulutlar orqali,
data markazlararo) raqamli texnologiyalar yorda-
mida amalga oshiriladigan ma’lumot almashinish-
dir. Bundan tashqari raqamli iqtisodiyotni rivojlan-
tirishda bilimlarga va dasturchi kadrlar tayyorlash-
ga etiborni qaratish maqsadga muvofiq [26]
N.M.Maxmudovning ta’kidlashicha, globalla-
shuv sharoitida istalgan mamlakatning iqtisodiy ta’-
minlash va jahon maydonida raqobatbardoshligini
oshirishda koʻp jihatdan raqamli iqtisodiyotning sa-
marali modellari bor. Raqamli iqtisodiyot xoʻjalik
faoliyatini yuritish boʻlib, bunda ishlab chiqarish va
xizmat koʻrsatishdagi asosiy omil raqamlar koʻrin-
shidagi ma’lumotlar boʻlib, katta hajmdagi axborot-
larni qayta ishlash va shu qayta ishlash natijasini
analiz qilish yordamida har xil turdagi ishlab chiqa-
rish, xizmat koʻrsatish, texnologiyalar, qurilmalar,
saqlash, mahsulotlarni etkazib berishda oldingi ti-
zimdan samaraliroq echimlar tadbiq qilishdir. Bosh-
qacha qilib aytgancha, raqamli iqtisodiyot bu on-
layn xizmatlar koʻrsatish, elektron toʻlovlar amalga
oshirish, internet savdo, kraudfanding va boshqa
turdagi
sohalarni
raqamli
kompyuter
texnologiyalarini rivojlanishi bilan bogʻlangan
faoliyatdir [14]. Aynan Oʻzbekiston iqtisodiyoti
uchun raqamli iqtisodiyotni shakllantirishda asosiy
imkoniyat inson resurslarini rivojlantirishdir [16].
B.YU.Xodiyev
Oʻzbekiston
raqamli
iqtisodiyotning rivojlanishi cheksiz imkoniyatlar
|
| |
