243
Kasimova Fatima Tulkinovna
«Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti» kafedrasi dotsenti TKTI
Uralova Sojida Anvar qizi
«Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti» kafedrasi magistranti TKTI
KICHIK BIZNES VA TADBIRKORLIKDA RAQAMLI MARKETINGNING ROLI
Dunyoda kichik biznesda raqamli marketingni rivojlantirish tendentsiyalari va istiqbollari
haqida ko‘plab ilmiy tadqiqotlar mavjud. Kichik biznes subyektlari faoliyatida raqamli
platformalardan foydalanish, kichik ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarga
elektron tijoratning
ixtisoslashtirilgan shakllarini yoyish, iqtisodiyotda sog‘lom raqobat muhitini shakllantirish, yangi ish
o‘rinlarini yaratish, o‘zgartirish usullarini ishlab chiqish, raqamli marketingni kichik biznes uchun
zamonaviy vositaga aylantirish, raqamli marketing samaradorligini oshirish, kichik biznesni
rivojlantirish uchun ilmiy-innovatsion markazlarni tashkil etish kabilar marketing tadqiqotlari
dasturlarini ishlab chiqilishi tadqiqotning ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
Keyingi yillarda O‘zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rag‘batlantirish, tashqi
bozorda talab yuqori bo‘lgan raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishga yo‘naltirilgan
zamonaviy moslashuvchan ishlab chiqarish quvvatlarini tashkil etishga qaratilgan butun bir dastur va
muassasalar tizimi yaratildi. 2022-2026-yillarda Yangi O‘zbekistonni rivojlantirish strategiyasida
“Tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish va aholining doimiy daromad manbalarini shakllantirish uchun
shart-sharoit yaratish, yalpi ichki mahsulotda xususiy sektorning ulushini 80 foizga yetkazish hamda
eksportda 60 foizga erishish.
Bugungi kunda raqamlashtirish jarayoni ko‘lamidan qat’i nazar, har qanday korxona
samaradorligini, raqobatbardoshligini oshirish va faoliyatini optimallashtirishga qaratilgan asosiy,
eng samarali mexanizm sifatida qaralmoqda.
Texnologiyaning rivojlanishi, xususan, mobil
qurilmalar va ilovalarning paydo bo‘lishi biznes yuritishni ko‘p jihatdan osonlashtirdi. Bundan
tashqari, iste'molchilar chakana sotuvchilar va yetkazib beruvchilar bilan bog‘lanish va ulardan turli
xil mahsulotlarni sotib olish uchun o‘zlarining smartfon va planshetlaridan tobora ko‘proq
foydalanishmoqda. Shu sababli, ko‘plab kichik korxonalar o‘zlarining marketing va reklama
strategiyalarini qayta ko‘rib chiqishlari va sezilarli darajada yangilashlari kerak edi. Bu asosan
to‘g‘ridan-to‘g‘ri pochta, televidiniya va radio reklamalari va bosma reklama kabi an'anaviy
usullardan iborat bo‘lgan ehtiyojlarni eng yaxshi qondirish va zamonaviy iste'molchilarni qondirish
uchun O‘zbekiston iqtisodiyotining barcha tarmoqlarini raqamlashtirish kichik biznes va
tadbirkorlarga ham ta’sir ko‘rsatdi. Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlari faoliyatini qo‘llab-
quvvatlashda axborot texnologiyalaridan foydalanish ularning bozorda raqobatbardoshligini
ta’minlashning zarur chorasi hisoblanadi. O‘zbekistonda kichik va o‘rta
biznesni rivojlantirishni
qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan turli dasturlar mavjudligiga qaramay, iqtisodiyotning ushbu segmenti
hali ham o‘ta zaif, yirik biznes ta’siriga moyil va ularga qaram bo‘lib qolmoqda.
O‘zbekiston Respublikasida raqamli texnologiyalarning kengayishi va raqamli
infratuzilmaning rivojlanishi kichik biznes sub’ektlari faoliyatiga axborot texnologiyalarining joriy
etilishiga xizmat qiluvchi omil bo‘lmoqda.
Kichik biznes uchun raqamli marketing kengroq auditoriyani qamrab olishga yordam beradi.
Bu sizga mahsulot yoki xizmatingizni sotib olish ehtimoli yuqori bo‘lgan odamlarni nishonga olishga
imkon beradi. Ixtisoslashgan adabiyotlarda raqamli marketing kontseptsiyasining turli talqinlari
mavjud.
Masalan: I.V.Alekseevning fikricha, Internet-marketingning maqsadi foyda olish yo‘li bilan
jamiyat ehtiyojlarini qondirishga mo‘ljallangan universal tuzilmalarni yaratish uchun Internet
makonidagi xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasidagi munosabatlarning mohiyatini o‘rganishdir.
O.Kitaeva nuqtai nazaridan, Internet-marketing - bu onlayn hamjamiyatlarda reklamaning
turli turlarini, xususan, bannerli reklamani ilgari surish tizimi.
Raqamli marketingni tavsiflab, Baranov A.D.
kontekstli, bannerli reklama, elektron pochta
xabarnomalari, SEO va SMMni ajratish zarurligini ta'kidlaydi.
244
Ushbu tadqiqotning predmeti O'zbekiston oziq-ovqat sanoatidagi kichik korxonalardir.
Zamonaviy oziq-ovqat sanoati innovatsiyalarga bevosita bog‘liq, chunki iste'molchilar kamroq pul
evaziga eng yaxshi sifatli mahsulotlarni talab qilishadi. Jahon bozoriga ekspor qilish O‘zbekistonda
qandolatchilik mahsulotlarining mashhurligi sharqona shirinliklar va konfetlar mamlakat aholisi
mehmondo‘stligining ajralmas qismi, har qanday bayramning zarur bo‘lagi, boshqa mamlakatlar
rezidentlari uchun gastronomik turizm ob’ekti va gastronomik turizm ob’ekti ekanligi bilan
izohlanadi.
Bugungi kunda oziq-ovqat sanoatini raqamlashtirishning asosiy vazifalari quyidagilardan
iborat:
- jarayonlarning
shaffofligini oshirish;
- marketing va sotishda raqamlashtirishni kuchaytirish;
- ishlab chiqarishni yanada raqamli transformatsiya qilish;
-ishlab chiqarilayotgan oziq-ovqat mahsulotlari sifatini nazorat qilishni takomillashtirish.
Qandolatchilik biznesini targ‘ib qilishda yil davomida talab va sotishning barcha
xususiyatlarini hisobga olish kerak.
O‘zbekistonda ushbu bozor segmentini ilgari surishning 4 ta asosiy tendentsiyasi mavjud:
1. Assortimentni yangilash. Har bir qandolatchilik kompaniyasi tendentsiyalarni kuzatib
borish uchun o‘z assortimentini yangilashi kerak. Yangi mahsulotlarni kuzatib borish zarur: yangi
ta'mlar, shakllar, plomba.
2. Qadoqlash yangilanishi. Nafaqat vazn, balki qadoqlash dizayni ham yangilanadi.
Qimmatbaho buyurtma qilingan sovg‘a qadoqlash tobora ommalashib bormoqda.
3. Qandolat mahsulotlari hissiy jihatdan qabul
qilinadigan mahsulotlardir, shuning uchun
iste'molchilarni jalb qilish uchun “shirin” mahsulotlarning nomi va qadoqlash dizayni yorqin va ijodiy
bo‘lishi kerak.
4. Noodatiy joylashuv. Ko‘pgina qandolatchilik do‘konlari o‘z mahsulotlarini "elita",
eksklyuziv mahsulotlar deb tasniflaydi. Ular o‘z mahsulotlarini "mazali" tarzda taqdim etadilar.
Yuqori sifatli mahsulotlar va qandolatchilik xizmatlari taklifi
. Shokoladlar, eksklyuziv
shirinliklar, qo‘lda tayyorlangan shokoladlar har doim qimmatbaho eksklyuziv tovarlarga talab
mavjud bo‘lgan joylarda talabga ega bo‘ladi.
Yangi mijozlar e’tiborini jalb qilish va doimiy mijozlar uchun muhimligini tasdiqlash uchun
siz tatib ko‘rish va tanlab olish tadbirlarini tashkil qilishingiz mumkin. Ular yangi mijozlarni jalb
qilish va mavjud iste’molchilar bilan ishonchli munosabatlarni mustahkamlashga yordam beradi. Bu
iste’molchi psixologiyasiga asoslangan marketing usuli. Tatib ko‘rish paytida potentsial mijozning
ushbu mahsulotni sotib olishdan bosh tortishi psixologik jihatdan qiyinroq bo‘ladi, chunki u uni sinab
ko‘rdi, uning afzalliklari va o‘zi uchun mumkin bo‘lgan foydaliligini his qildi. Agar sizning
mahsulotlaringiz haqiqatan ham sifatli bo‘lsa va o‘ziga xos ta’mga ega bo‘lsa, u holda kompaniya
mijozlarning ushbu mahsulotga bo‘lgan talabini oshiradi. Iste’molchi sizning mahsulotingizni
degustatsiya paytida ham, undan keyin ham sotib oladi.
Ko‘rgazma va yarmarkalarda ishtirok etish
. U yerda bir nechta mahsulotlar
muvaffaqiyatli
namoyish etilmoqda. Ko‘rgazmada siz xaridorlarga yangi mahsulot, yangi qadoqlash dizaynini
namoyish qilishingiz va ko‘rgazmadan so‘ng qaysi mahsulotlar xaridorni qiziqtirayotganini tahlil
qilishingiz mumkin, ya’ni ular kelajakda foyda keltiradi. Ko‘rgazmalarda siz yangi, doimiy
mijozlarni osongina topishingiz mumkin. Qandolat xizmatlari bozorining yuqorida qayd etilgan
xususiyatlarini hisobga olgan holda, qandolatchilik xizmatlarini ilgari
surishning eng samarali
vositalarini aniqlashimiz mumkin.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, raqamli marketingning paydo bo‘lishi bilan biznesning
ko‘lami va foyda olish istiqbollari sezilarli darajada oshdi, ammo xaridorlar nuqtai nazaridan,
iste’molchilarning sodiqligi hali ham mavjud emas, shu bilan birga xaridorlar moddiy boyliklarni
teginish va hidlash orqali his qila olmaydilar ham. Onlayn xaridni amalga oshirishdan oldin tatib
ko‘ring, an’anaviy usullardan raqamli marketingdan ustunlik qilishda asosiy cheklov bo‘lishi
245
mumkin. O‘zbekistonda oziq-ovqat korxonalari bozorida ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida, ayniqsa,
mahalliy korxonalar o‘rtasida raqobat kuchaymoqda.
Biroq, O‘zbekiston qandolat bozorining sig‘imi to‘liq to‘yinganlikdan yiroq hamda taqdim
etilayotgan mahsulotlar assortimenti va assortimenti kichik lekin sotuvlar hajmi o‘sib bormoqda, bu
esa, bozorda faqat raqobatning kuchayishini yuzaga keltiradi. Shuningdek, bozorning mavjud
ishtirokchilari o‘rtasida ham, mavjud va rivojlanayotgan mahalliy va xorijiy ishlab chiqaruvchilar
o‘rtasida ham o’sish kuzatiladi.
