Islom karimov nomidagi

8 
Misol. Chulg‘amlar izolyatsiya qarshiligini o‘lchashlar va hisoblashlar 
natijalari keltirilgan 
1.3 jadval 
№ 
Jihoz nomi 
Sinash 
harorati 
korhona-
da/mon- 
tajda,°C 
Izol-
yatsiya 
qarshi-
ligi 
korxona-
montaj, 
MOm 
Harorat-
lar farqi, 
°C 
Izolyatsiya 
koeffitsi-
yenti, K
2 
Bir hil 
haroratga 
keltirilgan 
izolyatsiya 
qarshiligi-
ruxsat etilgan, 
MOm 
1. 
Chulg‘amlar 
izolyatsiyasi 
qurilma 
tanasiga 
nisbatan 
I-T 
60/20 
200/400 
40 
5 
2000/1400 
Izolyatsiya qarshiligini bir xil haroratga keltirish 
1.4 jadval 
Haroratlar farqi t
1
-t
2
,
0
C 
5 
10 15 
20 
25 
30 
35 40 
K
2 
o‘lchash izolyatsiya 
koeffitsiyenti 
1.2 
1.5 1.8 
2.3 
2.8 
3.4 
4,1 5 
Eslatma, 
2
t
- korxona sinovidagi moy harorati, °C; 
1
t
- montaj ishlari 
paytidagi moy harorati, °C, 1.3 jadvalda. 
O‘lchov qiymatlarini va hisob-kitob natijalarini kiritish namunaviy 
jadvali 
1.5 jadval
№ 
Jihoz nomi 
Sinash 
harorati, 
korxonada
montajda, 
°C 
Izol-
yatsiya 
qarshi-
ligi 
korxona/
montaj, 
MOm 
Harorat-
lar farqi, 
°C 
Izol-
yatsiya 
koeffitsi-
yenti, K
2 
Bir hil 
haroratga 
keltirilgan 
izolyatsiya 
qarshiligi/rux-
sat etilgan, 
MOm 
1. 
Izolyator yuzasi – 
uskuna tanasi 
/ 
/ 
/ 
2. 
O‘chirgich 
VMPE-10, 
FA-tana, FV-tana, FS-T, 
FA–FV,FV–S,FA–FS 
/ 
/ 
/ 
 

9 
1.5 jadval davomi
3. 
Kondensator 
FA–T, FV–T, FS–T 
/ 
/ 
/ 
4. 
Ajratgich 
FA–T, FV–T,FS–
T,FA–FV,FV–
FS,FA–FV 
/ 
/ 
/ 
5. 
Kuch ransformatori 
1CH–T,2CH–
T,1CH–2CH 
/ 
/ 
/ 
6. 
Elektr dvigatel 
FA–T, FV–T, FS–
T,FA–FV, FA–FS, 
FV–FS,FA–A,FV–
FV,FS–FS 
/ 
/ 
/ 
Eslatma: a) FA, FV,FS, A, V, S, a, v,s fazalar; T – tana; I, II – 
chulg‘amlar. 
b) t
2
va R
60.2 
–qiymat ko‘rsatkichlari o‘qituvchi tomonidan beriladi. 
 
Texnik xavfsizlik qoidalari 
 
1. Uskunaning barcha tomondan kuchlanishini o‘chirib, ajrating. 
2. Uskunani sig‘imli tokdan zaryadsizlantiring. 
3. Kabellar yoki havo liniyalarini ikki tomonlama ta’minot qabul 
qilingandagi tadbirlar, izolyatsiyasini o‘lchashda, qarama-qarshi tomondan 
kuchlanish berilishini bartaraf qilsin.
4. Momaqaldiroq, yashin paytida va uning yaqinlashishda megaommetr 
bilan havo liniyalar izolyatsiya lari qarshiligini o‘lchash ta‘qiqlanadi. 
 
Nazorat savollari 
 
1. 1 kV gacha kuchlanishli uskunalar izolyatsiyasi qarshiligini o‘lchashda 
ekranli qisqich qo‘llanilmasdan bajariladi. 
2. Megaommetr dastakini qanday tezlikda aylantirish kerak? 
3. Megaommetr yaroqliligi qanday tekshiriladi? 
4. Absorbsiya koeffitsiyenti deb nimaga aytiladi? 

10 
2 – LABORATORIYA ISHI 
 
SAQLAGICH ERUVCHAN O‘RNATMASINING ME’YORIY 
TOKINI TEKSHIRISH VA TANLASH 
Ishning maqsadi 
 
Talabalarni saqlagichlarga eruvchan o‘rnatmalarni hisoblash yo‘li bilan 
tanlash qisqa tutashgan rotorli asinxron yuritgichlarni, yoritgichlarni va 
xonadon jihozlari yuklamalarini himoyalashga o‘rgatish. Sinash yo‘li bilan 
ortiqcha yuklanish vaqtida eruvchan o‘rnatma shunchalik qizib ketish vaqti 
ko‘p ortiqcha yuklangan o‘tkazgichlar izolyatsiya harorati kuchli isib ketishga 
ulgurishga ishonch hosil qilinadi. Har xil navli materiallardan eruvchan 
o‘rnatmalar tanlashni o‘rganish. 
 
Uskuna asboblar va ularning texnik ma’lumotlari tartibi 
 2.1 jadval 
Nomi 
Turi 
Me’yoriy ko‘rsatkichi 
Soni, dona 
Kuchlanishni rostlagich 
LATR-2M, 
9 A, 250 V 
1 
Transformator 
TSV-3 (OSO) 
220/6 yoki 380/12 
1 
Ampermetrlar 
E-8025 
10, 20 A 
2 
Tok transformatori 
E-8021 
20/5 yoki 30/5 
1 
Reostat 
TK-20 
15 A 
1 
Eruvchan o‘rnatmalarini 
ulash uchun dasta(panelga 
mahkamlangan 
qisqichlar) 
RPR-2 
1 
Shtangensirkul 
1 
Mis, qo‘rg‘oshindan sim 
va yassi plastinali 
eruvchan o‘rnatmalar 
Mis, qo‘rg‘oshin 
0.1-1.5 mm
2 
Har biridan 
3-5 metr 
Izolyatsiyalangan simlar 
PVG (PVG) 
2x2.5 va 2x4.0 mm
2 
Har biridan 
3-5 metr 
Shtangensirkul 
SKT (CKT) 
0 - 125 mm 
1 
Ishning qisqacha mazmuni 
 
O‘tkazgichda o‘ta yuklanish yoki qisqa tutashuv yuzaga kelganida 
avtomatik ravishda o‘chirilishi kerak, aks holda simlar izolyatsiyasi yonib 
ketadi. Shu sababli elektr o‘tkazgichlarni himoya qilish uchun saqlagichlar va 
avtomatli o‘chirgichlar qo‘llaniladi. Saqlagichlar kuyish vaqti ulardan, 

11 
o‘tayotgan tok kuchiga bog‘liq. Qisqa tutashuvda saqlagichlar tez kuyib ketadi, 
chunki tok juda yirik; bu holatda ular ishonchli himoyachi hisoblanadi, chunki 
o‘tkazgichlar izolyatsiyasi qizishga ulgurmaydi. O‘ta yuklanishlarda, tok ko‘p 
yirik bo‘lmaganida saqlagichlar har doim yetarlicha ishonchli (himoyalash 
imkoniyatga ega emas) himoyalay olmaydi. 50-70% li yuklamada (o‘ta 
yuklamada) ham bir necha minutda saqlagichlar kuymaydi; sim esa bu vaqt 
oralig‘ida izolyatsiyasi kuchli qiziydi va ularning izolyatsiyasi kuya boshlaydi. 
Shu sababli o‘ta yuklanishdan ishonchli himoyalovchi, issiqlik rele 
hisoblanadi.
Eruvchan o‘rnatmani uch xil tanlash sharti mavjud. Birinchi sharti - I
o‘rnatma 
≥ I
his
; uni qo‘llash quyidagi hollarda mumkin: 
1) Faza rotorli yuritgichlarda; 
2) Ishga tushirish toki 2,5 martadan kam bo‘lganida; 
3) Hisoblangan tokka nisbatan ishga tushirish toki 2,5 dan kamligida; 
4) Uy – ro‘zg‘or va yoritgichlar yuklamalarida. 
Har bir xonadonda, maishiy xizmat va ishlab chiqarish xonalarida 
eruvchan o‘rnatmalari
rux
dav
rnatma
o
I
I
.
'
8
,
0 

sharti qoniqtirishi kerak. 
Bu yerda 
rux
dav
I
.
– sim tokini davomli ruxsat etilgani.
 
2.1- rasm. Laboratoriya ishining elektr sxemasidagi: 1-LATR- 2 M (orqali) 
yordamida sxema kuchlanishini rostlagich va transformator 220/6 V; 2– RPR-2 reostat 
yordamida tokni rostlash sxemasi 

12 
Ikkinchi sharti: 
;
5
,
2
,
'
k
I
I
I
n
tush
ish
rnatma
o



bu yerda I
n
- yuritgichning me’yoriy 
toki; A; k- jadvaldan olinadi, ishga tushirish tok karraligi ; α– yuritgich ishga 
tushirilish sharoitiga bog‘liq koeffitsiyent (og‘ir yuklama bilan ishga tushirish 
sharoitda, α =1,6÷2 oralig‘ida chegaralangan bo‘ladi. 
Bu shart quyidagicha holda qo‘llaniladi: 
1) Ishga tushirish toki 2,5 martadan yuqori bo‘lganida; 
2) Liniya ta’minotida yuritgichlar 1-2 tadan ko‘p bo‘lmaganda. 
Uchinchi sharti quyidagidan iborat, eruvchan o‘rnatma me’yoriy toklari, 
birin-ketin o‘rnatilgan, o‘zaro farqlanishi kerak, hech bo‘lmaganda bitta 
bosqichga eruvchan o‘rnatma toki 20A gacha bo‘lganida; agar eruvchan 
o‘rnatma toki 20A dan yuqori bo‘lsa, unda ikki bosqichga. Iste’molchidan 
uzoqdagi, saqlagich katta toklarga tanlanadi.
Standart eruvchan o‘rnatmalar navbatma- navbat ketma- ketlik toki 
bo‘yicha bosqichlari: 4, 6, 10, 15, 20, 25, 30, 40, 50, 60, 80, 100, 120, 150, 
160, 200, 220, 225, 260, 300, 350, 400, 430, 500, 600, 700A va boshqalar. 

Download 1,92 Mb.