|
Issn 181-9513 Doi Journal 10. 26739/2181-9513 педагогика ва психологияда инновациялар сон, жилдBog'liq administrator, 41 сон | 4 жилд | 2021
ПЕДАГОГИКА ВА ПСИХОЛОГИЯДА ИННОВАЦИЯЛАР | ИННОВАЦИИ В ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ
| INNOVATIONS IN PEDAOGY AND PSYCHOLOGY
o‘tgan bosqichlariga qaytishga. Uchinchidan, bu so‘zlarning, tasvirlarning, imo-ishoralarning
yordami bilan psixikaning yashirin emas, balki ifoda etilgan mazmunini ifoda etish uchun
jonli, manfaatdor istak. Freyd psixika faoliyatining bunday xususiyatlarini aniqladi: qarshilik,
repressiya, ko‘chirish va hk. Ruhiy salomatlikdagi profilaktika dasturlari uchta asosiy maqsadga
ega:
1) ruhiy kasalliklarning oldini olish;
2) ularning og‘irligini yumshatish yoki muddatini qisqartirish;
3) ularning mehnat qobiliyatiga ta’sirini kamaytirish.
Organik kasalliklarga kasallik yoki shikastlanish sabab bo‘lganligi sababli, bu erda profilaktika
dasturlarining yo‘nalishi juda aniq. Masalan, ensefalitning markaziy asab tizimiga zarar
etkazishi, homilador ayoldagi qizilcha homilaga bir xil ta’sir ko‘rsatishi ma’lum. Ushbu turdagi
qonunbuzarliklarning oldini olish choralari emlash va onalar va yangi tug‘ilgan chaqaloqlar
uchun etarli ovqatlanishni ta’minlash.
Dasturlar ruhiy salomatlik bo‘yicha mutaxassislar alkogolizm, ishlab chiqarishdagi
baxtsiz hodisalar va qo‘rg‘oshin zaharlanishining oldini olish kabi muammolar bilan ham
shug‘ullanishadi.Psixogen yoki noorganik kasalliklarning sabablari unchalik aniq emas. Qoidaga
ko‘ra, ular konstitutsiyaviy va oilaviy ta’sirlarning o‘zaro ta’siri hamda atrof-muhit ta’sirining
natijasi hisoblanadi. Hozirgi vaqtda genetik omillarning o‘rni intensiv ravishda o‘rganilmoqda
va genetik maslahat yordamida ayrim turdagi buzilishlarning tarqalishini kamaytirish mumkin.
Ammo, ularning barchasi sog‘lom aqliy va jismoniy meros bilan tug‘ilgan va ruhiy jihatdan
sog‘lom ota-onalar tomonidan tarbiyalangan bolaning ruhan sog‘lom bo‘lib o‘sishi uchun eng
yaxshi imkoniyatga ega ekanligiga qo‘shilishadi. Aniqrog‘i, bolani sevish, uni mustaqil shaxs
sifatida qabul qilish va hurmat qilish, unga g‘amxo‘rlik va ovqatlanish, hissiy va intellektual
rag‘batlantirish va himoya qilish lozim. Jismoniy va hissiy qashshoqlik bilan bog‘liq og‘ir
stressdan travma, haddan tashqari qattiq ota-ona yoki qattiq oilaviy hayot bola ruxiy kamolotini
sekinlashtiradi. Ruxsat etilgan va nazorat qilinadigan narsalar o‘rtasidagi muvozanat rivojlanishi
uchun, shuningdek yaxshi maktablar, o‘ynash imkoniyatlari va etarli uy-joy kabi jamoat ko‘magi
shakllari uchun muhimdir. Tegishli uy va ijtimoiy sharoitlarni hisobga olgan holda, bola o‘ziga
ishongan holda va hayotdagi qiyinchiliklarni engish qobiliyati bilan kamolotga etadi. Maktab
ma’muriyati sog‘liqni saqlash, turli xil ijtimoiy va diniy guruhlar ota-onalar va bolalarga oilaviy
muammolarni hal qilishda yordam berish uchun profilaktika dasturlarini ishlab chiqmoqdalar.
Ushbu dasturlar, avvalambor, ta’limiy xarakterga ega bolmog‘i ya’ni ular rivojlanish
psixologiyasini yaxshiroq tushunishga qaratilgan ma’ruzalar va guruh muhokamalarini o‘z ichiga
oladi.
Ruhiy salomatlik dasturlari, ayniqsa, aniq hissiy kasalliklari bo‘lgan, jismoniy nuqsonlari
bo‘lgan yoki odatiy bo‘lmagan hayotiy vaziyatlarda bo‘lgan bolalarning ota-onalari uchun
foydalidir. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, kambag‘al yoki etnik ozchilikni tashkil etadigan
oilalar farzandlari o‘rtasidagi maktab o‘quvchilarining past ko‘rsatkichlari etarli ovqatlanish va
yomon sog‘liqni saqlash bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin, hissiy va intellektual jihatdan qashshoq
muhit bilan beqaror bo‘lgani uchun moliyaviy ahvol, yomon yashash sharoitlari, irqiy xurofot
va oilaviy hayotdagi muammolar bolani tarbiyalashda qiyinchiliklarga olib keladi, ularning
oldini olish iqtisodiy, ijtimoiy, tibbiy va tarbiyaviy tadbirlarni birlashtirishni talab qiladigan
ichki siyosatning vazifasidir. Muhokama qilinayotgan mavzuning qiyinligi shundaki, aholining
mentalitetidagi “sog‘liq” atamasi aniq tibbiyot bilan bog‘liq bo‘lib, uning buzilishi vrach, ruhiy,
ko‘rgan va boshqa an’anaviy va muqobil tibbiyotning majburiy davolanishi bilan bog‘liq. Ruhiy
salomatlik bilan odatda psixiatriya va psixoterapiya bo‘yicha mutaxassislar murojaat qilishadi.
Afsuski, hozirga qadar mamlakatimizning barcha aholisi (va insonshunoslik sohasidagi ko‘plab
mutaxassislar) shaxsiyatning ijtimoiylashuvi buzilishining boshqa shakllarini - o‘z-o‘zini etarli
darajada baholamasligi, intilish darajalarining paydo bo‘lishi, o‘z qadr-qimmatining pastligini
o‘rganishga tegishli e’tibor bermaydilar. Ba’zilar turli xil muloqotlarda qiyinchiliklarga duch
kelishadi, boshqalari - o‘z-o‘zini bilish va o‘zini rivojlantirish, boshqalarda esa shaxsning
buzg‘unchi xususiyatlari (tajovuzkorlik, hasad va boshqalar) va xatti-harakatlar shakllari (o‘z
joniga qasd qilish, asotsial, turli xil psixologik bog‘liqliklar) rivojlanishi ustunlik qiladi. Bunday
misollar juda ko‘p. Ammo bularning barchasi bemorga emas, balki oddiy odamga xosdir va bu
psixiatr emas, balki paydo bo‘lgan qiyinchiliklarni engib chiqishda odamga yordam beradigan
professional psixologdir.
|
| |
