|
Issn 181-9513 Doi Journal 10. 26739/2181-9513 педагогика ва психологияда инновациялар сон, жилдBog'liq administrator, 41 сон | 4 жилд | 2021
ПЕДАГОГИКА ВА ПСИХОЛОГИЯДА ИННОВАЦИЯЛАР | ИННОВАЦИИ В ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ
| INNOVATIONS IN PEDAOGY AND PSYCHOLOGY
Zamonaviy psixologiya psixologik maslahat, psixologik terapiya, psixologik tuzatish,
psixologik diagnostika bo‘yicha texnika va texnologiyalarning butun arsenaliga ega. Aynan shu
savollar doirasi, biz bunga qat’iy ishonganimizdek, tibbiyotga emas, balki psixologiyaga tegishli
bo‘lib, uni ruhiy (tibbiy yondashuv) emas, balki psixologik salomatlik deb belgilash mumkin.
Muammoning ushbu formulasi juda muhimdir, chunki “bemorga” (turli dorilar bilan davolanishi
kerak bo‘lgan kasallikni izlashni anglatadi) emas, balki “mijozga” (motivatsiyani shakllantirish
uchun yordamga muhtoj bo‘lganlarga) yordam berishga butunlay boshqacha yondashuvni
bildiradi. muammo, eng ko‘p yo‘llarni topishga yordam berish, shaxsning samarali o‘z-o‘zini
rivojlantirishiga mos keladigan va boshqalar). Ushbu yondashuv psixologik salomatlikning
turli mezonlariga olib keladi. Ushbu lavozimlardan u shaxsiy tanlov va avtonom rivojlanish
uchun imkoniyat yaratadi. Uning mexanizmlariga quyidagilar kiradi: o‘z-o‘zini bilish, kelajakka
yo‘naltirilgan qarorlarni qabul qilish qobiliyati, o‘zgarishlarga tayyorlik va alternativalarni,
tendentsiyalarni ta’kidlash, o‘z resurslarini o‘rganish va ulardan samarali foydalanish, qabul
qilingan tanlov uchun javobgarlik va boshqalar.
Ruhiy salomatlikning buzilishi hozirgi kunga qadar juda yaxshi o‘rganilganiga qaramay, ularni
keltirib chiqaradigan ichki yoki tashqi tabiat hodisalarini topish mumkinligiga aniq ishonch
yo‘q. Shuning uchun, yuzaga kelish sabablari, ya’ni. har bir buzilishning etiologiyasi faqat
taxminan taqdim etilgan. Bugungi kunda inson psixikasidagi o‘zgarishlarga ta’sir ko‘rsatadigan
jarayonlar, voqealar va epizodlarni belgilash va uning sog‘lig‘i, omillar haqida gapirish odatiy
holdir. Omillar ta’siri bo‘lishi mumkin turli xil, ijobiy va salbiy, sabablari esa kasallikka olib
kelgan hodisalar sifatida tushuniladi.Ruhiy salomatlikka ta’sir qiluvchi omillar xilma-xilligini
aks ettiruvchi biologik, psixologik va ijtimoiy toifalarda ko‘rib chiqiladi. Insonning atrof-muhit
bilan birligi va o‘zaro bog‘liqligi ushbu holatni echimini tog‘ri anglashga yordam beradi.
Biologik, shaxsiy va ijtimoiy omillar ruhiy salomatlik muammolarida har xil rol o‘ynashi va
patogen ta’sirlar bilan cheklanib qolmasligi sababli, biz bir necha turdagi omillarni farqlashimiz
mumkin:
- patologiya rivojlanishi uchun qulay zamin yaratadigan sharoitlar;
- ruhiy nosog‘lomlikni keltirib chiqaradigan sabablar;
- ruhiy salomatlikni qo‘llab-quvvatlovchi omillar.
Birinchi holda, shartlar predispozitsiya qiluvchi omillarni o‘z ichiga oladi, bu kasallikning
rivojlanishiga nisbatan odamning zaifligini oshiradi.
Ikkinchi holda, biz kasallikning paydo bo‘lishi va dinamikasi inson hayotidagi voqealar bilan
bog‘liq bo‘lgan qo‘zg‘atuvchi omillar haqida gapiramiz.
Uchinchi holatda, qo‘llab-quvvatlovchi omillar o‘ziga xos stress tamponining rolini o‘ynaydi,
bu individual va ijtimoiy faollashishga yordam beradi
Sog‘liqni saqlashga yordam beradigan, shuningdek, qiyinchiliklarni engib o‘tadigan yoki
zaiflashtiradigan manbalarga sog‘lom turmush tarzi kiradi.
Sog‘lom turmush tarzi - bu inson hayotining ma’lum bir turi (turi) haqidagi g‘oyalarni o‘zida
mujassamlashtirgan eng muhim biososial toifalardan biridir. U insonning kundalik hayotining
o‘ziga xos xususiyatlari, uning mehnat faoliyati, kundalik hayoti, bo‘sh vaqtidan foydalanish
shakllari, moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirish, ijtimoiy hayotda ishtirok etish, o‘zini tutish
normalari va qoidalarini o‘z ichiga oladi. O‘z navbatida, insonning turmush tarzini belgilaydigan
asosiy omillarga quyidagilar kiradi.
- insonning umumiy madaniyati darajasi va uning ta’limi;
- moddiy yashash sharoitlari;
- shaxsning jinsi, yoshi va konstitutsiyaviy xususiyatlari;
- salomatlik holati;
- ekologik yashash muhitining tabiati;
- mehnat faoliyati (kasb) xususiyatlari;
- oilaviy munosabatlar va oilaviy ta’limning xususiyatlari;
- inson odatlari;
- biologik va ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish qobiliyati.
Turmush tarzi - bu inson hayotining xulq-atvori xususiyati, ya’ni inson psixologiyasi va
psixofiziologiyasi moslashtiriladigan ma’lum bir standart (ijtimoiy-psixologik kategoriya).
Sog‘lom turmush tarzining asosini hayot tarzini tanlash tashkil etadi Insonning turmush
tarzi uning konstitutsiyasiga mos kelishi kerak. Inson konstitutsiyasi - bu organizmning genetik
salohiyati,mahsulotidir. Konstitutsiya har doim individualdir: qancha odam bo‘lsa, shuncha
turmush tarzi mavjud. Sog‘lom turmush tarzining asosiy tamoyillariga quyidagilar kiradi;
|
| |
