|
Izbosarov farrux nuriddin o‘G‘li shamol elektr stansiyasilarining dunyo mamlakatlarida qo‘llanilishi Reja
|
| Sana | 19.08.2023 | | Hajmi | 22.96 Kb. | | #79025 |
Bog'liq шамол электро стансия Название документа, Doc
Islom Karimov nomidagi
Toshkent Davlat Texnika Universiteti
Shamol elektr stansiyasilarining dunyo mamlakatlarida qo‘llanilishi
IZBOSAROV FARRUX NURIDDIN O‘G‘LI
Shamol elektr stansiyasilarining dunyo mamlakatlarida qo‘llanilishi
Reja:
Shamol elektr stansiyasining ishlash prinsipi.
Rivojlangan mamlakatlarda mavjud shamol elektr stansiyalari.
Shamol elektr stansiyalarining kelajakda kutilayotgan istiqbollari.
Shamol energetikasi - bu shamoldan mexanik energiyani olib,
keyinchalik uni elektr energiyaga aylantirishdir. Vertikal va gorizontal aylanuvchi o'qli shamol dvigatellari mavjud. SHamol energiyasini
shamolning tezligi 5 va undan ortiq m/sek bo'lganda muvaf faqiyat li ishlatish mumkin. Kam chiligi katta shovqindir.
Bugungi kunda shamol energiyasidan asosan elektr energiyasi olish
uchun foydalaniladi. Quyosh mavjud ekan, shamol esadi va u gayta
tiklanadigan energiya manbasi hisoblanadi.
Shuning uchun kurrai zaminimiz uzra suzib yuradigan havo oqimidan
maishiy maqsadlarda foydalanish tarixi ham uzogga borib tagaladi.
Manbalarda keltirilishicha, miloddan oldingi II asrda Fors o'lkasida
don yanchish maqsadida ilk marta shamol tegirmonlari qo 'llanila boshlangan.
XIII asrga kelib bunday qurilmalar Evropaga kirib borgan. Elektr toki ishlab
chiqarishga mo'ljallangan shamol elektr stansiyasi (SHES)ning dastlabkisi
esa 1890 yilda Daniyada bunyod etilgan. XX asrning 40-70 yillarida ushbu
soha inqiroz davrini boshidan kechirgan. Nihoyat, 1980 yillarga kelib
AQSHning Kaliforniya shtatida SHES yordamida elektr ishlab chiqaruvchilar
uchun qator imtiyozlarning yaratilishi bilan sohaga bo'lgan qiziqish yana
Jonlan a boshlagan.
Shamol elektr stansiyasi (SHES) -
shamol ogimining kinetik
energiyasini elektr energiyasiga aylantiruvchi kurilma. Shamol dvigateli,
elektr toki generatori, generator va dvigatelning ishini boshkaruvchi
avtom atik qurilma xamda ular o'rnatiladigan inshootlardan iborat. Shamol elektr stansiyasis.dan, ko pincha, shamol ogimining o'rtacha yillik tezligi
yuqori (5 m/sek dan katta) bo'lgan va markazlashtirilgan elektr ta'minot
tarmoqlaridan uzoqda Joylashgan hududlarda (mas, O'rta Osiyoda - dasht, chul va chala chullarda) elektr energiyasi manbai sifatida foydalaniladi. Shamol elektr stansiyasie.da 8 kVt dan 1,2 mVt gacha quvvatli elektr energiyasi hosil qilish mumkin. Shamol energiyasidan foydalanish xozirgi kunda jaxon energetikasining keskin o'suvchi tarmog'idir. Masalan: 2000-yilda Jaxonda
shamol energetik qurilmalarining umumiy quvvati 17,8 pvt bo'lgan bo'lsa
2002-yilga kelib esa 31,1 GVTga etdi.
Bundan 10 -yillar avval shamol elektr qurilmasi quvvati 300-500 KVT
bo'lgan bo'lsa, 2000-2002-yillarga kelib shamol elektr qurilmasi quvvati 1-2
MVTli bo'ldi. Bu esa elektr energiyani tannarxini pasayishiga olib keldi,
xozirda elektr energiya tannarxi 1000 dollor/KVt. Qatta shamol elektr
qurilmalari normal ish rejimida ishlaganda, uni ishlab chigargan elektr
energiyasi tannarxi yoqilg'i ishlatiladigan elektr stansiyalarining enerpgiyasi
qiymatiga yaqinlashadi. O'zbekistonning ko'p qismida xususan tekisliklarida
kuchli shamol esadi. Aniqlangan ma'lumotlarga garaganda, O'zbekiston cho'llarida esadigan shamoldan xar m? maydon xisobiga 240 KVt elektr quvvati olish mumkin. Kuchli esadigan Bekobod, Afg'on shamollari yo'nalishida bu ko'rsatgich bundan xam yuqori. Quyosh energiyasidan issiqlik olish yoki issiq suv bilan ta'minlashda ishlatish nisbatan qulayroq va soddaroq. Quyosh suv isitish qurilmalarining asosiy elementi bo'lib, yassi
quyosh kollektori xisoblanib, u quyosh radiyayiyasini qabul qilib, uni foydali issiqlikka aylantirib beradi. SHuning uchun. Quyosh suv isitish qurilmalarini masshtabi, o'rnatilgan quyosh kollektorlari yuzasi bilan o'lchanadi. Hozirgi kunda Dune bo'yicha o'ratilgan quyosh kollektorlari umumiy 50-6- mIn. m2 ni tashkil qiladi, bu esa yiliga 5-7 mIn. tonna shartli yoqilg'i ekvivalentligiga teng issiqlik energiyasi deganidir.
Dunyoda shamol energiyasining potentsiali ulkandir. Nazariy Jihatdan
bu energiya Evropaning barcha talabini gondirishi mumkin. Kichik
tezliklarda ishlaydigan shamol generatorlarini qurishdagi oxirgi muxandislik
muvaffaqiyatlari shamoldan foydalanishni igtisodiy o'z-o'zini oglashini
ko'rsatmoqda. Lekin SHES qurilishiga bo'lgan cheklanishlar, ayniqsa, aholi
zich Joylashgan tumanlarda, bu energiya manbaining potentsialini
pasaytiradi.
Shamol energiyasining narxi yiliga 15% ga pasaymoqda va hatto
bugun bozorda raqobatbardoshdir, asosan- AESlarda olinadigan (yiliga 5%ga
oshib bormoqda) energiya narxidan farqli o'laroq kelajakda pasayish
imkoniyatiga ega; bunda shamol energiyasini ortish Jadalligi yiliga 25% dan
ortiq. Turli davlatlarda shamol energiyasidan foydalanish kuchaymoqda.
Rivojlangan davlatlarda shamol energiyasini o'zlashtirish shuni
ko'rsatayaptiki, quvvati 100 kVtdan ortiq, ayniqsa 200-500 kVt oralig' idagi
shamol qurilmalari eng optimal hisoblanadi. Bunda masalan, Daniyada
shamol elektr stantsiyasida ish lab chiqarilgan 1 kVts elektr energiya, issiqlik
elektr stantsiyadagidan arzonroqdir.
2.Rivojlangan mamlakatlarda mavjud shamol elektr stansiy alari.
2013 yil boshidan buyon dunyoda 225 ming shamol turbinasi mavjud edi;
6 megavattli dengiz shamol turbinasi 5,5 m ing xonadonga toza elektr
energiyasi etkazib berishi mumkin;
Shamol tunnellari 2012 yilda Daniyaning energiya ehtiyojlarini
taxminan 30 foizini gondirdi. Daniya hukumati bu raqamni 2020 yilgacha 50
foizga etkazishni rejalashtirmoqda va butunlay rejalashtirmoqda! 2050
yilgacha qayta tiklanadigan energiya manbalariga o'tish.
2020 yilga qadar Yevropa Ittifoqi mehnat bozorida shamol
energetikasida ish bilan bandlikning kutilayotgan darajasi 520 ming ish o'rni
bilan baholanadi. 2030 yilga borib bu ko'rsatkich 795 m ingtaga ko'payadi
(ishchilarning 62 foizi offshor loyihalarda isht irok etadi).
Bugungi kunda AQShning shamol energiyasi ishlab chigaradigan
zavodlari 11 milliondan ziyod uylari elektr energiyasi bilan ta'minlash
uchun etarli miqdorda elektr energiyasi ishlab chigaradi, shuningdek, ishlab
chigarish, qurish va ta'mirlash sohalarida kamida 75 ming ish o'ri taklif
giladi.
Dunyodagi eng yirik shamol elektr energiyalari:
1. Alta shamol energetikasi markazi - Kern, Kaliforniya Alta
Shamol Amerika Qo'shma Shtatlaridagi eng yirik shamol zavodi. Kompleks
Jadal sur'atlar bilan rivojlanmoqda va 2013 yil oxiriga gadar 450 mingdan
ziyod uy xo Jaliklarining ehtiyojlarini gondirishga imkon beruvchi 1,5 GVt
dan ortiq toza energiya ishlab chiqaradi.
2. Gansu Wind Farm - Xitoy Bu G'arbiy Xitoyning Hansa
provintsiyasida qurilgan Jiukwan Vetro Park deb nomlanadigan yirik shamol
xo 'Jaliklarining guruhidir. 2020 yilgacha 5 GVt quvvatga ega quvvatni 20
GVga etkazish kerak. Loyihani tugatgandan so'ng, butun loyiha dunyodagi
eng yirik shamol zavodiga aylanadi.
3. London Array - Birlashgan Qirollik 2013 yil yozida ochilgan
London Array (London Array) hali ham dunyodagi eng yirik shamol fermasi
hisoblanadi. Temza Deltasida Joylashgan Serial, 630 MVt quvvatni ishlab
chigaradi, bu esa 470 ming uyni quvvatga keltiradi. Umuman olganda,
Britaniya offshor shamol zavodlari 3,6 GVt dan ortiq va 2020 yilgacha
avtom at lashtirilgan quvvatni 18 gigabaytgacha oshiradi.
4. Jaisalmer Wind Farm - Hindiston Bu Hindistondagi eng yirik
shamol energetikasi loyihasidir. Suzlon Energy tomonidan yaratilgan va 2001
yil avgust oyida ishga tushirilgan. 2005 yilda Jaisalmer 1 GW kengashi
quvvatga ega bo'lib, u dunyodagi eng yirik shamol zavodlaridan biriga
aylandi.
Shubhasiz, yirik shamol generatorlari kelajagi - bu insoniyatga
fotoalbom yoqilg'llarni yogishdan qutilish imkonini beradi. Lekin ba'zida
ijobiy daqigalar ham
kichik
migyosda namoyon bo'ladi. Sizning
e'tiboringizga innovatsion shamol tegirmon larini taqdim etamiz.
A Foydalanilgan adabiyotlar:
Fedorov A.A. Kameneva V.V. Osnovi elektrosnabjeniya promishlennix
predpriyatiy. M.: Energoatimizdat 1984
Yerm ilov A.A. Osnovi elektrosnabjeniya promishlennix predpriyatiy. M.:
Energoatomizdat, 1983
Gladilin L.V. Osnovi elektrosnabjeniya gornix predpriyatiy. M.: Nedra,
1980
Konavalova L.L., Rojkova L.D. Elektrosnabjeniya promishlannix
predpriyatiy i ustanovok. M.: Energoatomizdat, 1989
Pravila ustroystva elektroustanovok. M.: Energoatomizdat, 1985
Spravochnik po elektrosnabjeniyu i elektroobrudovaniyu. T.1 1 2. M.:
Energoatomizdat, 1986, 1987
Nasritdinov Sh.G. Kon elektrotexnikasi, III kism, Toshkent-1995.
|
| |
