VAKUUMDA ELEKTR TOKI
Reja:
1. Elektr toki
2. Vakumda elektr toki
3. Elektr tokini vakumda qoʻllash
Elektr toki — elektr zaryadlarining tartibli harakati. Elektr toki paydo boʻlishi va
doimo paydo boʻlib turishi uchun:
•
moddada erkin elektr zaryadlari;
•
ularni tartibli harakatga keltiruvchi elektr maydon;
•
zanjir berk boʻlishi kerak.
Zaryadli zarralar tok tashuvchilar deb ataladi.
Metallar
va
yarimoʻtkazgichlarda
tok
tashuvchilar elektronlardan, elektrolitlarda musbat va manfiy
ionlardan
, ionlashgan
gazlarda musbat va manfiy ionlar hamda elektronlardan iborat.
Zaryadli zarralarning
elektr maydon
taʼsirida jismga nisbatan koʻchishi natijasida
vujudga keladigan Elektr toki oʻtkazuvchanlik
toki deb, zaryadlangan makroskopik
jism (masalan,
suyuqlik
yoki
gaz
)larning koʻchishidan yuzaga keladigan elektr toki
konveksion tok deb ataladi. Siljish toki deb ataladigan tok ham mavjud. Bu tok
zaryadlar harakatiga bogʻliq boʻlmay, balki elektr maydon kuchlanganligining vaqt
boʻyicha oʻzgarishiga mutanosib (proporsional) boʻladi. Siljish toki
magnit
maydon
hosil qilish xususiyati jihatidangina oʻtkazuvchanlik
va konveksion tokka
ekvivalentdir.
Elektr tokining mavjudligini tok tufayli yuz beradigan quyidagi taʼsir yoki hodisalarga
qarab bilish mumkin:
•
issiqlik taʼsiri — tok oʻtayotganda oʻtkazgich (oʻta oʻtkazgich bundan istisno) qiziydi;
•
kimyoviy taʼsiri — Elektr toki oʻtkazgichning kimyoviy tarkibini oʻzgartiradi (masalan,
elektroliz hodisasi);
•
magnit taʼsiri (masalan, tokli oʻtkazgich yonida magnit milining ogʻishi,
elektromagnitlar);
•
kuch taʼsiri (masalan, magnit maydonida tokli oʻtkazgichning ogʻishi, elektr dvigatellar);
•
yorugʻlik taʼsiri (masalan, siyraklangan gazlarda razryad, elektr yoyi). Tok
kuchi
ampermetr
, milliampermetr, mikroampermetr va galʼvanometr bilan oʻlchanadi.
Zaryadlarning tartibli harakatiga
oʻzgarmas tok
dеb ataladi. Tokning yo’nalishi sifatida
musbat zaryadlarning harakat yo’nalishi qabul qilingan.
Vakuumdagi oqim o'z-o'zidan mavjud bo'lolmaydi, chunki vakuum dielektrikdir. Bunday
holda, siz termion emissiya yordamida oqim yaratishingiz mumkin. Termionik emissiya -
bu qizdirilganda elektronlar metallardan ajralib chiqadigan hodisa. Bunday elektronlar
termoelektronlar deb ataladi va butun tana emitentdir.
Bu hodisani birinchi marta 1879 yilda amerikalik olim Tomas Edison payqagan.
Guruch. 2. Termionik emissiya
Emissiya quyidagilarga bo'linadi:
•
