O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEHNOLOGIYALAR UNIVERSITETI QARSHI FILIALI TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNALOGIYALARI FAKULTETI
Axborot xavfsizligi 12-22 guruh 2-bosqichi talabasi
Jalilov Rifatning
ELEKTRONIKA VA SXEMALAR 1 fanidan tayorlagan
MUSTAQIL ISHI
Mavzu: Elektron sxema simulyatorlari. Elektr kattaliklar va ularni tadqiq etish
Fan o’qituvchisi:
________ _________________
(imzo,) (ismi va familiyasi)
«_______» «____________________» 2022 yil
Qarshi 2022 yil.
Elektron sxema simulyatorlari elektronik qurilmalar va tizimlarni loyihalash, sinash va tahlil qilish uchun ishlatiladigan dasturlardir. Ular elektr kattaliklar, masalan, tok, kuch, harorat, bosim va boshqalar, va ularni tadqiq etish usullari haqida ma'lumot beradi. Elektron sxema simulyatorlari quyidagi uch dona rejada ishlay oladi:
- DC rejasi. Bu rejada elektron sxema ustida doimiy tok oqib ketadi. Bu rejada elektr kattaliklar o'zgarishsiz bo'lib, sxemadagi har bir elementning tok va kuchini aniqlash mumkin.
- AC rejasi. Bu rejada elektron sxema ustida alternativ tok oqib ketadi. Bu rejada elektr kattaliklar vaqtga bog'liq bo'lib, sxemadagi har bir elementning impedansi, fazasi, amplitudasi va chastotasi aniqlash mumkin.
- Tranzistor rejasi. Bu rejada elektron sxema ustida tranzistorlar kabi yarim o'tkazgich elementlar ishlatiladi. Bu rejada elektr kattaliklar tranzistorning ishlash holatiga bog'liq bo'lib, sxemadagi har bir elementning kirish va chiqish tok va kuchini aniqlash mumkin.
Elektron sxema simulyatorlari rasmlari quyidagidek:
Xulosa: Elektron sxema simulyatorlari elektronik qurilmalar va tizimlarni loyihalash, sinash va tahlil qilish uchun foydali dasturlardir. Ular DC, AC va tranzistor rejalarda ishlay oladi va elektr kattaliklar va ularni tadqiq etish usullari haqida ma'lumot beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
- https://uz.wikipedia.org/wiki/Elektron_sxema_simulyatori
- https://uz.wikipedia.org/wiki/Elektr_kattalik
- https://uz.wikipedia.org/wiki/Elektronika
Elektron sxema simulyatorlari elektron qurilmalar va tizimlarni loyihalash, sinash va tahlil qilish uchun ishlatiladigan dasturlardir. Ushbu maqolada elektron sxema simulyatorlarining asosiy xususiyatlari, turlari va foydali maslahatlari haqida gaplashamiz. Elektr kattaliklar esa elektr maydon, tok, kuch, potentsial, harorat va boshqalar kabi elektr hodisalarini ifodalash uchun ishlatiladigan o‘lchovlardir. Elektr kattaliklarni tadqiq etish uchun turli usullar va vositalar mavjud, masalan, ommetrlar, voltmetrlar, ampermetrlar, osiloskoplar va boshqalar.
Elektron sxema simulyatorlarining asosiy xususiyatlari quyidagilar:
- Elektron sxemalarni grafik interfeys orqali yaratish va tahrirlash imkoniyati. Bu orqali foydalanuvchi osonlik bilan komponentlarni tanlash, ularga xossalarni belgilash, ularni bog‘lash va sxemani ko‘rish mumkin.
- Elektron sxemalarni ishga tushirish va sinash imkoniyati. Bu orqali foydalanuvchi sxemadagi elektr kattaliklarni o‘zgartirish, sxemadagi jarayonlarni kuzatish, xatoliklarni aniqlash va bartaraf etish mumkin.
- Elektron sxemalarni tahlil qilish imkoniyati. Bu orqali foydalanuvchi sxemadagi komponentlarning xarakteristikalarini hisoblash, sxemani optimallashtirish, sxemadagi ta’sirli omillarni aniqlash va boshqalar mumkin.
Elektron sxema simulyatorlarining asosiy turlari quyidagilar:
- Analog elektron sxema simulyatorlari. Ular analog elektron qurilmalar va tizimlarni loyihalash, sinash va tahlil qilish uchun mo‘ljallangan. Masalan, SPICE, LTspice, PSpice va boshqalar.
- Raqamli elektron sxema simulyatorlari. Ular raqamli elektron qurilmalar va tizimlarni loyihalash, sinash va tahlil qilish uchun mo‘ljallangan. Masalan, Logisim, Proteus, Multisim va boshqalar.
- Aralashtirilgan elektron sxema simulyatorlari. Ular analog va raqamli elektron qurilmalar va tizimlarni birgalikda loyihalash, sinash va tahlil qilish uchun mo‘ljallangan. Masalan, Simulink, LabVIEW, MATLAB va boshqalar.
Elektron sxema simulyatorlaridan foydalanishda quyidagi maslahatlar beriladi:
- Elektron sxema simulyatorini tanlashda maqsadga mosligini, ishonchliligini, foydalanish osonligini va boshqa omillarni hisobga olish kerak.
- Elektron sxema simulyatorida yaratilgan sxemani ishga tushirishdan oldin uning to‘g‘riligini tekshirish kerak. Buning uchun sintaksis tekshiruvi (syntax check), logik tekshiruvi (logic check), elektr tekshiruvi (electrical check) kabi funksiyalardan foydalanish mumkin.
- Elektron sxema simulyatorida sinab ko‘rilgan sxemani real qurilmaga o‘tkazishda uning fizik xossalari (olchamlari, materiallari, toleranslari) hamda harorat rejimi (sovuqlik, issiqlik) kabi omillarni hisobga olish kerak. Buning uchun sxemani prototip qilish (prototyping), testlash (testing), tayyorlash (fabrication) kabi jarayonlardan o‘tkazish mumkin.
Xulosa: elektron sxema simulyatorlari elektron qurilmalar va tizimlarni loyihalash, sinash va tahlil qilishda juda foydali vositalardir. Ular foydalanuvchiga sxemani grafik interfeys orqali yaratish, ishga tushirish, tahlil qilish imkonini beradi. Elektron sxema simulyatorlarining analog, raqamli va aralashtirilgan turlari mavjud. Elektron sxema simulyatorlaridan foydalanishda maqsadga mosligini, ishonchliligini, foydalanish osonligini, sxemani tekshirish, prototip qilish, testlash va tayyorlash kabi omillarni hisobga olish kerak.
|
