|
ETning tuzilishi va foydalanish usullari
|
| bet | 32/102 | | Sana | 30.05.2024 | | Hajmi | 20,04 Mb. | | #257711 |
Bog'liq AKT fanidan LOBARATORIYA uslubiy ko\'rsatma2.2. ETning tuzilishi va foydalanish usullari
Tipik ET kuyidagi asosiy tarkibiy kismlardan: xal kiluvchi (interpretator)dan, yana ma’lumotlar bazasi (MB) deb ataluvchi ishchi xotira (IX)dan, bilimlarbazasi (BB)dan, bilimlarni olish, tushuntirish va dialogli tarkibiy kismlardan iborat
3- rasm. E.Tning namunaviy tuzilishi.
E.Tdagi bilimlar bazazi kurib chikilayotgan soxani ta’riflovchi uzok muddtli ma’lumotlarni va bu soxada ma’lumotlarni maksadga muvofik uzgartirilishini ta’riflovchi koidalarni saklash uchun muljallangan.
Xal kiluvchi I.Xdagi dastlabki ma’lumotlar va B.Bdagi bilimlardan foydalanib, koidalarning shunday izchilligini shakllantiradiki, ular dastlabki ma’lumotlarga kullangan xolda vazifaning xal kilinishiga olib keladi.
Tushuntiruvchi tarkibiy kism tizim vazifasi yechimini kanday xal yetgani (yoki nima uchun xal eta olmaganini) va bunda kanday bilimlardan foydalanganini tushuntiradi, bu ekspertni tizimli testdan utkazishni yengillashtiradi va foydalanuvchining olingan natijaga ishonchini oshiradi.
Dialogli tarkibiy kism foydalanuvchilarning barcha kategoriyalari bilan xam vazifani yecha borishda va bilimlarni olib, ishning natijalarini tushuntirishda dustona mulokotni tashkil kilishga muljallangan.
ET ni ishlab chikishda kuyidagi mutaxassisliklar vakillari ishtirok etadi:
ET yechadigan vazifaning muammoviy soxasi buyicha ekspert;
Bilimlar buyicha muxandis --- ET ni ishlab chikish buyicha mutaxassis;
Dasturchi --- instrumental vositalari (IV) ni ishlab chikish buyicha mutaxassis.
ET ikki usulda ishlaydi: bilimlarni olish va vazifalarni yechish (maslaxat berish yoki ET dan foydalanish usuli deb xam ataladi).
Bilimlarni olish jarayonida ET bilan mulokat bilimlar buyicha mutaxassis vositachiligida amalga oshiriladi. Ekspert muammo soxani ma’lumotlar va koidalar majmui kurinishida bayon kiladi. Ma’lumotlar obyektlarni, ularning ekspertiza soxasida mavjud ta’riflari va mikdorlarini belgilaydi. Koidalar kurib chikilayotgan muammo soxa uchun xos bulgan ma’lumotlar bilan manipulyasiya kilish usullarini belgilaydilar. Ekspert bilimlarni olish tarkibiy kismidan foydalangan tizim bilimlarni tuldiradi, ular ET ga muammo soxadagi vazifani mustakil ravishda (ekspertsiz) yechishga imkon beradi.
Bilimlarni olish usulida tushuntirish tarkibiy kismi muxim rol uynaydi. Aynan u tufayli ekspert testdan utkazish boskichida ET ning muvaffakiyatsiz ishlashi sababini maxalliylashtiradi, bu ekspertga eski bilimlarni zamonaviylashtirish va yangilarini kiritishga imkon beradi. Odatda tushuntiruvchi tarkibiy kism kuyidagilarni xabar kiladi: axborotdan foydalanuvchi kanchalik tugri foydalanayotgani ; ma’lumot yoki koidalardan nima uchun foydalanayotgani; yoki foydalanmagani, kanday xulosalar chikarilgani va x.k. Barcha tushuntirishlar, koidaga kura, cheklangan tabiiy tilda yoki grafika tilida beriladi.
Maslaxat usultda ET bilan mulokat yakunini foydalanuvchi amalga oshiradi, uni natija va (yoki) karorni olish usuli kiziktiradi. ET belgilanishiga kura, foydalanuvchi ushbu muammo soxada mutaxassis bulmasligi mumkin, bu xolda u javobni uzi olishni bilmasdan ET ga murojaat kiladi. «Foydalanuvchi» atamasi u xam ekspert, xam ma’lumotlar buyicha muxandis, xam dasturchi ekanini bildiradi. Shu bois ET kim uchun kilinganligini ta’kidlash maksadida «yakuniy foydalanuvchi» atamasidan foydalaniladi.
Maslaxat usulida foydalanuvchining vazifasi xakidagi ma’lumotlar dialogli tarkibiy kism tomonidan ishlab chikiladi, u kuyidagi xarakatlarni bajaradi:
*ishtirokchilar (foydalanuvchi va ET) ning rolini taksimlaydi va vazifani kooperasiyalangan xolda yechish jarayonida ularning uzaro xamkorligini tashkil kiladi.
*foydalanuvchining vazifasi xakida foydalanuvchi uchun odatdagi tilda berilgan ma’lumotlarni tizimning ichki tiliga uzgartiradi;
*tizimning ichki tilida berilgan ma’lumotlarni foydalanuvchi uchun odatdagi tildagi (asosan bu cheklangan tabiiy til yoki grafika tili) ma’lumotlarga uzgartiradi.
Ishlab chikilgandan keyin ma’lumotlar IX ga kelib tushadi. IX dagi kiruvchi ma’lumotlar, muammo soxa xakidagi umumiy ma’lumotlar va MB dan koidalar asosida xal kiluvchi (interpretator) vazifasining yechimini shakllantiradi.
Vazifaning yechimi usulida ET an’anaviy dasturlardan farklirok, nafakat operasiyalarning belgilangan izchilligini bajaradi, balki, uni oldindan shakllantiradi, agar ET ning javobi foydalanuvchiga tushunarsiz bulsa, unda bu javob kanday olinganligini tushuntirishni talab kilishi mumkin.
|
| |
