|
Jizzax politexnika instituti
|
| bet | 31/102 | | Sana | 30.05.2024 | | Hajmi | 20,04 Mb. | | #257711 |
Bog'liq AKT fanidan LOBARATORIYA uslubiy ko\'rsatmaEkspert –bu, anik muammo soxada samarali karorlarni topa oluvchi mutaxassisdir.
Bilimlarni bilish bloki bilimlar bazasining jamlanishi, bilimlar va ma’lumotlarni ngzamonaviylashtirish boskichini aks ettirada. Bilimlar bazasi malakali mutaxassisning fikrlash darajasidagi yukori sifatli tajribadan foydalanish imkoniyatini aks ettiradi. U ekspertli tizimni biznes va buyutrmachining zaruriyatlariga muvofik ravishda rentabelli kiladi.
Mantikiy xulosalar bloki koidalarning dalillar bilan takkoslanishini amalga oshirib, xulosalar zanjirini yaratadi. Ishonchsiz ma’lumotlar bilan ishlashda noanik mantik, ishonchlilikning kuchsiz koeffisiyentlari, ishonch ulchovlarining past darajada va xokazolar shakllantiriladi.
Tushuntirish bloki foydalanuvchi tomonidan bilimlar bazasidan foydalanish texnologiyasini “nima uchun?” savoliga javob berish imkoniyatiga ega, u yoki bu xulosalarga olib keluvchi kadamlarning bilimlar jamlanishi sur’ati bilan belgilanadi.
Inson faoliyatining kasbiy jixatdan shakllantirilishi, demakki, EXM asosida avtomatlashtirilishi mumkin bulgan soxasi, bu, inson tomonidan jamlangan bilimlarning bir kismidir. Jamlangan bilimlar tarkibidagi katta katlamni yakka tartibda jamlanuvchi begonalashtirilmaydigan bilimlar tashkil kiladi. Va, nixoyat, barcha kolgan bilimlarning umumiy xajmidagi zurga farklanadigan – bu, bilimlarni shakllantirishdir.
Bilimlarni tarkiblashtirish yoki shaklga tushirish ularni tatbik etishning turli usullariga asoslangan. Zamonaviy tizimlarda eng ommaviy usul dalillar va koidalardan foydalanishdir. Ular ba’zi bir muammo soxada jarayonlarni bayon kilishning tabiiy usulini ta’minlaydi.
Koidalar, tavsiya, kursatmalar strategiyalarini takdim etishning rasmiy usulini ta’minlaydi, ular muammo bilimlarni ushbu soxadagi vazifalarni yechish buyicha ishlash yillari ichida jamlangan tajribali (empirik) assosiasiyalardan vujudga kelgan xollarda xam tugri keladi Koidalar kupincha «Agar… shunda…» kurinishida buladi.
Bilimlar bazasida muammo soxasini bayon kilish bilimlarni takdim etish va tashkil kilish, vazifalarni shakllantirish, kayta shakllantirish vayechish usullarini ishlab chikishni kuzda tutadi. Muammo soxa tushinchasi alomatlar yordamida takdim etiladi. Masalan, bank tizimi uchun bu mijoz, fond vositasi, operasiya, vazifa bulishi mumkin. Alomatli tushunchalar urtasidagi munosabat aniklanadi, tushunchalar bilan manipulyasiya kilish uchun turli xildagi (mantikiy yoki tajriba natijasida olingan) strategiyalar kullaniladi. Bilimlarni takdim etish, ularni turkumlashtirish tushunchalarini, murakkab,oddiy bulmagan vazifalarni tanlashni kuzda tutadi. Shuning uchun xam bilimlar bazasidagi koidalari yoki murakkab yoki kup xajmli buladi.
Bilimlar bazalari tamoyillarining rivojlanishi sun’iy akl tizimi soxalaridagi tadkikotlar va yutuklarga boglik. Bilimlar bazalarinikullash soxalari va ular asosidagi tizimlar kengayadi. Bilimlar bazalarining butun bir spektri portativ tizimlar uchun xajmi buyicha kichikdan tortib to murakkab va kimmatbaxo AATlardanfoydalanuvchi kasb egalari uchun muljallangan kudratga ega xolda yaratiladi. Bilimlarning juda katta bazalari markazlashtirilgan saklash joylarida saklanadi, foydalanuvchi tomonidan ularga kirish turli tizimlar, darajalar, kulamlarning tarmogi orkali amalga oshiriladi. Bilimlar bazalarini ishlab chikishdagi muvaffakiyatlar, ularga ommaviy foydalanuvchi kirishini osonlashtiradi, bu ularni faol tijorat maxsuloti sifatida paydo bulishiga yordam beradi.
2.1. Ekspert tizim xakida tushuncha
Sunggi un yiliklar davomida sun’iy bilim (si) buyicha tadkikotlar doirasida mustakil yunalish – ekspert tizimlar (et) yoki bilimlar injeneriyasi shakllandi. Bu yunalishning vazifasi kishilar-ekspertlar uchun kiyin bulgan vazifalarni yechish uchun bilimlar va xulosalar tadbirlaridan foydalanuvchi dasturlarni tadkikot kilish va ishlab chikarish kiradi. ET umumiy belgilanishdagi SB tizimlariga kirishi mumkin, ular nafakat berilgan tadbirlarni bajaradi, balki izlanish usullari asosida yangi, anik vazifalarni xal kilish tadbirlarini belgilaydi va foydalanadi. Ekspertli tizim – intellektli (bilimli) tizimlarning eng mashxur va keng tarkalgan turidir. Etlarning dastlabki xususiyati shundan iboratki, ularning faoliyat soxasi sun’iy bilim, dasturlash, matematika, mantikdan uzokrokda bulgan foydalanuvchilar uchun muljallangan. Bunday foydalanuvchilar ETdan kundalik ishlarda yordam beruvchi ma’lum bir tizim sifatida foydalanadi. U bilan mulokat kilish, masalan,televizor,kir yuvish mashinasi yoki avtomobil bilan ishlash kabi oddiy bulishi kerak. Yukori malakali kasb egasi: shifokor, geolog, iktisodchi, muxandis,texnolog –bilimlarni institut yoki universitetning ukuv dasturlari xajmida egallagan yangi kasbegasidan xuddi ana shu kunikma va bilimlari bilan ajralib turadi. Ularning kasbiy maxoratini oshirish juda yirik ijtimoiy vazifadir. Uni xal kilish uchun kasb egalari ekspertlardan ommaviy tarkatish uchun yarokli shakllarda -–kitoblar, kinofilmlar, kurgazmali kurollarda kayd etilmagan bilimlarni olishga urganish zarur. ETlarning ikkinchi xususiyati ana shundan iboratdir. Amalda Etlardan eng avvalo mutaxassis tugri karorni tanlagani shubxa kilinayotgan vaziyatlarda tizimlar – maslaxatchilar sifatida foydalanadi. Tizim xotirasida saklanayotgan ekspert bilimlar foydalanuvchining tegishli bilimlariga nisbatan chukurrok va tulikrokdir. Tezkor boshkaruv tizimlarida ishlashda bilimlar bazasida saklanayotgan bilimlar tizim bilan juftlikda ishlovchi mutaxassisga nisbatan kamrok bulishi mumkin. Ammo javob kaytarishning tezligi va anikligi insonga karaganda ancha yukorirokdir.
Xozirgi vaktda ET inson faoliyatini turli soxalarida kullanilib kelmokda. ET integral mikrochizmalarni loyixalashtirish, nosozliklarni kidirishda, xarbiy soxalarda va loyixalashtirishni avtomatlashtirishda keng kullaniadi.
Xozirgi vaktda kuyidagi kullanishlar uchun ET ishlab chikish olib borilmokda: milliy va xalkaro jandallarni oldindan ogoxlantirish va kelishtirish karorlarini izlash; inkirozli vaziyatlarda optimal karorlar kabul kilish; xuxuk tartibni ximoyalash;konunchilik; ta’lim; resurslarni rejalashtirish va taksimlash; tashkiliy boshkaruv tizimlari va xokazolar.
|
| |
