KATTA YoShDAGI ODAMLARDA TRAVMATIK Chiqishlar VA ChALA Chiqishlar
Travmatik chiqish - suyaklar bugim yuzalarining tuliq siljishi, bunda bugim yuzalarining bir-biriga tegib turishi yuqoladi. Chiqish travma oqibatida yuz beradi, odatda, bugim pardasi va boylamlar yirtilishi bilan kechadi. Chala chiqishda esa bugim yuzalari tuliq siljimaydi. Travmatik chiqishlar butun tayanch-xarakat tizimining xamma turdagi shikastlanishlarining 1,5 - 3% ini tashkil kiladi. Chiqishlar ogir turdagi shikastlanish ?soblanadi, kupincha, ularni shifoxona sharoitida davolashga tugri keladi. Travmatik chiqishlar, kupincha, urta yoshdagi odamlarda, aynikra, erkaklarda uchraydi. Chiqishlar, kupincha, bilvosita travma natijasida buladi (yiqilganda kul yoki oyog yozilgan yoki bukilgan xolatda buladi). Chiqish tusatdan mushak tez va kuchli kiskarganda yuz berishi mumkin, masalan fanata, tosh otganda, suzish paytida birdaniga tez xarakat kdpganda. Odatda chiqish qul va oyogdar segmentining distal qismi buyicha nomlanadi, ammo bundan istisno xam buladi: umrov suyaginingakromial qismi va umurtkalarning chiqishi proksimal joylashuvi buyicha nom olgan. Chiqishlar yangi, eskirgan, urniga solib bulmaydigan, odat tusiga kirgan, yopiqva Ochiq, asoratlangan va asoratlanmagan, kuzgalgan (tuliq chikmagan) turlarga bulinadi. Chiqishlar dastlabki ikki sugkada yangi, 3-4 xaftagacha yangi bulmagan, 4 xaftadan oshsa, eskirgan xisoblanadi. Urniga solib bulmaydigan chiqishlar urnidan chiqqan boshcha va bugim orasiga yumshoq tuqimalar interpozisiyasi, ayniksa, yirtilgan mushaklar sababli yuzaga keladi. Eskirgan chiqishlar xam shu turga taallukli. Odatlangan chiqishlar birlamchi chiqishdan keyin paydo bulib, tez-tez takrorlanadigan buladi. Asoratlangan chikishlarda bugim ichida, bugim oldi sinishlar, magistral qon tomirlar va nerv ustunlari shikastlanishi kuzatiladi. Ayrim bugimlarda chiqishlarning tez-tez uchrashi bugimning anatomik tuzilishiga, bugim pardasi va boylamlarining bakuv-vatligiga, bugimni urab turgan mushaklarning rivojlanganligiga va bugimdagi xarakat xajmi va xarakteriga bogliq.. qul bugimlari oyog bugimlariga nisbatan 7-8 marotaba kuprok shikastlanadi. Bugimlarda chiqish sodir bulganda nafaqat yaqin joylashgan mushaklar shikastlanadi, balki, uning uzunliga va tolalar yunalishi uzgaradi va bu, uz navbatida, bir gurux mushaklarning reflektor kiskdrishiga va boshqa bir gurux. mushaklarning chuzilishiga olib keladi. Chiqish ruy bergach mushaklarda juda tez retraksiya paydo bulib, Chiqqan suyakning nuqson xolatida qotib qolishiga sabab buladi. Chiklshdan keyin kancha kup vakt utsa, mushaklarning qisqarishi shunchalik mahkamlashib, uz xrliga kelishi qiyinlashadi. Agar chiqqan suyak uz vaktida urniga solinmasa, yalliglanish jarayoni natijasida, qon kuyilishi oqibatida bugim bushligi chandiq tuqima bilan tulib va endi jarroxlik usulisiz chiqqan suyakni urniga solib bulmaydi. Ayrim x.ollarda asta-sekin yangi bugim tashkil topib, yangi ukda xarakatlar paydo buladi.
Tashxislash. Chiqishlarda kuyidagi ma'lumotlar aniq, tashxislashga yordam beradi:
" anamnezida travma (yiqilish, birdaniga tez xarakat qilish) mavjudligi,"
" kuchli ogriq.;
" bugim yuzasida deformasiyaning, ayniqsa, soglom tomon bilan solishtirilganda yaqqol aniqdanishi;
" chiqqan qul yoki oyogning xar bir turiga xos majburiy xolati;
" chikkan kul yoki oyog,uki yunalishining kushni tanish nuqtalariga nisbatan uzgarishi;
" qul yoki oyog uzunligining uzgarishi (kupincha kaltalashish, kamdan-kam uzayish);
" aktiv xarakatning yuq.olishi va passiv xarakatning uta chegaralanshii;
" "prujinasimon kotish" - bunda biror passiv x,arakat qilib kurilganda qulni majburiy xolatdan normal xolatga olib kelish maqsadida kqilingan xarakat, elastik prujinasimon karshilikka uchrab, chikkan qul yoki oyogyana kayta majburiy xolatga utadi;
" chikkan bugim tomon uz urnida emas, aksincha, boshqa yuzada paypaslanadi yoki umuman aniqlanmaydi.
Shikastlangan qul yoki oyogda pulsni va sezuvchanlikni aniqlash muxim axamiyatga ega. Chiqishlarda, ayniksa, ular sinish bilan asorat-langanda, qon tomir-nerv tolalari shikastlanishi mumkin. Chiqishni bugim lat yeyishidan, boylamlarning shikastlanishidan, bugim ichida va bugimdan tashqari sinishlardan ajrata bilish kerak Boylamlar shikastlanganda xamma passiv xarakatlarni bajarish mumkin, faqat ma'lum bir xarakatda bugimda ogriq. paydo buladi, bu yirtilgan boylam taranglashishi oqibatida kelib chikadi. Chiqish-lardan sinishning farqi qul yoki oyog majburiy xolatda bulmay, aksincha, bugimdan tashqari singan yuzada xarakat paydo buladi. Chiqish-ning sinish bilan birga uchrashi bundan mustasno, unda majburiy xolat bulmay patologik xarakat mavjuddir. Bunday lollarda rentgenografiya tashxis quyishni osonlashtiradi. Agar suyak chiqishiga gumon bulsa, rentgenologik tekshiruvni utkazish shart, bu tashxis kuyish bilan bir katorda chiqqan va singan suyak bulaklarining kanday joylashganini aniqlab beradi. Chiqishga gumon bulsa, shifokorning birinchi yordami shikastlangan kul yoki oyogni immobilizasiya qilishdan, analgetiklar buyu-rishdan va jabrlanganni tez fursatda travmatologik stasionarga yuborishdan iboratdir.
D a v o l a sh. Travmatik chiqishlarda imqon boricha tez urniga so-lish, umumiy ogriq.sizlantirish maqsadga muvofiqdir, urniga solin-gan suyakni kerakli muddatga immobilizasiya qilib, uning funksiyasini tiklash lozim. Chiqishlarni vaktida urniga solish zarurligiga sabab shuki, shikastlanishdan sung kancha kup vakt utsa, mushaklar qontrakturasi shunchalik kuchayib, chikkan suyakni urniga solish shunchalik kiyin bulishini shifokor xamisha yodida tutishi lozim.
ELKANING ChiqishI
Elkaning chiqishi xamma chiqishlarning 50-60% ini tashkil qiladi. Bu chiqishning tez-tez uchrashi yelka bugimining anatomik-fiziologik xususiyatlariga bogliq.; kurakning bugim yuzasi, yelka suyagining boshcha yuzasidan 3-4 barobar kichik sharsimon shaklda; bugim pardasi keng va yupka. Elka bugimida travmatik chik?sh, kupincha, bilvosita travma oki-batida buladi (masalan, orqaga yozilgan qulga yiqilish natijasida). Elka boshchasi chikkanda u oldinga, orqaga yokm bugim yuzasidan pastga chikishi mumkin. Elka suyagi boshchasining chiqqan xolatiga karab oldinga, orqaga va pastga chiqish turlari farq qilinadi. Oldinga chiqish eng kup uchraydi (98% ) va orqaga chiqish kamdan-kam uchraydi. Elka chiqishi xar doim bugim pardasi yirtilishi bilan kecha-di. Bunda mushaklarning payi, ayniqsa, kurak qirra usti mushagi yirtilishi yoki uzilib ketishi mumkin. Katta dumbokning uzilishi eng kup kuzatiladi (10-40%), yelka suyagining kichik dumbogi unga yopishgan mushaklar payi bilan kamrok xollarda uziladi. Jaro\atlanganning yelka kamari osilgan, bemor boshini shikastlangan tomonga egab turadi. U ogriqni bartaraf qilish makeadida shikastlangan qulini soglom quli bilan eediyotlik bilan ushlaydi. Qul tanaga yaqin-lashgan xolda turadi, tirsak bugimida buqilgan va shu xolatda uzayganga uxshab kurinadi qulning uki yuqoriga davom etib, normada kurakning akromial usigi orqali, chiqqanda esa umrov suyagi orkali ugadi. Akromial usikdan to yelkaning tashki dumbogigacha bulgan masofa soglom tomonga nisbatan uzunrok buladi, bu yelka suyagi boshchasining pastrokjoylashganliga tufayli buladi. Elka suyagining boshchasi bugimdan chiqib ketganligi tufayli yelkaning deltasimon mushak atrofida normal urama shakli yuqoladi va uning urniga notekis yuza paydo buladi. Bu yuzada akromial usik erkin paypaslanadi. Bugimda aktiv xarakatlar umuman yuq. yoki utaqiyinlashgan. Agar passiv xarakatlar qilishga urinilsa: bemorning quli kutarilsa, uni tanaga yaqinlashtiril-sa yoki uzoq dashtirilsa, yelkada "ta-ranglashgan fiksasiya", ya'ni pruji-nasimon karshilik aniqlanadi. Tirsak bugimini tanaga yaqinlash-tirish imqoniyati bulmaydi. Paypas-lab kurilganda burimda tarqalgan ogriq. aniqlanadi.
Tirsakni tashqariga burab rota-sion xarakat qilinganda yelka boshcha-siga borib, u tumshuksimon usik yoki qultik osti chukurligida aniqlanadi. Yelka bugimini urab turgan mushaklar (ayniksa, deltasimon) taranglashgan. Urnidan kuzgalgan yelka boshchasi yelka chigali va qon tomirlarini sikib kuyishi yoki shikastlantirishi mumkin. Buning oqibatida qul bar-moklari terisida sianoz yoki okarish, sezganing susayishi, paresteziya va boshqalar bulishi mumkin. Bilak arteriyasida puls susaygan yoki umuman aniqdanmaydi. Elkaning chiqishi ayrim paytlarda uning jarroxlik buyincha-sining sinishi bilan kuzatilishi mumkin. Yelka singanda odatda uzunligi qisqarib, tanadan uzoqlashmaydi. Bunday xolatlarda qulni tanaga yaqinlashtirilganda yoki uzoqlashtiril ganda chiqishga xos bulgan prujinasimon karshilik kuzatilmaydi. Yelkani xarakat kdldirganda girchillash eshitiladi. Yelka chiqib, jarroxlik buyinchada krqilgan sinish ruy bersa, tashxis quyish ancha qiyin buladi. Singan suyaklarni urniga quyishdan ilgari tashxis quyish juda mux.im axamiyatga ega, chunki tashxis kuyilmasdan turib, suyak bulaklari urniga kuyiladigan bulsa, krqilgan sinishlarni ajratib yuborish mumkin. Shuning uchun klinik tashxis quyish uchun shikastlangan a'zoni ikki yunalishda rentgenografiya qilish shart.
D a v o l a sh. Yangi chiqishda shoshilinch tibbiy yordam sifatida umumiy ogriqsizlantirish yuli bilan elka suyagi urniga tushiriladi. Tibbiyot, meditsina, tabobat - kishilar sogʻligʻini saqlash va mustahkamlash, umrni uzaytirish, kasalliklarning oldini olish, davolash haqidagi bilimlar va shu sohadagi amaliy tadbirlar majmui. Ayrim xollarda urniga tushirish max.alliy ogriq.sizlantirish yuli bilan xam bajariladi. Urniga tushirishdan oldin bemorga 1 ml 1% pantopon yoki morfin eritmasi qilinadi. Keyin yelka bugimini 30-40 ml 1% novokain eritmasi yordamida, bugim pardasi ichiga yuborish yuli bilan ogriqsizlantiriladi. Yelkani urniga tushirishning kup usullari bor. Kupincha kuyidagilar qullaniladi:
Gippokrat-Kuper usuli - shifokor chalkancha yotgan bemorga yuzma-yuz karab yelka chikkan tomondan utiradi va ikki qullab bemorning bilak va kaftidan ushlaydi. Yalang oyogdovonini bemorning qultigi ostiga joylashtirib, tovoni yordamida chiqqan yelkani asta tortgan xolda urniga tushiradi. Ung kul ungva chap kul chap oyog, bilan tushiriladi. Urnidan kuzgalgan yelkaning boshchasi bugim chukurchasiga tushadi.
Koxer usuli (74-rasm). Yelka boshchasi oldinga chiqqanda qullaniladi. Bemor stolda chalkancha yotadi, chiqqan qul stoldan chiqib turishi kerak Usul turtta uzluksiz bosqichlardan iborat.
Birinchi b o s k i ch. Jarrox. bir quli bilan chikkan qul bilagini pastki qismidan, ikkinchi quli bilan tirsaqlan ushlab, uni tugri burchak ostida bukkan xolda extiyotlik bilan tanaga olib yaqinlashtirib, elka uki buyicha tortadi. Yordamchi yelka kamari ustidan ushlab turadi.
Ikkinchi bosqich. Yelkaukd buylabtortishnisusaytirmasdan tanaga tiragan xolda jarrox. yelkani sekin tashqari tomonga, bilak tanaga nisbatan frontal yuzaga kelmaguncha buraydi. Bunda yelka boshchasi bugim yuzasi bilan oldinga buraladi. Kupincha, ikkinchi boskich bajarilganda chiqqan yelka urniga tushadi; shunda "shikillagan" ovoz eshitiladi
Uchinchi boskich. Tashqari rotasiya xolatida ushlab turib, tortishni susaytirmasdan asta-sekin bilak yuqoriga va oldinga kutariladi. Tanaga kadalib turgan tirsakni urta chizikke va yuqoriga suriladi, shunda boshcha odatda yirtilgan pardaga tugri keladi. Ba'zan boshcha shu bosqichdan keyin urniga tushadi.
Turtinchi b o s k i ch. Oldingi bokichlar tuliq bajarilgach boshlanadi. Bilak richag (dastak) sifatida ishlatiladi, rotasiya ichkariga tez bajariladi. Bunda bemorning panjasi karama-karshi yelka burimiga suriladi, bilak bemor kukragiga kuyiladi. Odatda, shu paytda chiqqan yelka urniga tushadi. Agar urniga tushmasa, unda shoshilmasdan, zurlamasdan xamma bosqichlar kanta takrorlanadi, tez va kupol xarakatlar qiilmaslik kerak. Shu xolatda bemor 10-20 minut yotishi kerak shu vakt ichida yelka kamari mushaklari bushashadi. Shundan keyin chiqqan qulni urniga tushirishga utiladi. Jarroq bemor oldida turib, tirsak bugimida buqilgan bilakni tirsakka yakin joyidan pastga karab bosib, vakt-vaqti bilan yelka bugimiga tirab turadi. Shunda chiqqan elka urniga tushadi. Keyin 2-3 x.aftaga qulni kukrak qafasiga kotirib kuyiladi. Chiqqan qul urniga tushi-rilgach, natijasini bilish va kushimcha shikastlanish bor-yuqligini aniqlash uchun rentgenografiya ki-lish shart. 5-7 sutkadan keyin faoliyatni tezrok tiklash uchun DJT (davolash jismoniy tarbiyasi) ta-yinlanadi va fiziotera-pevtik muolajalar utkazi-ladi. Mexnat faoliyati 30-45 sutkadan keyin tikla-nadi. Yelka qayta chikmas-ligi uchun uch oy mobaynida ogir jismoniy mexnat bilan shugullanish mumkin emas.
Chaklin usuli. Bemor chalkancha yotadi. Shi-fokor bemor qulini tanaga yaqinlashgan xolatda uzuna-siga tortadi, iyusinchi ku-li yordamida yelka boshchasi-ni tashqariga itaradi. Chaklin usuli deyarli kam travmatik va narkoz ostida ba-jariladi. Buusul, ayniksa, yelkaning sinib-chiqishlarida qul keladi. Urniga tushirib bulmaydigan yangi chiqishlar. Ikki boshli mushak uzun boshchasi payining yelka boshchasiga uralishi yoki uzilgan katta dumbokdamda yirtilgan bugim xaltasi Oraliqgiga boshchaning tiqilib qolishi yoki yumshoq tuqimalar interpozisiyasi urniga solishga anatomik tusik bulishi mumkin. Urniga tushirib bulmaydigan chiqishlarni faqat jarroxlik usulida davolash mumkin. Eskirgan chiqishlar. Aniqlanmagan va notugri davolangan chi-kishlar bugim xaltasining chandikli bujmayishiga, kup yeridan elastik xususiyatini yuqrtishiga olib keladi. Eskirgan chiqishlarda gematomalar surilib, atrofiya boshlan?ich, bugim yuzasidagi deformasiya yanada yakkrl kurinadi. Aktiv va passiv xarakatlar xajmi kupayadi, utkir ogriq. yuq.oladi. Ammo kurak ushlab turilganda qulni tanadan uzoqlashtirish va kutarish mumkin emas. Davolash usuli faqat jarroxlikdir.
Davolash. Urniga tushirib bulmaydigan va eskirgan yelka chiqishlarini faqat jarroxlik usulida davolash mumkin. Jarroxlik muolajasi umumiy narkoz ostida qilinadi. Bemor chalkancha yotadi, elkasi ostiga yostikcha kuyiladi. Burimga lateral kesim bilan kiriladi. Tumshukrimon usik unga yopishgan mushaklar bilan birga kesiladi va pastga tortiladi. Yelka boshchasi bilan qon tomirlar va nervlarni sikib kuymasligi uchun jarrox. uta extiyot bulishi shart. Kurak osti mushagini kesgach, bugim xaltasi ochiladi. Bugim va yelka boshchasi chandiklardan ozod qilinadi va shundan keyin boshcha bugimga kirgaziladi. Bushm xaltasi tikiladi (ayrim paytda uning qirralarini kurak osti mushagi bilan kushib kichik dumbokchaga tikiladi), tumshuksimon usik esa uz urniga qotirib kuyiladi. Abduksion torakobraxial boglam kuyiladi. 8-10 sutkadan keyin yelka bushmida passiv xarakatlar boshlanadi. Odatlangan yelka chiqishi. Arzimagan kuchlanishda, qulni tez xarakat kildir ganda, ogir yukkutarganda, kiyim kiyganda, suzganda, tortilganda, yiqilganda, ayrim paytlarda xatto uxlab yotganda qul tanadan uzoqlashtirilsa va yelka tashqariga buralsa, yelka urnidan chiqib ketadi. Agar chiqish loakal ikki marotaba takrorlansa, uni odatlangan chiqish deb .hisoblanadi. Bu xolatga jaroxatlangan bugim xaltasining tuliq anatomik tiklanmaganligi va notugri davolanganligi sabab buladi. Qayta chiqishga imqon yaratuvchi sabablarga kuyidagilar kiradi: yelka suyagi boshchasining bugim yuzasi x.ajmi kurakning bugim chukurchasiga tugri kelmasligi; bugim xaltasi oldingi-pastki devorining yupkalashishi (mushak va boylamlar bilan kuchaytirilmagan qismi), bugim xaltasining chuzilishi, uning kurakdan yoki yelka boshchasidan uzilishi, mushaklarning yirtilishi; aylana toqay xalkaning shikastlanishi yoki uzilishi va uning bugimlararo interpozisiya si yelkaning chiqishiga olib keladi. Kayta chiqishning uziga xos sabablari guruxiga odatlangan chiqishni davolashdagi kamchiliklar kiradi: chirshni ogriq,sizlantirmasdan urniga tushirish, travmatik tushirish, immobilizasiyani kiska muddatga quyish yoki umuman kuymaslik Immobilizasiyadan keyin funksional davolashdan voz kechish, erta funksional 1fshi yuqoriga kutarish bilan uni urintirib quyish, tuliq anatomik va funksional jaroxatlangan bugim tuqimalari tiklanmasidan ilgari qulni kutarish shular jumlasiga kiradi. Odatlangan chiqish yelka boshchasining anatomik yetarli pishik yopishmasligidan bulishi mumkin. Yelka bugimining odatlangan chiqishi, shu bugimda uchraydigan travmatik chiqishlarning 12-16% ini tashkil etadi. Kupincha 20-40 yoshdagi erkaklarda uchraydi. Elkaning odatlangan chiqishini tashxislashga anamnez, ob'ektiv klinik va rentgenologik kursatkichlar asos buladi. Anamnezdan aniqdanishicha yelka birinchi marotaba chiqqandan keyin 3-6 oydan to 1-2 yilgacha residiv (qaytalanish) kuzatiladi. Keyinchalik bemordan suralsa, qayta chiqishlarning oson va tez-tez takrorlanib turgani, chiqishlar orasidagi muddat kiskara borgani aniqlanadi. Ayrim bemorlarda qaytalanish qayta travma natijasida kelib chikadi (yiqilish yoki birdan qilingan tez xarakat), boshqalarda esa travmasiz, odatdagi tez qilingan xarakatlarda chikadi (masalan, biror narsani olmokchi bulganda, kiyim kiyganda va xokazo). Klinik tekshirilganda yelka mushaklarida, yelka kamarida va yelka usti yuzasida gapotrofiya aniqlanadi. Mushaklarning gipotrofiyaga uchrash darajasi turlicha: yelka bugimi qonturining silliklanishidan to mushaklarning gipotrofiyaga uchrashigacha buladi. Bundan tashqari, yelkaning odatlangan chiqishida kuyidagilar kuzatiladi: Vaynshteyn simptomi - yelkani tugri burchak ostigacha kutarilganda tashqariga aktiv buralishining chegaralanishi; Babich simptomi - shifokor passiv xarakatni tekshirmokchi bulganda bemor yelkaning qayta chiqishidan xavotirlanib, mushaklarini susaytirolmaydi va passiv xarakatga karshilik kursatadi; bemor bugimdagi xarakatlarni uzi boshqaradi; Xitrov simptomi - yelka tanaga yaqinlashgan xolatida pastga bosilganda yelka boshchasi bilan akromial usik orasida diastaz paydo buladi. Elkaning odatlangan chiqishini urniga tushirish, odatda, oson buladi va ayrim bemorlar uzlari urniga tushirishadi.
Tashxis anamnez asosida kuyiladi, ob'ektiv klinik belgilar kam ma'lumot beradi. Ayrim paytlarda mushaklar ozrokatrofiyalanadi va jaroxatlangan bugim yuzasida ogriqni sezish kamayadi.
D a v o l a sh. Odatlangan chiqishda jarroxlik usuli. Kupgina jarrox.lik muolajalari taklif etilgan:
kapsulorafiya, tenosuspenziya, plastik jarroxlik muolajasi kapsulada, boylamlarda, paylarda va bugim xaltasini bakuvvat ?iluvchi jarroxlik muolajalari; suyak transplantasiyasi va alloplastika. Shuni kayd qilish kerakki, xamma tavsiya etilagan usullar xam ma'lum foiz xollarda residiv beradi. Eng kam foiz qaytalanishni Boychev II jarroxlik muolajasi beradi Jarroxlik muolajasi narkoz ostida qilinadi, bemor chalkancha xolatda yotadi, ostiga yostik kuyiladi. Kesim deltasimon kukrak egati buyicha utadi. Tumshuksimon usik unga birikkan ikki boshli mushakning kiska boshchasi, tumshuksimon yelka va kukrak kichik mushagining bir qismi kesiladi. Tumshuksimon usikni pastga surib kuyilgach, kundalang joylashgan kurak osti mushagi kurinadi. Kornsang yordamida mushak ostidan kesilgan tumshuksimon usik unga yopishgan pay va mushaklar bilan utkaziladi va uz urniga qotiriladi. qulga tanadan uzoqlashtiruvchi torakobraxial boglam 4-6 xaftaga kuyiladi.
BILAKNING ChIKIShI
Tirsak bugimida chiqishlar ikkinchi urinni egallab, xamma chiqishlarning 18-27% ini tashkil etadi.
Kupincha, chiqish qul tirsak bugimida tuliq yozilgan xolatida qulga yik;ilishdan buladi vakuyidagilar kuzatiladi: 1) bilakning ikkala suyagining chik;ishi (orqaga, oldinga, tashqariga, ichkariga va ajraladigan chikishlar); 2) fakat bitta bilak suyagining chiqishi (oldinga, orqaga va tashqariga); 3) bitta tirsak suyagining chiqishi. Kupincha bilak ikkala suyagining orqaga chiqishi (90%) va bitta bilak suyagining oldinga chiqishi kuzatiladi. Bilak chiqishining boshqa turlari kam uchraydi/ Bilakning orqaga chikishi. Tashxis tirsak bugimini deformasiyasiga asoslanib kuyiladi. Bugim kattalashgan, ogriqdi, bilak yarim yozilgan majburiy xolatda turadi. Aktiv xarakatlar qila olmaydi. Passiv xarakatlar qilinsa, prujinasimon karshilik kuzatiladi. Oldindan karalganda bilak soglom tomoniga nisbatan kalta. Tirsak usigi normaga nisbatan orqaga kuprok burtib turadi va Gyunter chizikidan oreada va yuqorida turadi. Tirsak bugimining ichki tomonidan yelka epifizi paypaslanadi. Bilak orqa tomonga chiqqanda umumiy ogriqsizlantirish bilan urniga tushirish maqsadga muvofiqdir. Bemor stolda chalkanchasiga yotkiziladi. qul yelka bugimida ochilgan va tirsakda buqilgan bulib, bilak vertikal xolatda ushlanadi. Jarroqbosh barmoqdarini tirsak usigiga karab bosadi va ayni vaktning uzida tirsak usigadan oldinga karab bosadi. Shu paytda yordamchi bilakdan tortib, uni tirsak bugimida bukadi. Urniga tushirgach, rentgenografiya qilinadi. Utkir burchak ostida bukilgan tirsak bugimi orqa tomondan 7 sutkaga gips longetasi kuyiladi va keyin isituvchi muolajalar bilan DJT (davolash jismoniy tarbiyasi - dastlabki kunlari e?Gips (yun. gypsos - boʻr, ohak) - 1)tabiiy G. - mineral; suvli kalsiy sulfat tuzi CaSO42H2O; tarkibida sof holda SaO (32,56%). SO3 (46,51%), N2O (20,93%) boʻladi. Monoklin sistemada kristallanadi. Kristallari plastinkasimon, ustunsimon, ninasimon va tolasimon koʻrinishda boʻladi. tiyotlik bilan va 10 kunlarda aktivrok) utkaziladi. Me?nat krbiliyati 20-30 kunlarda tiklanadi. Bilakning oldinga chiqishi. Bu chikishni urniga tushirish uchun yelka va tirsak bugimlarini bukish kerak Yordamchi panja va bilakdan ushlab qulni sekin uzunasiga tortadi, uni sekin bukadi, shu paytda jarrox, birinchi barmoqlarini burtib turgan yelka suyagining distal qismiga joylashtirib, unioldinga, proksimal yunalishga kutaradi, bir paytning uzida boshqa barmoqdar yordamida bilakni orqaga, distal tomonga suradi. Chiqishni urniga tushirishdan oldin va keyin rentgenologik nazorat qilish shart. Bu tasvirlangani bilan birga, yana ma'lum darajada uzgartirilgan usul xa m ishlatiladi. Chiqqan suyak urniga tushirilgach, yordamchi bilakni 100-110°ga yozadi. Shu xolatda qul orqa gips longetasi bilan 10-12 kunga immobilizasiya qilinadi. Yopiq usulda chiqishni urniga tushirib bulmasa va agar bugim atrofida ossifikat bulmasa unda jarroxlik usulida tushiriladi, agar u bulsa (ossifikat tez 2 xaf-tada tashkil topadi), tirsak buga-mini yaxshisi artroplastika yoki sonning chikishi Chanoq-son bugimidagi chiqishlar umumiy chiqishlarning 5% ini tashkil kdpadi. Orqaga va oldinga chmkishlar kuzatiladi: orqaga chiqish orqa yuqori yoki yonboshga va orqa-pastga yoki kuymich oldiga -oldingi-yuqori, qov usti va oldinga-pastki yoki yopkich teshikka chiqish. Sonning orqaga chiqishi - yonbosh va kuymichdan chiqishi, oldinga chiqishlardan 3 barobar kup uchraydi. Orqaga chiqishlar ichida yonboshdan chikish kuprok uchraydi. Sonning travmatik chiqishi kupincha jismoniy bakuv-vat 20-50 yoshlardagi odamlarda uchraydi. Orqaga ChiqishNING mexanizmi kupincha bilvosita, son tusatdan ancha kuch bilan ichkariga buralib va yakinlashganda chikadi. Shunda son boshchasi kapsulani yirtib, uning kderasi va mushak orasida siqilib koladi, dumalok boylam odatda tuliquziladi. Son boshchasi yonbosh suyagining tashki va orqa tomoniga
joylashadi, past kuymich chiqishida boshcha kuymich -kosasining orqasi va pastida joylashadi.Son chikaniy kuchli ogriq. bilan kechadi, shikastlangandan keyin oyogda turib bulmaydi. Oyog,ning majburiy xolati uziga xos bulib, chiqish turiga bogliq,. Orqaga chiqishda oyog, chanoq-son bugimida bu-qilgan, ichkariga surilgan va buralgan xolatda turadi, chanoq-son bugimida aktiv xarakatlar qilish imqoniyati yuq. Passiv xarakat yordamida oyogni majburiy xolatdan turrilashga xarakat qilinsa, kuchli ogriq. paydo buladi, bunda chikdshga xos prujinasimon karshilik paydo buladi. Oyog qisqaradi. Chov boylami ostida botiklik xosil buladi, orkasida esa ayrim paytlarda dunglik paydo bulib, kuzgalgan boshcha paypaslansa aniqlanadi. Katta kust Rozer-Nelaton chizigidan yuqorida joylashgan. Oldingi yopkich teshik va qov ustidan chiqishlarga - oyogning uzashshsh xarakterlidir. Yopkich teshikka chiqishda chanoq-son bugimi ichkari tomonida boshchani paypaslab aniqdasa buladi, dumba yuzasi tekislanadi, katta kust aniqlanmaydi. Rentgenologik tekshirish klinik belgilarini tuldiradi. Chiqqan sonni urniga tushirish narkoz ostida bulishi kerak Orqaga chiqishni urniga ushirishda Koxer usuli keng tarqalgan. Bemor stolda yoki yerda chalkanchasiga yotadi, yordamchi bemorning chanogini yonbosh suyaklar qirrasidan ushlab turadi. 
| Yer - Quyosh sistemasidagi Quyoshdan uzoqligi jihatdan uchinchi (Merkuriy, Venera sayyoralaridan keyin) sayyora. U oʻz oʻqi atrofida va aylanaga juda yaqin boʻlgan elliptik orbita boʻyicha Quyosh atrofida aylanib turadi. |
Jarrox shikastlangan oyog,ni tizza va chanoq-son bugimlarida turri burchak ostigacha bukadi va vertikal xolatda, ichkariga buragan x,olda yuqoriga tortadi. Kupincha, urniga tushirilayotgan paytda "shilk" etgan tovush chikadi. Janelidze usulida tushirilsa, bemor stolga korni bilan yot-kizilib, shikastlangan oyog, osilib turishi kerak Chanokni bakuvvatrok ushlash uchun ostiga ikkita katta bulmagan kumli xaltacha kuyiladi. Yordamchi ikki qullab bemor chanogini kumli xaltachalarga bosib turadi, shu bilan bakuvvat fiksasiyaga erishadi. Agar urniga tushirish narkoz ostida bulsa, unda bemor chukur uykuga ketgach, kor-niga yotkizish kerak Bemor shu xolatda 10-20 minut davomida qoladi. Yordamchi qullari bilan dumgazaga bosib turib, chanokri qattiq ushlab turadi. Jarrox. stol bilan bemorni osilib turgan oyogi orasiga turib, oyogni tizza bugimida tugri burchak ostida bukadi va oyogni ochib tash-kariga buragan xolda tizza ostidan bosadi (yaxshisi uz tizzasi bilan). Bu muolaja natijasida boshcha chanoq kosasiga tomon siljiydi, natijada shilk etgan ovoz eshitiladi, bu boshcha kosaga tushganligini bildiradi. Oldinga chiqishni urniga tushirish sal boshqacharok buladi. Bunda oyogni uki bilan panjasidan tortishni, sonning yuqori qismiga kuyilgan xalqa yordamida tashqariga tortish bilan kushib olib boriladi. Koxer usulida chiqqan sonni urniga tushirish. a - bemor xolati; b - orqaga chiqqan sonni urniga tushirish; v - oldin-ga chiqqan sonni urniga tushirish. Raxamlar bilan urniga tushirish boskichlari kursa-tilgan.
Chiqqan son urniga tushirilgach, chanoq-son, tizza va boldir-panja bugimlarini qotirib turuvchi orqa gips longetasi kuyilishi kerak Bemorlar 30 sutkadan keyin oyogni bosmasdan qultiktayokda 8-10 \afta davomida yurishadi. Fizioterapevtik muolajalar buyuriladi. Mexnat faoliyati chiqishni urniga tushirishdan boshlab 3 oy utgach tiklanadi. Son suyagi chiqishini urniga solishning oqibati yaxshi. Ayrim bemorlarda keyinchalik son boshchasining qon aylanishi buzilishi ok?batida aseptik nekroz va deformasiyalovchi osteoartroz bulishi mumkin. Chanoq-son bugimida eskirgan va urniga tushirib bulmaydigan chiqishlar bulsa, unda jarroxlik yuli bilan solinadi. Ammo urniga solib bulmaydigan chiqishlarni tashqari orqa kesim bilan solishga urinish mumkin bulsa, eskirgan chiqishlarni artrodez qilish maqsadga muvofiqdir.
BOLALARDA ChIKIShLAR VA ChALA ChIKISh-LARNING XUSUSIYaTLARI
Bolalarda travmatik chiqishlar sinishlarga nisbatan deyarli kam uchraydi. Bu bolalarda boylam-kapsula apparatining ancha elastikligi va bakuvvatligidan darak beradi. Bundan tashqari, travmatik epifizeoliz bolalarda guyo chiqishning urnini bosadi. Agar suyak tuliq urnidan kuzkalmasa, unda chala chiqish kuzatiladi. Bu bilak-tirsak suyaklarining tirsak bugimida va bilak suyagi boshchasining chala chiqishi eng tipik chiqishlar bulib, bular asosan 5 yoshgacha buladi. Chiqishga olib keladigan travma mexanizmi asosan bilvosita: odatda, bu bugimdagi xarakatlar amplitudasining oshib ketishiga olib keladigan oyog-qul uki buylab yuktushishidir.
ELKANINT ChIKIShI
Elkaning travmatik chiqishi bolalarda kamdan-kam va asosan katta yoshdagi bolalarda uchraydi.
Klinik belgilari. Bolalarda x,am kattalardagi kabi: yelka bugimidaga ogriq., aktiv darakatlar yuq., passiv xarakatlar k-linsa, prujinasimon karshilik paydo buladi. Bugim yuzasida deformasiya, akromial usik teri ostidan burtib chikadi va uning ostida zinasimon botiklik paydo buladi. Teri - odam va hayvonlar tanasining tashqi qoplami. Organizmni tashqi taʼsirotlardan himoya qiladi, sezish, moddalar almashinuvi, organizmdan keraksiz moddalarni chiqarish, termoregulyatsiya va boshqalarda qatnashadi. Paypaslanganda kupincha kuzgalgan yelka boshchasi qultik ostida aniqlanadi.
D a v o l a sh. Chiqqan suyakni urniga solish umumiy narkoz ostida bajariladi. Odatda chiqqan yelka Chaklin yoki Koxer usulida urniga solinadi. G.A.Bairov kuyidagi usulni tavsiya etgan: shikastlangan qul tirsak bugimida bukiladi, bilak va kaft ushlab turiladi. Keyin tirsakni egilgan joyidan pastga karab bosiladi va shu paytning uzida bilak tashqariga karab, keyin esa ichkariga buraladi. Immobilizasiya kultik ostiga yostikcha kuyilib, 2-3 xafta davomisa Dezo boglami yordamida amalga oshiriladi.
BILAKNING ChIKIShI
Bilak-tirsak suyaklarining tirsak bugimida chiqishi bolalarda boshqa chikishlar orasida birinchi urinni egallaydi. Tirsak tuzilishining anatomik murakkabligi, yelka, tirsak va bilak suyaklarining bugimlaridan iboratligi va boylam-kapsula apparatining uziga xosligi bilak-tirsak suyaklari chiqishiga imqon yaratadi.
Bilak chiqishlarining t a s n i f i: 1) bilak-tirsak suyaklarining chiqishi; 2) bilak suyagining yakka chiqishi yoki bilak suyagi boshchasining chala chiqishi; 3) tirsak suyagining yakka chiqishi; 4) sinib chiqishlar (Montedj va Galeassi tipidagi shikastlanish). Bilak-tirsak suyaklarning eng tipik chiqishi - orqa va orqa tashqariga chiqishi xdsoblanadi. Bu shikastlanishlar qul chuzilgan va tirsak bushmida yozilgan xolatda yiqilishda buladi. Tirsak bugimida tez va ortikcha yozilish natijasida bilak-tirsak suyaklari orqaga yoki orqaga va tashqariga, yelka suyagining distal qismi esa bugim xaltasini yirtib oldinga siljiydi.
Klinikasi. qulning xolati majburiy: bilak pronasiya xolatida, picha buqilgan. Yelka suyagining distal bugim qismi urnidan oldinga kuzgalishi natijasida tirsak bugimida kupol deformasiya Yaqqool kurinadi. Tirsak usigi va bilak suyagining boshchasi orqa tomonga chiqib turadi. Tirsak usigining yuqori uchi dumboklar usti chizigidan yuqorida joylashgan orka-tashki va tashqi chiqishlarda tirsak usigi urta chizikdan tashqarida joylashgan. Gyunter uchburchagi tirsak usigini orqa va tashqariga kuzgalishi xisobiga deformasiyalangan. Paypaslab kurilganda tirsak usigining orqa yuzasi aniqlanadi, yelka suyagi chukurchasi bush. Yelkaninguch boshli mushagi taranglashgan. Kuzgalgan suyak gematoma va shish qon tomir-nerv tutamini sikib quyishi mumkin, shuning uchun bolalarni tekshirishda qon tomirlar pulsiga, barmoqlarning xarakatiga va sezuvchanligiga katta axamiyat berish kerak
Differensial tashxislash. Bu tashxislash yelka suyagining pastki metaepifiz sinishi bilan bilakning sinib chiqishi (Montedj tipidagi shikastlanish) urtasida qilinadi. Rentgenologik tekshirish tashxislashni aniqlash va kushma shikastlanishlar borligini bilish uchun utkaziladi (epifizeoliz, elka dumbokchalarining uzilishi).
D a v o l a sh. Tezkorlik bilan narkoz ostida chiqishni urniga solishdan iborat. Jarrox.bir quli bilan elkaning pastki uchdan bir qismidan ushlab turib, birinchi barmogini bilak suyagi boshchasi ustiga joylashtiradi. Ikkinchi quli bilan bilakning pastki uchdan bir qismidan ushlab turadi va uzunasiga tortadi. Chiqqan bilakni
urniga solishda bilak bukilmagan yoki yozilmagan xolatda katta kuch ishlatilmaydi. Chiqishni bartaraf kilgach, bugim qonfigurasiyasi tiklanadi. XaRakatlar tuliq tiklanadi. Chiqqan qulni urniga tushirgach, uni yumshoq boglam yordamida boglab kuyiladi va nazorat rentgenografiyasi qilinadi. Bunga sabab gips boglami kuyilganda, kupincha, epifizeoliz, urnidan kuzgalmagan osteoepifizeoliz, uzil-gan suyak bulaklarining bugim bushligiga tushib qolishi va uni tashxis murakkabligi xisoblanadi. Rentgenofafiya qilingach, qulning orqa tomoni buylab barmoqdar asosidan to yelkaning yuqori uchligigacha bilakni supinasiya xolatida tugri burchak ostida bukib, gips longetasi kuyiladi. Immobilizasiya muddati 7-10 sutka.
Bilak ikkala suyagining tashqariga chiqishi. Bu chiqish xam kup uchraydi. Bunda bilak uki tashqariga surilgan buladi. Tirsak bugimi bilakning tashqariga siljishi natijasida shakli uzgargan, yelka ichki dumbok usti terisi taranglashgan, bilak suyagi boshchasi yuqori va oldinga siljigan va natijada shu erda teri osti shishi paydo buladi. Yelkaning ichki dumbogi va tirsak usigi aniq, paypaslanadi; uning elka suyagidagi chukurchasi bush. XaR ikkinchi bolada ichki dumbok apofizi sinishi (uzilishi) kuzatiladi.
D a v o l a sh. Bilak uki buylab tortiladi. Jarrox tirsak bugimidan shunday ushlaydiki, birinchi barmoq. tirsak usigi yuqorisida turishi va boshqa barmoqlar oldinda (tirsak chukurchasida) turishi kerak bir vaktning uzida tirsak usigiga ichkari va oldinga karab bosiladi (bilakdan tortishni susaytirmagan qolda). Yelka ichki dumbokchasi uzilganda barmoqni uning ustiga kuyib, yuqori va tashqariga karab bosiladi, urniga quyishga xarakatqilinadi. Bilak suyagi boshchasining yakka chiqishi. Bu nisbatan kam uchraydi. Eng kup xollarda bilak suyagi boshchasi oldinga va tashqariga ?alkasi-mon boylamni yirtib siljiydi.
Klinikasi. qul majburiy dolatda: bilak pronasiya xolati-da, ugmas burchak ostida buqilgan, bilak suyak tomon qisqargan. Tirsak bugimi deformasiyasi bilak suyagi boshchasining oldinga va tashqariga siljishi disobiga paydo bulgan. Aktiv xerakatlar ogriqli, bukish va yozish chegaralangan, rotasiya (supinasiya va pronasiya) qilib bul-maydi. Passiv xxarakatlar ogriqni kuchaytiradi.
Differensial tashxislash. Lat yeyish va bilak suyagi buyinchasining osteoepifizeolizi bilan utkaziladi. Rentgenofafiya shikastlanish xarakterini aniqlashga yordam beradi.
D a v o l a sh. Chiqishni urniga solish travma olingan kuniyok bajarilishi kerak qul uki buylab tortilib, bir vaktning uzida bilak bukiladi va supinasiya xolati beriladi. Bush qul barmogi bilan bilak suyagi boshchasi orqa va ichkariga bosiladi, uni yelka suyagi boshchasiga tugri keltirishga xarakat qilinadi. Immobilizasiya bilakni 70° gacha bukib va supinasiya xolatida orqa gips longetasini 5-7 sugkaga kuyib amalga oshiriladi.
BILAK SUYaGI BOShChASINING ChALA ChiqishI
Bilak suyagi boshchasining chala chiqishi "torgishdan chiqish" yoki "gudak bolalardagi ogriqdi pronasiya" deyiladi. Shikastlanish asosan 1 yoshdan 3 yoshgacha kuzatiladi. Yosh ulgaygan sayin bilak suyagi boshchasining chala chiqishi kamaya boradi va 5 yoshdan katta bolalarda umuman uchramaydi. Bu shikastlanish kup uchrashiga va klinikasining tuliq tasvirlanganiga karamay, shifokorlar, kupincha, tashxislash va davo-lashda xatolarga yul quyishadi, bunda yelka boshchasiga nisbatan xalqasimon boglamda siljib, bushmning sinovial buramasida kisilib qoladi. Anamnezdan xakikatdan xam bola yikilayotgan paytda onasi qulidan ushlab qolishga xarakat qilgani aniqlanadi. Ayrim paytlarda kichkina bolalarda bu turdagi shikastlanish uyinlar paytida yoki yengi tor kiyim kiydirayotganda ruy berishi mumkin.
Klinikasi. Kul majburiy xolatda. Bilak tirsak bugimida yarim buqilgan, pronasiya xolatida, qul tana buylab osilgan. Bola xar doim xam eng kup ogriydigan joyni kursata olmaydi. Kupincha, umrov suyagi singaniga shubx.a qilinadi. Paypaslaganda maksimal ogriq. bilak suyagi boshchasiga gugri keladi. Ogriq. borligi tufayli bugimda aktiv xarakatlar qilish mumkin emas. Passiv bukish va yozish xarakatlarida ogriq. yuq., ammo rotasion xarakatlar qilinganda kattik ogriq. paydo buladi. Kupincha, yelka bugimida xarakatlar chegaralangan. Bolaning fikri chalgitilganda yelka bugimida ogriqning yuqligi aniqlanadi. Bolada bilak suyagi boshchaoiningchiqish mexanizami. o -sayr kilishda; passiv xarakatlar tuliqxajmda. Kupincha rentgenografiya ma'lumot bermaydi. Solishtirish maqsadida ikkala tirsak bushmi rentgenofafiya qilinsa, unda shikastlangan tomonda bilak suyagi boshchasi bilan yelka suyagining boshchasi orasida masofaning sal kuprokligi aniqlanadi.
Differensial tashxislash. Travma anamnezi goyat muxim: lat yeyishlar, urilganda suyak sinishi, bilak suyagi boshchasining chala chiqishi - bilvosita travma bulganda yuzaga keladi. Bolani tik turgan xolatida kuriladi, kiyimi yechilgan bulishi shart. Kuruvdan utkazilganda qon talashishiga, yelka usti va qulning simmetrik uzun-ligiga axamiyat berish kerak Lat yeganda va singanda qon talashishi va tuqimalar shishi xarakterlidir. Paypaslash umrovdan boshlanadi. Suyak bulaklari siljimagan sinishda paypaslanganda bola ogriq.sezadi. Lat yeganda va sinishlarda tirsak bugimida passiv xarakatlar erkin, bilak suyagi boshchasi chala chiqqanda bilakni supinasiya qilib bul-maydi. Rentgenografiya tashxislashga imqon beradi.
D a v o l a sh. Chala chiqqanni ogriqsizlantirmasdan urniga soli-nadi. Jarrox.bir quli bilan bolaning kaft oldidan ushlab, ikkinchi kuli bilan esa tirsak bugimidan birinchi barmoq. chiqqan boshcha ustida turadigan qilib ushlashi kerak Bilak uki buylab oxista torti-ladi. Tortishni susaytirmasdan bilak supinasiya xolatiga utkazilib, uni tirsak bugimida tugri burchak ostida bukiladi. Odatda, bilak buqilganda "shilk" etgan tovush chikadi, bu chala chikkan boshchaning urniga tushganligidan darak beradi. Muxim klinik belgilardan chala chiqqan boshcha urniga solingach, bola tinchiydi va tirsak bugimida xarakatlar tiklanadi. Kup klinisistlar urniga solingan qulni kiyikchada 1-2 kunga fiksasiya qilishni tavsiya qiladilar.
KUL BARMOQDARI BURIMLARIDA ChIKISh
Bolalarda barmoqlar falangalarining travmatik chiqishi kamdan-kam uchraydi. Kupincha, birinchi barmoq. kaft-falanga bugimida me'yori-dan ortik; yozilganda chiqib ketadi. Bunda bugim kapsulasi shikastlanib, barmoq.ning asosiy falangasi orqa tomonga siljiydi. Ortikcha yuk be-rilishi oqibatida uzun yozuvchi pay kaft suyagi boshchasi bilan birinchi barmoq. asosiy falangasi Oraliqgida kisilib qoladi.
Klinikasi. Travmadan keyin shu zaxoti deformasiya va kuchli ogriq.paydo buladi. kupchik vaqtda asosiy falanga tugri burchak ostida turadi, chala chiqqanda esa kaft suyagiga nisbatan utmas burchak holida turadi. Tirnok falangasi xamma x.ollarda xam buqilgan xolatda turadi. Kaft yuzasida burtib turgan kaft suyagi boshchasi bilinib turadi, kaft orqa tomonida birinchi barmoq. asosiy falangasi paypaslanadi. Aktiv darakatlar yuq., passiv xarakatlarda prujinasimon karshilik aniqlanadi. Rentgenologik tekshiruv tashxisni aniqdaydi. \
D a v o l a sh. Urniga solish qisqa mudsatli narkoz ostida bajariladi. Tuliq chiqqanda barmoq.uzunasiga tortilib turgan xolatda bilak tomonga buriladi. Keyin birinchi barmoqning yozilishini ku-chaytirib, asosiy falanga asosini kaft suyagi boshchasidan surib, jarroq bir vaktning uzida birinchi barmoqdi kaft falanga bugimida yozadi. Agar ikki marotaba urniga tushirishga qilingan xdrakat natija bermasa, unda jarroxlikusulida ochib, urniga kuiiladi.
SONNING TRAVMATIK ChIKIShI
Bolalarda sonning chiqishi kam uchraydi va asosan 10 yoshdan katta bolalarda uchraydi. Son suyagi boshchasining chanoq kosachasiga nisbatan kuzgalishiga karab sonning kuyidagi chiqish turlari kuzatiladi:
1) orqa-yuqori yoki yonbosh;
2) orqa pastki yoki kuymich;
3) oldingi-yuqori yoki qov usti;
4)oldingi-pastki yoki yopkich.
Orqa-yuqori chi-kishlar eng kup uchraydi.Travma mexanizmi bilvosita, bunda kuchli tashki kuch sonni tusat-dan ichkariga tez burib yuborib, yaqinlashtiradi. Shunda sonning duma-lok boylami uziladi, uning boshchasi bugim pardasini yirtadi va mushaklar orasida kisilib qoladi
K l i n i k a s i. Asosiy belgisi kuchli ogriq., oyogning majburiy xolati (chiqish turiga bogliq), aktiv xarakatlar kila olmaslik passiv xarakatlar qilinganda prujinasimon karshilik paydo bulishi. Yonboshdan chiqishida oyog ichkariga surilgan va ichkariga buralgan, tizza va chanoq-son bukimlarida bir oz buqilgan. Oyog 3-4 sm ga nisbiy qisqargan. Katta kust Rozer-Nelaton chizigidan yuqorida joylashgan, Shemaker chizigi kindikdan pastrokda utadi. Kuymichdan chikishida oyog buqilgan va ancha buralgan, chov boylami osti chukurlashgan, sonning boshchasi pastrokda paypaslanadi va chanoq kosasi orqasida, oyogda nisbiy kaltalik bulmasligi mumkin. Katta kust Rozer-Nelaton chizigidan yuqorirokda joylashgan; Shemaker chizigi kariyb kindik ustidan utadi. Oldingi pastki chiqishda oyog tanadan uzoqlashgan va tashqariga buralgan, tizza va chanoq-son bugimlarida buqilgan. Katta kust Rozer-Nelaton chiziridan kuyida joylashgan, Shemaker chizigi kindikdan yuqorida utadi. Sonning boshchasi paypaslanganda ogriq kuchayadi, sonning boshchasi yopkich teshik yuzasida aniqlanadi. Oldingi yuqori chiqishda oyog yozilgan, tanadan uzoqlashgan va tashqariga buralgan. Chov boylami ostida katgakshish paydo buladi, bu siljigan son suyagi boshchasi ?sobiga keladi. Oyogning ranga kukim-tir, bu son boshchasining qon tomir va nervlarni kisishi natijasida kelib chikadi. Katta kustni paypaslab aniqdab bulmaydi. Rentgenologik tekshiruvlar tashxisni aniqlashga va davolash usulini tanlashga imqon beradi.
D a V o l a sh. Chiqqan sonni urniga tushirish umumiy narkoz ostida miorelaksantlar ishlatilib amalga oshiriladi. Chikkanni urniga solishda katgalarda ishlatiladigan usullar qullaniladi (Janelvdze, Koxer). Kushma jaroxatlarda va oldingi-yuqori chiqishlarda Somixin usuli tavsiya qilinadi.
Urniga solish bosqichma-boekich uch bosqichda bajariladi:
1. Jarrox. chiqqan tomondan bemorga karab turadi. Shikastlangan oyogni tizza va chanoq-son bugimlarida tugri burchak ostida bukadi, boldir jarrox. yelkasiga kuyiladi. Yordamchi oyogni boldirdan shu xolatda ushlaydi.
2. Shifokor bola chanogini ikki qullab yonbosh suyagi qirralaridan ushlaydi. Keyin shifokor kaddini rostlab yoki oyog panjalarida turib, boldirni yelkasi usti bilan bosadi, shu tarzda sonni uki buylab chuzadi. Shunda son suyak boshchasi chuzish uki buylab siljiydi va chik kan boshcha urniga tushadi.
3. Oyog turrilanadi va chiqish bartaraf qilingach, gips longeta yordamida qotiriladi yoki Beler funksional shinasiga kuyiladi. Chikish urniga tushirilgach, nazorat rentgenografiyasini qilish shart.
Immobilizasiya muddati 3-4 xafta. Fizioterapevtik davo, DJT utkaziladi. Son suyagi boshchasining aseptik nekroz bulishining oldini olish maqsadida oyogni tuliq bosishga 5-6 x.aftadan keyin ruxsat beriladi, bu shikastlangan kundan boshlanadi. Bolalar son chiqishini boshidan utkazgan bulsalar, 2 yilgacha dispanser nazoratida bulishlari shart
|
