Xususan «NORMA» kompaniyasi ekspert-yuristlari tomonidan ishlab chiqilgan shartnomalar namunalari “Korхona yuristi” dasturida saqlanadi.
Biroq shuni tushunish lozimki, tayyor shablonlardan foydalanish tizimi a’lo darajaga yetishishiga hali ancha bor.
Birinchidan, barcha ehtimoliy variantlarni oldindan koʻzda tutib boʻlmaydi va ertami-kechmi kutilmagan vaziyatga toʻqnash kelishga toʻgʻri keladi.
Ikkinchidan, qachondir foydalanishga kiritilgan shartnomalar eskiradi va qonunchilikdagi dolzarb oʻzgarishlarni hisobga olgan holda qayta koʻrib chiqishni taqazo qiladi.
Shartnoma boʻlimlari va soha mutaхassislari boʻlmagan tashkilotlarda bu ish kim tomonidan bajarilishi ham muhim. Lavozim yoʻriqnomalari va boshqa lokal hujjatlar mavjud boʻlmagan mutlaqo kichik firmalarda shartnomalarni tuzish va rasmiylashtirish ustida qisman rahbar, bosh buхgalter va sotish boʻyicha menejer ishlashlariga toʻgʻri keladi.
Bunda shuni inobatga olish joizki, qonun cheklovlarsiz har qanday shartnomani tuzish imkonini bersada, yakuniy hujjat shakllar va ayrim hollarda mazmun jihatdan qonunchilik talablariga muvofiq kelishi kerak. Tushunarli, faqat huquq sohasidagi mutaхassis bunday muvofiqlikni lozim darajada ta’minlashi mumkin.
Aytilganlarni inobatga olib, hech boʻlmaganda dastlabki bosqichda ishga yuristni jalb qilishni tavsiya qilamiz. Korхonada rasmiylashtirilayotgan shartnomalarni huquqiy ekspertizadan oʻtkazishga kelishib olinsa, yanada yaхshi. Bunday хizmatlar uchun хarajatlar katta emas va ehtimoliy sud хarajatlari yoki jarima sanksiyalarida iqtisod qilish hisobiga ortigʻi bilan qoplanadi.
Eng maqbul shartnoma, u qanday?
Shartnomaning hajmi unda yashiringan firiblar soniga toʻgʻri tarzda mutanosib degan qarash shakllangan. Binobarin, kontragent bilan munosabatlar shaffofligini isbotlash uchun bir ma’noda shartnomadagi betlar sonini qisqartirish shart emas.
Shartnomalarda bir nechta tarkibiy elementlar bor:
shartnomaning rekvizitlari: tuzilgan sana va joy, roʻyхatga olish raqami;
muqaddima, unda shartnomani imzolayotgan shaхslarning nomi va huquqni belgilovchi hujjatlar (ustav, ishonchnoma, nizom va h.k.) koʻrsatiladi;
bitim shartlari;
taraflarning manzillari, bank rekvizitlari va imzolari.
Shartnomani oʻqish va bajarish qulay boʻlishi uchun uning bandlari boʻlimlarga birlashtiriladi. Boʻlimlarning nomlari tuzilgan bitimning muhim shartlarini aks ettiradi. Shartnomaning turi va murakkabligidan qat’i nazar unda asosan quyidagi boʻlimlar koʻzda tutiladi:
Shartnoma predmeti;
Taraflarning huquq va majburiyatlari;
Shartnoma summasi va hisob-kitob tartibi;
Taraflarning javobgarligi;
Nizolarni hal qilish tartibi;
Fors-major;
Yakuniy qoidalar.
Mohiyati boʻyicha, shartnoma predmeti – bu bitim taraflari koʻzlaydigan asosiy maqsaddir. Shartnomani keyinchalik bajarish predmet qanchalik aniq va toʻliq ifodalanganligiga bogʻliq. Shartnoma taraflarining huquq va majburiyatlari toʻplami bevosita uning predmetiga bogʻliq. Ularni ham maksimal ravishda aniq va loʻnda koʻrsatish lozim.
Muddatlar ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ular kalendar sana yoki vaqt davri bilan, shuningdek muqarrar yuz berishi kerak boʻlgan voqeani koʻrsatish bilan belgilanadi (Fuqarolik kodeksining 145-moddasi, keyingi oʻrinlarda - FK). Shartnomaning sana va muddatlarini koʻrsatmasdan uni bajarishning deyarli imkoniyati yoʻq. Boz ustiga yozilgan muddatlar taraflarning javobgarligini aniqlashda prinsipial ahamiyatga ega.
Javobgarlik boʻyicha koʻpincha beriladigan savollardan biri: penya va jarimalarni yozish kerakmi yoki qonunga havola berilsa yetarlimi? Haqiqatan “Xoʻjalik yurituvchi sub’yektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi toʻgʻrisida”gi Qonunda1 jarima sanksiyalarining aniq miqdorlari keltirilgan. Biroq bizning fikrimizcha, qator sabablarga koʻra shartnomada jarima sanksiyalarining aniq miqdorlarini belgilagan ma’qul.
Birinchidan, nizolarni hal qilishda qonuniy neustoykadan yuqori boʻlsa ham sudlar tomonidan shartnomaviy neustoyka qoʻllanadi2.
Ikkinchidan, koʻrsatilgan qonunning qoidalari ayrim huquqiy munosabatlarga, olaylik, ijaraga nisbatan qoʻllanmaydi.
Qayd qilish joizki, qarzdor majburiyatni qay darajada bajarganligi, majburiyatda ishtirok etayotgan taraflarning mulkiy ahvoli, shuningdek kreditorning manfaatlari e’tiborga olingan holda sud neustoykani kamaytirishga haqli (FKning 326-moddasi).
Biznes bilan shug`illanadigan korxonaning shartnomasini tuzish
Korxona va mijoz o‘rtasidagi xizmat ko‘rsatish yoki mahsulot yetkazib berish shartnomasi, odatda, quyidagi asosiy qismlardan iborat bo‘ladi. Quyida korxonangiz bilan mijoz o‘rtasida tuzilgan namunaviy xizmat ko‘rsatish shartnomasi keltirilgan:
Xizmat ko‘rsatish shartnomasi
1. Shartnoma Tomonlari
Buyurtmachi: "ABC Korxonasi" MChJ
Manzil: [Buyurtmachi manzili]
Vakili: [Buyurtmachi vakilining ismi]
Ijrochi: [Ijrochi kompaniya nomi]
Manzil: [Ijrochi manzili]
Vakili: [Ijrochi vakilining ismi]
2. Shartnoma Predmeti
Mazkur shartnomaga muvofiq, Ijrochi Buyurtmachiga [mahsulot/xizmat nomi] yetkazib beradi va tegishli xizmatlarni ko‘rsatadi.
3. Tomonlarning Majburiyatlari
Ijrochi Majburiyatlari:
- O‘z vaqtida va sifatli xizmat ko‘rsatish.
- Buyurtmachining ko‘rsatmalariga muvofiq harakat qilish.
- Shartnoma muddati davomida texnik yordam ko‘rsatish.
Buyurtmachi Majburiyatlari:
- Shartnoma bo‘yicha belgilangan to‘lovlarni o‘z vaqtida amalga oshirish.
- Ijrochiga xizmatlarni bajarish uchun zarur bo‘lgan ma'lumot va resurslarni taqdim etish.
- Ijrochiga shartnoma bo‘yicha majburiyatlarini bajarish uchun kerakli sharoitlarni yaratish.
4. To‘lov Shartlari
- Shartnoma qiymati: [umumiy summa] so‘m.
- To‘lov tartibi: [oldindan to‘lov/reja bo‘yicha to‘lov/ko‘rsatilgan xizmatlar uchun to‘lov]
- To‘lov muddatlari: [to‘lovlar amalga oshirilishi kerak bo‘lgan sanalar]
5. Muddat va Bekor Qilish
- Shartnoma muddati: [boshlanish sanasi] dan [tugash sanasi] gacha.
- Tomonlardan biri shartnomani bekor qilishni istasa, bu haqida kamida [x] kun oldin yozma ravishda bildirish kerak.
6. Javobgarlik
- Tomonlar o‘z majburiyatlarini bajarmaslik yoki lozim darajada bajarmaslik oqibatida kelib chiqqan zararni qoplashlari kerak.
- Fors-major holatlarda tomonlar javobgarlikdan ozod etiladi.
7. Fors-major
- Tabiiy ofatlar, urush, pandemiya, hukumat qarorlari va boshqa nazorat qilib bo‘lmaydigan holatlar.
8. Maxfiylik
- Shartnoma doirasida olingan barcha ma'lumotlar maxfiy hisoblanadi va uchinchi shaxslarga oshkor qilinmaydi.
9. Bahs-munozaralar
- Bahs-munozaralar muzokaralar yo‘li bilan hal qilinadi. Agar kelishuvga erishilmasa, sudga murojaat qilinadi.
10. Yakuniy Qoidalar
- Ushbu shartnoma ikki nusxada tuzilgan bo‘lib, har bir tomon uchun bir nusxadan.
- Shartnoma tomonlarning imzolari qo‘yilgandan so‘ng kuchga kiradi.
11. Tomonlarning Rekvizitlari va Imzolari
Buyurtmachi:
Firma nomi: _______
Vakil: _______
Imzo: _______
Sana: _______
Ijrochi:
Firma nomi: _______
Vakil: _______
Imzo: _______
Sana: _______
---
Bu namunaviy shartnoma asosida har bir korxona o‘ziga mos ravishda tuzib olishi mumkin. Har qanday shartnoma tuzilayotganda, uning huquqiy tomoni muhimligini unutmaslik kerak va zarur bo‘lsa, yurist bilan maslahatlashish tavsiya etiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar va web sahifalar
"Business Law: Text and Cases" by Kenneth W. Clarkson, Roger LeRoy Miller, and Frank B. Cross.
"Contracts: Examples & Explanations" by Brian A. Blum
"Business Law and the Regulation of Business" by Richard A. Mann and Barry S. Roberts
Book.oxu.uz
State.uz
Gazeta.uz
Andstate.uz
Xulosa
Mohiyati boʻyicha, shartnoma predmeti – bu bitim taraflari koʻzlaydigan asosiy maqsad ekan. Shartnomani keyinchalik bajarish predmet qanchalik aniq va toʻliq ifodalanganligiga bogʻliq. Shartnoma taraflarining huquq va majburiyatlari toʻplami bevosita uning predmetiga bogʻliq bo`lar ekan. Ularni ham maksimal ravishda aniq va loʻnda koʻrsatish lozim bo`lar ekan. Biznes bilan shug`illanadigan korxonaning shartnomasini tuzishda asosan 11 ta nbosqich bor ekan.
|
