Kiberxavfsizlik fakulteti

Hozirgi kunda barcba sohatarda m a’lumotlar baza si (MB; keraki i axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanishda juda lnuhim i'ol o ‘ynamoqda. Jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar so ln ra y lik 0‘zimizga kerakli ma’lumotlarni olish uchun, albarta, MBga murojaat qiLishga majbur boTamiz. Demak, MBni tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qilinadigan muamniolaridan biriga aylanib borayotgani davr taqozasidir. Axborotlarni qavta ishlashni optimallashtmsh maqsadida axborot tizimlari yaratiladi. Avtomatlashga/i axborot tizimlari (AT) deb shunday tizimlarga avtiladiki, ularning tarkibida texnik vositalar, jumladan shaxsiy kompyuterlar ishtrok etadi. ATlarni keng ma’noda axborotni qayta ishlaydigan ixtiyoriy tizim sifatida tushunish mumkin. Tadbiq etish sohasiga qarab, AT ishlab chiqarish, ta’lim, sogliqni saqlash, harbiy va boshqa sohalarda islilatiladigan tizimlarga ajratish mum kin. ATni maqsadli ishlatilishiga qarab bir qancha turlarga ajratiladi. Jumladan boshqariluvchi, axborot qidiruv. axborot ma’lumotnoina va boshqa tizimlarga ajratiladi. ATni tom ma’noda ba’zi bir amaliy masalalarni yechishda islilatiladigan apparat dasturiy vositalari majmuasi sifatida ham tushuniladi. Masalan tashkilotlarda ishlatiladigan kadrlarni hisobga olish va kuzatish, omborxona material lari va tovarlarini hisobga olish va nazorat qilish, hisobchi ma sal alar ini yechish va boshqalar. ATni asosida m a’lumotlar baza si yotadi. MB deganda, ma’lumotlarni shunday o'zaro bog‘langan to‘plami tushuniladiki, u mashina xotirasida saqlanib, maxsus ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi orqali jamlanishi, o‘zgartirilishi va takomillashtirilishi mumkin. Axborot xuddi an’anaviy resurslar kabi izlab topish, tarqatisb mumkin boMgan resursga aylandi. Ushbu resursning foydaianadigan umumiy hajmi kelgusida davlatlaming strategik imkoniyatini, shuningdek, mudofaa qobiliyatini ham belgilab beradi deyishga jiddiy asos bor. Axborot resurslarini oqilona tashkil etish va foydalanishda ular mehnat, moddiy va energetik resurslar ekvivalenti sifatida namoyon bo'ladi. Ayni payl'da axborot - bu boshqa bareha resuislardan oqilona strukturalashgan m a’lumotlami saqlash va ishlatishda optimal qulaylilmi yaratib beradi. Ma’lumki, m a’lumotlami kiritish va ularni qayta ishlash jarayom katta hajmdagi ish bo‘lib ko‘p mehnat va vaqt talab qiladi. MB bilan ishlashda undagi ma’lumotlarning aniq bir tuzilmaga ega boTishi, birinchidan foydalanuvchiga ma’lumotlami kiritish va qayta ishlash jarayonida undagi ma’lumotlami tartiblashtirish, ikkinchidan kerakli ma’lumotlami izlash va tez ajratib olish kabi qulayliklami tug‘diradi. MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko'rinishlarda foydalanish juda qiyin edi. Bugungi kunda turli ko'rinishdagi ma’lumotlardan zamonaviy kompyuterlarda birgalikda foydalanisli va ularni qayta ishlasli masalasi hal qilindi. Kompyuterlarda saqlanadigan MB maxsus fonnatga ega boigan muayyan tuzilmali fayl bo‘lib, undagi ma’lumotlar o'zaro bog‘langan va tartiblangandir. Ma’lumotlar bazasi deganda ma’lum bir tuzilmada saqlanadigan ma’lumotlar to‘plami tushuniladi. Boshqacha qilib aytganda MB ma’lum berilgan aniq bir tuzilmaga ega bo' Igan ma’lumotlami o‘z ichiga oluvchi maxsus formatga ega bo1 Igan fayldir. Ma'Iumotlarni strnkturaiashtirish - bu shunchaki m a’lumotlami tasvirlashda qandaydir moslikni kiritish usulidir. Odatda MB ma’lum bir obyekt sohasini ifodalaydi va lining m a’lumotlami o‘z ichiga oladi, ularni saqlaydi va foydalanuvchiga m a’lumotlami qayta ishlashda undan foydalanish imkonini yaratib beradi. M a’lumotlar bazasi axborot tizimlarining asosiy tarkibiy qismi bo'lib hisoblanadi. M a’lumotlar bazasi bilan ishlashda foydalanuvchi ishini yengillashtirish maqsadida m a’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari yaratiladi. Bu tizimlar ma’lumotlar bazasini amaliy dasturlardan ajratadi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) - bu dasturiy va apparat vositalarining murakkab maimuasi bo‘lib, ular yordamida foydalanuvchi ma’lumotlar bazasini yaratish va shu bazadagi m a’lumotlar ustida ish yuritishi mumlcin. Shu bilan bir qatorda Ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi m a’lumotlar bazasini yaratish, ularni dolzarb holatini ta’minlash va undagi zarur axborotni topish

• 
  Ma'lumotlar bazasining uch bosqichli arxitekturasi veb-ilovalarni ishlab chiqishda keng qo'llaniladigan dasturiy ta'minot arxitekturasi namunasidir. Arxitektura uchta qatlamdan iborat: taqdimot qatlami, amaliy qatlam va ma'lumotlar qatlami. Har bir qatlam ma'lum bir vazifalar to'plami uchun javobgardir, bu tizimni boshqarish va saqlashni osonlashtiradi. Ma'lumotlar bazasining uch bosqichli arxitekturasi bir qator afzallik va kamchiliklarga ega va ushbu arxitekturani qabul qilishdan oldin ularni ko'rib chiqish juda muhimdir.