MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI
FILIALI
“ TT VA KT ” FAKULTETI
2-BOSQICH AKT 11-21 GURUH TALABASINING
“ KOMPYUTERNI TASHKIL ETISH” FANIDAN
Bajardi : RO’ZIYEV.B
Qabul qildi : DILMURODOV.Z
MAVZU: Buyruqlar tizimi arxitekturasi
Kompyuterlarni tashkil qilishning raqamli-mantiqiy asoslari
Hozirgi paytda amaliyotda mantiqiy sxemalarni qurishda alohida-alohida ventillarni
birlashtirgan modullardan iborat standart «qurilish» bloklaridan foydalaniladi. Ushbu
qismda biz ana shunday standart bloklarni, ularni alohida-alohida ventillar yordamida
qanday hosil qilishni va qanday qo‘llanilishini ko‘rib chiqamiz. Bunday qurilish
bloklarining, ya’ni asosiy raqamli mantiqiy sxemalarning - kombinator va arifmetik
sxemalar deb nomlanadigan xillari mavjud.
1.Kombinator sxemalar yoki kombinatsion sxemalar:
- multipleksorlar;
- dekoderlar;
- komparatorlar;
- dasturlanadigan mantiqiy matritsalar.
2.Arifmetik sxemalar:
- siljitish sxemalari;
- jamlagichlar;
- arifmetik-mantiqiy qurilmalar.
Asosiy
mantiqiy
sxemalar
–
integral
sxemalar
yoki
mikrosxemalar
degan umumiy nom bilan ham ataladilar. Integral sxema o‘lchamlari
tahminan 5x5 mm (2x2 mm) ega kvadrat shaklidagi kremniy bo‘lagidan
iborat bo‘ladi. Bunday bo‘laklarga kamida 1 tadan 10 tagacha ventillar
joylashtirilishi mumkin bo‘ladi va ular kichik integral sxemalar deb ataladi.
Kichik integral sxemalar odatda kengligi 5-15 mm, uzunligi esa 20-
50 mm ga teng bo‘lgan to‘g‘ri burchakli plastik yoki keramik korpuslarga
joylashtirilgan
bo‘ladi.
Bunday
mikrosxemalarning
uzun
tomonlarida,
orasidagi masofa 2 mm (1 mm) ga yaqin qilib ishlangan chiqish
oyoqchalariga ega bo‘ladi. Ushbu oyoqchalar yordamida integral sxema
raz’yomga yoki bosma plataga o‘rnatiladi. Har bir chiqish oyoqchalari
qaysidir ventilning kirishi yoki chiqishiga, ta’minot manbaiga yoki «erga» ulangan
bo‘ladi. Tashqi qismida ikki qatorli chiqish oyoqchalariga ega bo‘lgan integral
sxemalar
rasmiy
tarzda
chiqishlari
ikki
qator
qilib
joylashtirilgan korpus (Dual Inline Package, DIP) yoki mikrosxema deb
ataladi. Ko‘pincha korpuslar 14, 16, 18, 22, 24, 28, 40, 64 yoki 68 ta chiqishlarga ega
bo‘ladi.
Katta
mikrosxemalar
uchun
esa
chiqishlari
to‘rttala tomonida yoki tagida joylashgan korpuslardan foydalaniladi (1.24-rasm).
Tarkibida
bor
bo‘lgan
ventillar
soni
nuqtai
nazaridan
mikrosxemalarni,
bir
nechta
sinflarga
ajratish
mumkin.
Hozirda
ham
mikrosxemalarni shu tarzda sinflarga ajratib o‘rganish foydadan holi
bo‘lmaydi va to‘g‘ri xisoblanadi. Negaki ular turli xil xususiyatlarga ega
bo‘lib,
turli
xil
maqsadlarda
qo‘llanilishlari
mumkin:
1.Kichik integral sxemalar – tarkibida 1 tadan 10 tagacha ventillar
bo‘lgan mikrosxemalar.
2.O‘rta integral sxemalar – tarkibida 10 tadan 100 tagacha ventillar
bo‘lgan mikrosxemalar.
3.Katta integral sxemalar – tarkibida 100 tadan 100 000 tagacha ventillar
bo‘lgan mikrosxemalar.
4.O‘ta katta integral sxemalar – tarkibida 100 000 tadan ortiq ventillar
bo‘lgan mikrosxemalar.
Odatda
kichik
integral
sxema
ikkitadan
oltitagacha,
alohida-alohida
foydalanilishi mumkin bo‘lgan, o‘zaro bog‘lanmagan ventillardan iborat
bo‘ladi. 1.25-rasmda tarkibida to‘rtta ventil bo‘lgan kichik integral sxema
keltirilgan.
Ushbu
mikrosxemaning
12-ta
chiqish
oyoqchalari,
uning
tarkibidagi
ventillarning
kirish
va
chiqish
signallari
uchun
mo‘ljallangan.
Mikrosxemaning 7-nchi chiqish oyoqchasi uni «erga» ulash uchun, 14-inchi chiqish
oyoqchasi
esa
unga
beriladigan
kuchlanish
manbai
uchun
ajratilgan. Rasmdagi mikrosxemaning chap tomonida ko‘rsatilgan botiqlik
esa, undan o‘ng tomonda mikrosxemaning 1-inchi chiqish oyoqchasi
joylashganligini
anglatadi.
Mikrosxemaning
qolgan
oyoqchalarining
raqamlanishi, rasmda ko‘rsatilgan tartibda amalga oshirilgan. O‘rta, katta
va o‘ta katta mikrosxemalarda ham, ularning chiqish oyoqchalarining
raqamlanishi ana shu tartibda amalga oshiriladi.
Raqamli mantiqni qo‘llashda, ko‘p hollarda bir nechta kirish va bir
nechta
chiqishlarga
ega
bo‘lgan,
chiqishdagi
signallarining
qiymatlari,
o‘sha
paytdagi
ularning
kirishlariga
berilgan
signallarning
qiymatlari
asosida
aniqlanadigan
sxemalardan
foydalaniladi.
Bunday
sxemalar
kombinator yoki kombinatsion sxemalar deb ataladi. 1.4 paragrafda 1.22-
rasmda
keltirilgan
haqiqat
jadvalini
amalga
oshiradigan
sxema
–
kombinator sxemaga misol bo‘la oladi.
Keyingi
rasmlarda
asosiy
mantiqiy
sxemalar
hisoblangan
–
kombinator va arifmetik sxemalarga misollar keltirilgan. Ushbu misollarni keltirib
o‘tishdan maqsad, ularni qanday qurilganliklarini ko‘rish bilan, kompyuter tarkibiga
kirgan qurilmalar va umuman kompyuterning qay darajada murakkab ekanligini
tushuntirishdir. Asosiy mantiqiy sxemalar - qanday ventillardan iborat ekanligi va
ularni soni qancha ekanligini, ushbu ventillar tarkibida qanchadan tranzistorlar
borligini tasavvur qilish bilan zamonaviy kompyuter qay darajada murakkab tuzilishga
ega ekanligini tushunish mumkin.
EHM bajarishi mumkin bo’lgan buyruqlarning to’liq ro’yxati EHMning buyruqlar
tizimi deb nomlanadi.
Buyruqlar tizimining arxitekturasida dasturchi uchun mavjud bo'lgan EHM
vositalarini aniqlash odatiy holdir.
Buyruqlar tizimining arxitekturasini dasturiy ta’minot talablariga EHM apparaturasi
imkoniyatlari bilan mos keladigan vosita sifatida qarash mumkin.
Mashina tilidagi buyruqlarning umum formatlari va turlari
EHM ma’lumotlarga ishlov berib dasturdagi buyruqlar (kommanda) ketma-ketligiga
mos ravishda bajarilib quyilgan masalani yechadi.
Shuning uchun kompyuter dastur asosida boshqariladigan qurilmadir. Uning asosini
protsessor (CPU), xotira va kiritish-chiqarish qurilmalari tashkil qiladi.
Mashina tilidagi buyruqlarning umum formatlari va turlari
Kompyuter buyruqlarini albatta uni protsessori aniqlab beradi. Bu buyruqlar – ikkilik
sanoq tizimiga asoslangan – sonlar (kod) to’plami bo’lib mashina tili deb nomlanadi.
Kodlar (buyruqlar) protsessordan protsessorga o’zgaradi va yozilishi 8 bitdan to 10
lab baytglargacha bo’lishi mumkin. Demak bu buyruqlarni 100 va hatoki 10000 dan
ortiq turlari mavjud.
Mashina tilidagi buyruqlarning umum formatlari va turlari
Mashina tilida dasturlash – bu mana shu buyruqlarni eslab qolib, qo’llash bilan
bog’liq bo’lgan murakkab jarayondir. Shu sababli dasturchilar o’z ishlarini
avtomatlashtirish uchun maxsus inson tiliga yaqin bo’lgan tildan (ingliz tili asosida)
tarjimonchi dasturlar yaratishdi va uni til kompilyatorlari deb nomlashdi. Shu
kompilyatorlardan eng soddasi va ko’pincha mashina buyruqlarini ma’lum so’z yoki
qisqartmaga moslashtirib olingani assembler tili deb nomlanadi.
| 