|
Koreya respublikasi iqtisodiyoti, undagi boshqaruvchilikning ahamiyati
|
| bet | 1/2 | | Sana | 02.12.2023 | | Hajmi | 27,02 Kb. | | #109822 |
Bog'liq Tezis (3)
KOREYA RESPUBLIKASI IQTISODIYOTI, UNDAGI BOSHQARUVCHILIKNING AHAMIYATI.
Rajabov Sanjarbek Xamro o’g’li
Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston
milliy universitetining Jizzax filiali talabasi
sanjarbek05282004@gmail.com
+99894-094-34-03
Annotatsiya. Menejment - bu tashkilotning samaradorligi va raqobatbardoshligiga erishish uchun resurslarni boshqarish tizimi. Ispaniya menejmentining yana bir xususiyati noyob nazorat tizimidir. Boshqaruv nazorati - boshqaruvni rejalashtirish va fikr-mulohazalar uchun qisqartirilgan muddat bo'lib, u menejerlar uchun tashkiliy maqsadlarga erishish uchun vositadir.
Kalit so’zlar. Menejment, boshqarish tizimi, boshqaruv, nazorat, iqtisodiyot.
Ikkinchi jahon urushi tugagandan so'ng, Janubiy Koreya, Janubi-Sharqiy Osiyoning boshqa davlatlari kabi, juda qoloq qishloq xo'jaligi mamlakati bo'lib, guruch va bir qator qazib olingan minerallardan tashqari, deyarli hech narsa ishlab chiqarilmagan. Hozirga kelib Koreya Respublikasi AQSH, Yaponiya va Gʻarbiy Yevropaga kiyim-kechak va poyabzal, maishiy elektronika va oziq-ovqat mahsulotlarini yetkazib beruvchi dunyodagi eng tez rivojlanayotgan mamlakatlardan biriga aylandi. Bu yerda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning sifat darajasi eng yuqori talablarga javob beradi, texnologiyalar ilg‘orligi bilan ajralib turadi, ishlab chiqarish va mahsulotlarning ekologik tozaligi ortib bormoqda. Koreya Respublikasi allaqachon jahon bozorida jahonning yetakchi davlatlarini jiddiy ravishda siqib chiqarmoqda. Koreyaning Daewoo kompaniyasiga A340-600 va A320 samolyotlarining qanotlari uchun konstruksiyalarni ishlab chiqarish, Yevropaning Airbus Industry konserni, Amerikaning Boeing konserni eng yangi B777 samolyotlarini koreys komponentlari bilan jihozlash bo'yicha buyurtmalar oldi. LG Electronics dunyodagi birinchi kompaniya bo'lib, Britaniya Standartlar Instituti tomonidan o'z mahsulotlarining ekologik tozaligi bo'yicha xalqaro sertifikat oldi. Kia Motors, Daewoo, Hyundai avtomobil zavodlari butun dunyoda, shu jumladan Rossiyada va sobiq Sovet Ittifoqining boshqa mamlakatlarida ishlaydi. Koreya dunyoning yetarlicha yirik moliyaviy markaziga aylandi va jahonda kapital eksport qiluvchi yetakchi davlatga aylandi. Qanday qilib bunday muvaffaqiyatga erishish mumkin edi? Savolga javob Janubi-Sharqiy Osiyoning iqtisodiy rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlarida.
Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlarining iqtisodiy rivojlanishida davlat katta rol o'ynadi. Urushdan keyingi davrda hukumatning iqtisodiy strategiyasi klassik merkantilizmdan unchalik farq qilmadi: eksport ragʻbatlantirildi, import esa anchagina cheklangan edi. Protektsionizm siyosati, jumladan importdagi bojxona va ma'muriy to'siqlar milliy ishlab chiqaruvchilarni xorijiy raqobatchilardan himoya qildi. Ichki bozorda import o'rnini bosish siyosati amalda bo'ldi: mahalliy iste'molchilar faqat mahalliy ishlab chiqarilgan tovarlarga ishonishlari mumkin edi. Bunday cheklovlar sanoatlashtirishni jadallashtirish, milliy ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish va eksport ishlab chiqarishni rag'batlantirishga yordam berdi.
Shu bilan birga, Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari iqtisodiyotiga xorijiy kapital faol jalb qilindi. Yangi ishlab chiqarish quvvatlariga sarmoya kiritilib, ilg‘or texnologiyalar joriy etildi. Chet el kapitalining kirib kelishiga ishchi kuchining arzonligi va qulay investitsiya muhiti yordam berdi (davlat chet ellik investorlarga ularning kapitalining xavfsizligi va koʻpayishini kafolatladi). Xorijiy kapital va texnologiyalarni jalb qilish orqali mintaqada raqobatbardosh ishlab chiqarish vujudga keldi.
Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida, shu jumladan Koreya Respublikasida turli davrlarda davlat sanoat siyosatining ustuvor yo'nalishlari quyidagilardan iborat edi:
• 1950-yillar: toʻqimachilik va shisha ishlab chiqarish;
• 1960-yillar: sement, mineral oʻgʻitlar ishlab chiqarish, neftni qayta ishlash, poʻlat sanoati, sintetik gazlamalar ishlab chiqarish;
• 1970-yillar (jahon neft va iqtisodiy inqirozlardan keyin): kemasozlik, investitsiya tovarlari va uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar (uskunalar, avtomobillar va boshqalar) ishlab chiqarish;
• 1980-yillar: elektrotexnika sanoati, telekommunikatsiyalar, informatika;
• 1990-yillar: yangi materiallar va texnologiyalar ishlab chiqarish, aerokosmik sanoat.
Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida milliy sanoatning mustahkamlanishi natijasida davlatning iqtisodiyotdagi roli pasaya boshladi. Davlat bojxona to'lovlarini pasaytirdi va tashqi savdoda tarifsiz cheklovlarni bekor qildi. Agar mintaqadagi ba'zi mamlakatlar diktatura yoki qattiq erkak demokratiyasi bilan tavsiflangan bo'lsa, 20-asr oxirida. Butun jamiyatni demokratlashtirish vaqti keldi. Sobiq diktatorlar o‘rniga demokratik fikrlaydigan yangi rahbarlar keldi, davlat apparatida korruptsiya bilan bog‘liq janjallar boshlandi (hatto Koreya Respublikasining demokratik yo‘l bilan saylangan birinchi prezidentlari ham korrupsiyada ayblanib qamalgan).
1970-1980 yillardagi iqtisodiy rivojlanishida. Koreya Yaponiyaga dominant model sifatida qaradi. Yaponiyaliklar singari Koreya hukumati ham xususiy sektorni tartibga solish, foiz stavkalari va valyuta kurslariga ta’sir ko‘rsatish, korxona investitsiya loyihalarini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha faol siyosat olib bordi. Eksportning o'sishi 1980-yillarning oxirigacha Koreyaning milliy iqtisodiy strategiyasi edi. Hukumat eksportni rag'batlantirish maqsadida uzoq muddatli kreditlar bo'yicha past foiz stavkalari, eksport subsidiyalari va ayrim jozibador tarmoqlarga kirishni bevosita qo'llab-quvvatlash ko'rinishidagi sezilarli imtiyozlarni kafolatladi. Ushbu qo'llab-quvvatlash tufayli tanlangan kompaniyalar boshqalarga qaraganda ancha tez rivojlana boshladilar va keng ko'lamli diversifikatsiyani amalga oshirdilar. Olingan chobollar urushdan oldingi yapon deaibatsusiga o'xshardi. Yaponiyaning bevosita va bilvosita ta'siri, shuningdek, konfutsiylik va buddizm an'analari yapon va koreys boshqaruvi o'rtasidagi o'xshashliklar haqida gapirishga asos beradi.
Yangho Li va hammualliflar ikkita farazni ko'rib chiqdilar:
1) firmalar hajmi oshgani sayin Koreya boshqaruv tizimi Yaponiya tizimiga yaqinlashadi va asta-sekin yirik Koreya kompaniyalarining boshqaruv uslublari yapon firmalaridagi kabi borgan sari bir xil boʻladi;
2) Koreya kompaniyalarining baynalmilallashuvi (umumiy savdodagi eksport ulushi bilan o'lchanadigan xalqaro faoliyat ko'lami) ortishi bilan ham xuddi shunday bo'ladi. Tadqiqotda ikkala faraz ham tasdiqlandi, ya'ni kompaniyalarning o'sishi va xalqarolashuvi global darajadan ko'ra ko'proq mintaqaviy koreys va yapon firmalari o'rtasida boshqaruv uslublarining yaqinlashuvining harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi.
Koreya biznes madaniyatida konfutsiy an'analari
Konfutsiylik Koreyada 500 yildan ortiq vaqt davomida rasmiy din boʻlib, 1392-yilda Yi sulolasi davridan 1910-yilgacha, mamlakat Yaponiya tomonidan qoʻshib olingunga qadar.
20-asrda Xristianlikning ta'siri juda sezilarli bo'ladi. Hozirgi vaqtda Koreya Janubi-Sharqiy Osiyodagi yagona davlatdir (Filippindan tashqari) bu erda xristian diniga e'tiqod qiluvchi aholining ulushi juda katta (20% dan ortiq). Koreyada xristianlikning tarqalishi 18-asr oxirida boshlangan. Aynan koreys xristianlari, birinchi navbatda protestantlar, 19-20-asrlar oxirida Koreyada sodir bo'lgan modernizatsiya va g'arbiylashuv jarayonlarida muhim rol o'ynagan. 1920-1930 yillarda. Koreyada nasroniylik nihoyat milliy din sifatida qabul qilina boshladi. Bundan tashqari, uning keyingi tarqalishiga aslida yaponiyaliklar yordam berdi, ular uchun ishg'ol paytida bu koreyslar tomonidan kamroq xavfli norozilik shakli edi. Koreya urushidan so‘ng, AQSH Janubiy Koreyaning asosiy ittifoqchisiga aylangach, xristianlikning mavqei va roli yanada yaqqol namoyon bo‘ldi. Urushdan keyingi davrda uning ta'sirini nafaqat G'arb modellari va siyosiy sohadagi demokratik jarayonlar asosida yaratilgan ta'lim va sog'liqni saqlash muassasalari, balki G'arb biznes amaliyoti va usullarining tarqalishi bilan ham baholash mumkin edi. Shunga qaramay, xristianlikni tan olgan koreyslar qalbida konfutsiy bo'lib qoladilar. Konfutsiy dunyoqarashining ko'plab xarakterli xususiyatlari Koreya jamiyatida saqlanib qolgan va milliy biznes madaniyati va boshqaruv amaliyotida namoyon bo'ladi.
Ierarxiya. Koreya ishbilarmonlik madaniyatining o'ziga xos xususiyati shaxslararo munosabatlarning an'anaviy Konfutsiy tizimiga asoslangan ierarxiyadir. Bu munosabatlar vertikal printsip asosida qurilgan va besh turga bo'linadi: suveren - sub'ekt (boshliq - bo'ysunuvchi), ota - o'g'il, er - xotin, katta uka - kichik uka, do'stlar. Jamiyat va davlat identifikatsiya qilingan qat'iy ierarxik piramidada do'stlar o'rtasidagi munosabatlar bundan mustasno, ikki muloqot qiluvchining mutlaqo teng maqomi mumkin emas.
Odatda, koreyslar bir-birlari bilan tanishayotganda suhbatdoshning qanday ierarxik darajada ekanligini bilishga harakat qilishadi. Yosh va jinsga qo'shimcha ravishda, ta'lim darajasi, kasbi va rasmiy mavqei ham hal qiluvchi mezonlar hisoblanadi. Muloyim savollar va javoblar birinchi marta uchrashadigan odamlarga ijtimoiy ierarxiyada bir-birining mavqeini aniqlashga va shunga mos ravishda aloqa strategiyasini qurishga yordam beradi.
Ierarxiya koreyslarning "iqtisodiy mo''jizasi"ga katta hissa qo'shdi, chunki ishchi kuchining intizomi, koreys ishchilarining qiyinchiliklarga shikoyat qilmasdan bardosh berishga va o'z rahbarlarining buyruqlarini tortishmasdan bajarishga tayyorligi siyosiy barqarorlikni ta'minlovchi omillardan biriga aylandi.
Mamlakatda ham yuqori ishlab chiqarish intizomi mavjud. Ierarxiyaning ijobiy tomonlari qatoriga tizimning tartibliligi va aniq ishlaydigan ma'muriy mexanizm ham kiradi, chunki ierarxiya mas'uliyat sohalarining aniq chegaralanishini nazarda tutadi. Boshqa tomondan, haddan tashqari noarxikalizm yaqinda jiddiy muammoga aylandi, chunki u asosan tashabbus va ijodiy fikrlashni cheklaydi va martaba o'sishiga to'sqinlik qiladi. Agar G'arb jamiyatida aqlli va qobiliyatli menejer yoshi kattaroq, ammo kamroq vakolatli odamlarni ortda qoldirib, tezda martabaga erisha olsa, Koreya jamiyatida bu deyarli mumkin emas.
|
| |
