Bir yillik oʻsimliklar — barcha hayotiy sikllari bir vegetatsiya davrida, yaʼni bir yil davomida urugʻidan unib chiqib, oʻsib, gullaydigan va nayel qoldirib quriydigan oʻsimliklar. Bir yillik oʻsimliklar oʻ. orasida butun rivojlanish jarayoni bir necha hafta ichida tugaydigan efemer oʻsimliklar guruhi ajralib turadi. Choʻl va dasht sharoitlarida efemerlar kuz, qish yoki bahorda oʻsadi. Ular yilning koʻp davrini urugʻ holida oʻtkazadi. Namligi yetarli zonalarda efemerlar (mas, yulduzoʻt, qoʻngʻirbosh) bir vegetatsiya davrida bir necha boʻgʻin berishi mumkin. Vegetatsiya davri uzok, kechadigan Bir yillik oʻsimliklar oʻ. bahorgi va kuzgilarga boʻlinadi. Bahorgi Bir yillik oʻsimliklar u. bahor va yoz oylarida oʻsib, hayot siklini 1 —5 oyda tugatadi. Kuzgi Bir yillik oʻsimliklar u.ning urugʻlari kuzda darhol unib chiqib, tomiroldi barglari rivojlanadi va shu tarzda qor tagida qishlab chiqadi. Bahorda ular rivojlanishni davom ettiradi — gullaydi, urugʻ berib, keyin qurib qoladi. Bu guruhga kuzgi javdar, burdoy, shuningdek koʻpchilik begona oʻtlar (jagʻ-jagʻ, boʻtakoʻz va boshqalar) kiradi. Bir yillik oʻsimliklar oʻ. oʻzgarib turuvchi iklim sharoitiga moslashgan ko‘p yillik oʻsimshklarning evolyutsiya jarayonida shakllangan.
Koʻp yillik oʻsimliklar -ikki yildan ortiq yashay oladigan oʻsimliklar. Yer shari florasining koʻpchiligi Koʻp yillik oʻsimliklaroʻ.ga kiradi. Koʻp yillik oʻsimliklaroʻ. tashqi koʻrinishi va biologik xususiyatlari bilan juda xilma-xildir. Moʻʼtadil iqlimi kengliklarda Koʻp yillik oʻsimliklaroʻ.ning koʻpchilik guruhini oʻtsimon oʻsimliklar, tropik zonalarda esa koʻproq daraxt va butalar tashkil etadi. Koʻpchilik oʻtsimon Koʻp yillik oʻsimliklaroʻ.ning uzoq muddat yashashi ularda poya (ildizpoya, piyozchalar, tuganak piyozchalar) va ildizsimon maxsus (gʻamlaydigan) organlar mavjudligiga bogʻliq. Koʻp yillik oʻsimliklaroʻ.ning yashash muddati keskin farqlanadi va bir necha yildan tortib to 10 va 100 yilgacha, baʼzan, hatto, 1000-yilgacha choʻzilishi mumkin. Daraxt va butalar Koʻp yillik oʻsimliklaroʻ. ichida eng uzoq muddat yashaydigan oʻsimliklar hisoblanadi. Mas, eman 500— 1000-yil, shuvoq 100 yil yashaydi. Ayrim Koʻp yillik oʻsimliklaroʻ. yashash joyini oʻzgartirish va inson faoliyati natijasida bir yillik oʻsimlikka aylanishi mumkin.
Xushmanzara o'simliklarga, shu jumladan gullarga zavq bilan boqmagan, ulardan lazzatlanmagan kishi yo'q desak mubolag'a bo'lmaydi. Gullarga bo'lgan muhabbat, shaydolik barcha xalqlar qatori o'zbek xalqining ham qon - qoniga singib ketgan. Kishilarimiz gullarni shunchalik yaxshi ko'rganlaridan ilk bahorda uni ko'zlariga surtib omonlik qilishadi, farzandlariga mehr bilan "Lola", "Gullola", "Gunafsha", "Navro'z", "Ra'no", "Gulira'no", "Sunbula" deb nom qo'yishadi. Eng yaqin kishilariga do'stlik, mehr, sadoqat ramzi sifatida gul taqdim etadilar.
Ilk bahordan boshlab to kech kuzgacha istirohat bog'larini, xiyobonlarni, skverlarni va kishilar madaniy hordiq chiqaradigan boshqa oromgohlarni son- sanoqsiz gullar bezaydi. Xech shubhasiz bu gullar zaminida yovvoyi gullar yotadi. Agar yovvoyi gullar bo'lmaganda edi, u holda biz bunchalik rang-barang gullarga ega bo'lmagan bo'lar edik. Shu munosabat bilan O'zbekiston o'zining yovvoyi gullari bilan mag'rurlansa arziydi. Ular tabiiy holda o'sishiga qaramay o'zlarining nafis va rang-barangligi bilan kishilarni asrlar osha rom etib kelmoqda.
Yovvoyi floramiz uzoq o'tmishdan ekma o'simliklarimizning, shu jumladan gullarning birdan bir manbai bo'lib qoldi. O'zbekistonda yovvoyi xushmanzara o'simliklarning juda ko'p turlari mavjud. Masalan, lola, sallagul, shirach va boshqlar. Bular MDH emas, hatto chet ellardagi gulchilik sohalarida ham zo'r qiziqish tug'dirmoqda. Xususan, ularga bo'lgan talab tobora ortib bormoqda. Bu o'simliklar erta bahorda gullashi bilan boshqa gullardan ajralib turadi. O'zbekiston tabiiy xushmanzara o'simliklarga naqadar boy bo'lishiga qaramay ular yetarli darajada o'rganilgan emas.
Lolalar. Lola (Tulipa) ni bahor malikasi, gullar sarasi deyishadi. Lola haqida qancha gapirsak ham ozlik qiladi. Erta bahorda qir va adirlarda qizil alvon yopib dillarni xushnut qiluvchi o'simlik ana shu loladir. Lola bir necha asrlardan beri kishilarni o'ziga shaydo qilib kelmoqda. Lolalar piyozdoshlarga mansub ko'p yillik o'tlardir. Lolalar yer kurrasining ko'pgina joylarida o'sadi. Yer yuzida ularning 140 dan ortiq turlari tarqalgan. MDH da yovvoyi lolalarning 83 turi bo'lib, ulardan 63 turi O'rta Osiyoda, qolganlari esa Qirim va Kavkazda uchraydi. O'rta Osiyo lolalarning aksariyat qismi O'zbekistonda, uning adir va tog'larida uchraydi. O'zbekiston fanlar akademiyasining Botanika bog'ida yetishtirilayotgan Al-Xorazmiy, Beruniy, Nodira, Dante, London kabi jahonga mashhur lola navlari zaminida yovvoyi lolalar yotadi. Yovvoyi lola turlari tufayli biz yuzlab ekma lola navlarini yetishtirishga muyassar bo'ldik.
O'zbekistonda lolalarning 25 turi o'sadi. Nafislikda tengi yo'q bu gullarni diyorimizning har bir burchagida-kimsasiz cho'llarida, adir va qirlarda, tog' va yaylovlarda uchratish mumkin. Saxiy tabiat ko'ksidan o'rin olgan lolalar yakka- yakka holda yoki to'p to'p bo'lib hamda bir necha gektar maydonlarni ishg'ol qilib o'sadi. Ular qumoq, soz, chagal toshli va toshli tuproqlarda ko'zni qamashtiruvchi lolazorlar hosil qiladi. Xa, lolalar ko'p va rang-barang, bular orasidan birortasini saralab olish qiyin. Lolalar asosan qizil, och qizil, to'q qizil, sarg'ish, oqish, targ'il va boshqa ranglarda bo'ladi.
Qizil lolalar. Xalq orasida asosan ikki tur - Tulipa Greygii va Tulipa Fosteriana qizil lola deb yuritiladi. Bu o'simliklar gullarining yirik va nafisligi hamda bo'yining balandligi jihatidan O'zbekistondagi barcha qizil lolalardan ustun turadi. Ayrim berahm savdogarlar tabiat bag'ridan yulib olib, bozorlarda pullaydigan qizil lolalar ham ana shularning o'zi. Bu ikki turning bo'yi 35-40 sm ga yetadi. Piyozi tuxumsimon, yirik, diametri 2,5 - 3 sm, usti to'q qo'ng'ir po'st bilan qoplangan. Poyasi 3-4 bargli, barglari yirik, eni 3 - 15 sm. O'simlikning eng chiroyli qismi uning gulidir. Tojbrglari 6 ta, qizil ranglarda, uzunligi odatda 3 - 7sm bo'lib, ba'zan yaxshi sharoitda o'sganlariniki hatto 15 sm ga yetadi. Tojbarglarning o'rtasida joylashgan turli rangdagi changchi va urug'chilar ham o'simlik chiroyiga chiroy qo'shib turadi. Qizil lolalar aprel va may oylarining boshlarida ochiladi. Gullash davri ikki haftacha davom etadi. Urug'lari may oyining oxiri va iyun oylarida yetiladi.
Qizil lolaning Tulipa Greygi nomli turi faqat G'arbiy Tyanshan tog' tizmalarida tarqalgan. Tog'ning mayda zarra tuproqli va mayda chag'al toshli o'rta qismlari lola uchun eng qulay joy hisoblanadi.
Targ'il lolalar. Targ'il lolalarga gulqo'rg'onining tashqi doirasidagi tojbarglari targ'il, ya'ni oʻrta qismi qizg'ish ikki cheti sariq yoki oq rangli lolalar kiradi. Targ'il lolalar fanda Tulipa Kaufmaniana, Tulipa Dubia kabi nomlar bilan yuritiladigan anchagina turlarni o'z ichiga oladi. Mazkur lolalar qizil lolalarga qaraganda ancha ertaroq ochiladi va qizil lolalar singari tabiatga ziynat baxsh etadi. Targ'il lolalar bilan yaqindan tanish bo'lmagan kishilarga ular go'yoki qizil lolalar bilan bir turga mansubdek ko'rinadi. Aslida esa ko'pgina morfologik belgilari bilan ajralib turadi. Targ'il lolalar orasida Tulipa Kaufmaniana nomli tur ko'pgina o'ziga xos xususiyatlari bilan boshqalardan afzal turadi. Uning piyozi 1,5-4 sm, tuxumsimon, usti qoramtir - qo'ng'ir yoki qizg'ish qo'ng'ir rangli mustahkam qobiq bilan o'ralgan. Poyasi 20-30, ba'zan esa 50 smga yetadi. Barglari 2,3 dona, pastkilari cho'ziq yoki ellipsimon, eni 2 13 sm, yuqoridagilari ancha ensiz va nisbatan kichik. Tojbarglarining rangi bir xil emas, tashqi doiradagilarining o'rtasi qizil, chetlari sarg'ish yoki oqish, nashtarsimon, uzunligi 8 sm ga yetadi. Ichki doiradagilariniki odatda sarg'ish va qisqaroq bo'ladi. Tabiatda oq gullarni tez-tez uchratish mumkin. Mazkur tur boshqa o'ziga yaqin turlar bilan chatishib duragaylar hosil qiladi. Targ'il lola bahorning erta yoki kech kelishiga qarab aprel may oylarida ochiladi. Qori uzoqroq saqlanib turadigan tog'larda u qor ketishiga qarab iyun hatto iyul oylarining boshlarida ham gullaydi. Mevasi ko'sakcha shaklida, eni 1,5-2 sm, bo'yi 3-6 sm, ryun-iyul oylarida yetiladi. Targ'il lola qizil lolaga qaraganda anchagina yuqoriroq zonada o'sadi. Uni dengiz sathidan 2500 3000 m balandlikdagi joylarda ham uchratish mumkin. Toshli va chag'al toshli qiyaliklar o'simlik uchun eng qulay joy hisoblanadi. Bu targ'il lola fanga faqat G'arbiy Tyanshan tog sistemalari (Korjantog Ugam, Piskom, Chotqol, Qurama, Farg'ona, Qoratog') da malum.
Tabiatda targ'il lola uncha katta bo'lmagan maydonlarni ishg'ol qilib o'sadi. Ko'pincha u to'p - to'p bo'lib uchraydi. Targ'il lolani madaniylashtirish borasida MDHda va chet ellarda ancha ishlar qilinmoqda. Natijada o'simlikning yangi sharoitda tezda moslashuvi aniqlandi. Bu hol undan yangidan yangi ekma lola navlari yetishtirish imkonini berdi. Ularni saralash va chatishtirish yo'li bilan xushnut etuvchi yangi ko'pgina navlar yetishtirildi. Chet ellarda yaqin 25-30 yil mobaynida ekma targ'il lolalardan 84 ta yangi nav lolalar yetishtirildi. Targ'il lola qizil lola singari urug'idan hamda piyozidan ko'paytiriladi. Urug'idan o'stirilgan lola 3 - 4 yili gullaydi. Piyozi ekilganda u tezroq gulga kiradi. Uning piyozini gullagan paytida va gulini to'kkanidan so'ng qazib olish mumkin. Piyozlarni qazib olish ancha ogir. Chunki ular 30 - 40, hatto 50 sm chuqurlikda joylashgan bo'ladi.
Uzoq gullab yashnaydigan ko'p yillik o'simliklar barcha yozni rangga aylantiradigan bog'bonlarga hayotni osonlashtiradi. Ehtiyotkorlik bilan tanlash va rejalashtirish orqali, doimiy o'sib boruvchi ketma-ketlikka erishish uchun ko'pgina o'simliklardan foydalanib, qisqa vaqt ichida gullash mumkin. Lekin yozda gullaydigan ko'p yillik gullarga ega bo'lish bizga xatolikka ko'proq joy beradi. Faqat bu ishchilarni o'zlari baxtli qilishlari va ular uchun sizning ishingizni qilishlari mumkin bo'lgan joylarda ekishadi.
Uzoq muddatli gullab yashnagan gullar barcha yoz va uning kuzatish kuzda davom ettirishi mumkin. Ammo siz an'anaviy bog 'phlox turini ko'paytirsangiz, ehtimol sizning barglaringizda ko'p yillik chiriyotgan kasalliklarga chidashingiz kerak. Bu juda yomon, chunki u oq kino, o'simlikning umumiy ko'rinishini keskin ravishda buzadi. "Devid" bog 'phloxi kabi yangi turlar esa, chiriyotganlarga chidamli bo'lib, yaproqlardagi go'zal va sog'lom ko'rinishni yozda saqlaydi.
Stella ham Oro - bu kunduzgi bir xil. Yilni o'simlik sifatida baholangan Stella de Oro, yarrow kabi (pastga qarang), juda oz parvarish talab qiladi. Bu gullar gullar erta (uzoq kutilgan ko'p yillik o'simliklar ro'yxati) va shuning uchun mening ro'yxatimda boshqa yozuvlarni to'ldiradi.
Agar biz tarixning shov-shuvlaridan orqaga qaytsak, "dumlik" bir vaqtlar "kunning ko'zi" deb yozilganini topamiz. Bu quyosh metafosidir va bu o'simlik tomonidan yaratilgan havoning juda ko'p aks ettiruvchisi: bir papatyani o'ylab, hayotga quyoshli ko'rinishga ega emas. Lekin bu klassik gul nafaqat ko'z kokteylidan ko'proq. Becky Shasta papatyalari qattiq o'simliklar va nozik ko'rinishini yoqtiradi, chidamlilik ko'rsatadi. Men muntazam parvarish qilyapman, va bu ko'p yillik o'simliklar men uchun barcha yozni gullaydi. Viktoriya ko'k salvia mening yashab turgan joyimga qaraydi , lekin hali ham o'sishga arzigulik. " Blue Hill ", "May Night" va "Caradonna" salviaslari yaxshi sovuqqonlikka ega va barcha yozlar gullar gullaydi. Uzun bo'yli o'simlik uchun rus shaxsi juda kichik gullarga ega. Lekin ularning kattaligi bo'lmagan narsalar, ular son jihatidan hosil bo'ladi. Uzoq gullab-yashnayotgan ko'p yillik o'simliklar hayratlanarli - lekin eng zavqli tarzda. Lavanda (quyida) bilan bir qatorda, yarrow barcha yozlarni gullaydigan ko'p yillik gullar ro'yxatidagi "o'simlik" o'simliklaridan biridir. Yarrow o'simliklar hozirgi zamondan oldin sog'lom qon uchun keng miqyosda tibbiy qo'llanilgan. Aslida, yara uchun bu dorivor preparat o'simlikning ilmiy nomi , Achillea uchun javobgardir. Bugungi kunda ko'pchiligimiz o'simlikdan foydalanishga qaraganda, semiraning go'zalligi va past parvarishiga ko'proq qiziqishmoqda.
Lavender - bu birinchi navbatda kulcha emas, eng yaxshi ma'lum bo'lgan o'tlardan biridir. David Beaulieu
Siz lavanta hidli choyshab, sachets va potpourrisga duch kelganingizda, siz "sinf" deb o'ylashingiz mumkin emas. Ular uyda xushbo'y narsalar bilan ta'minlaydilar va kulgili tarzda osonlashtiradilar. Lekin bunday uy sharoitida manfaatdor bo'lmagan odamlar hatto lavanta o'simlari ham o'sadi. Nima uchun? Chunki, bu o'simlik o'simliklar tabiatga pog'onaga kelishadi. Texnik jihatdan, muz zavodi 5-zonada qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Aslida, uning oralig'i shimoliy uchida o'sadigan eng oson o'simlik emas. Qishki jasorat faqatgina 5-mintaqada berilgan emas. Ammo agar sizning muzliklaringiz sizning qishingizdan omon qolsa, baribir o'zingiz foydalaning va o'sadi! Bu yer qopqog'i ham jonli rangli gullarga, ham o'ziga xos barglarga ega. Uzoq gullab yashaydigan ko'p yillik o'simliklar ro'yxatidagi bir nechta gullar kabi, quritilgan qurg'oqchilikka chidamli . Issiq, quyoshli joylarda uni o'simlik bilan to'ldiring va barcha yozlarni eng kam sug'orish bilan gullab-yashnaydi. Bonus sifatida, bu o'simlik hatto kambag'al tuproqni toqat qiladi. Butterfly buta chiroyli va kelebeklarni tortadi, lekin o'simlik ko'plab sohalarda invaziv hisoblanadi. David Beaulieu
Ko'p odamlar, "kelebek butani" eshitganda, darhol: "Ammo bu invaziv o'simdir !" Va, odatda, an'anaviy ravishda, bu Budleyiyaga qarshi turli mintaqalarda o'ralgan edi. Biroq, yangi " Buddleia " ishlab chiqilgan bo'lib, "Blue Chip" butterfly buta deb ataladi va u noanvaziv bo'lishi kerak.
Papachalarga o'xshab, bu juda mashhur, chunki bu mashhur, uzoq vaqtdan beri gullab-yashnayotgan ko'p yillik umr ko'rishni osonlashtiradi. Biroq, o'simlik keng ommalashib ketishiga yaxshi sabab bo'ladi. Bog'dagi snoblar o'zlari uchun qiyin bo'lgan yangiliklarga yopishib olishi mumkin, lekin u Rudbeckiya kabi o'simlikni berish uchun bog'bon sifatida haqiqiy etuklikni talab qilishi mumkin: u hamma yozni gullab-yashnagani, quvnoq rang bilan xirgoni isitadi, parvarishlash. Bu so'nggi nuqta chiroyli ko'rinadigan hovli istaganlar uchun juda muhimdir, lekin ko'p yillik sa'y-harakatlarga vaqt sarflashni xohlamaydi.
Kuzgi quvonchli gullar uch dyuymli yoki undan ko'proq gul boshlarida to'planadi. Uzoq gullab yashnayotgan ko'p yillik o'simliklarning gullari sariq, to'q sariq, qizil yoki pushti bo'lishi mumkin. Zavod texnik jihatdan kechki yozda gulga kiradi va u eng ko'p ta'minlaydigan kuzgi qiziqish uchun (ya'ni, ism) qimmatlidir. Shunga qaramasdan, o'zining mo''jizakor kurtaklari tufayli, kuzgi quvonch barcha yozni gullaydigan perenniallarga qo'shilishga loyiqdir: yozgi gul kurtaklari ochilishidan ancha oldin ko'zni ushlaydi. Catnip" ni aralashtirib yubormang - bu o'simliklarni "catmint" bilan jahlga aylantirish uchun mashhur bo'lgan o'simlik. Catnip catmintning bir turi bo'lsa-da, biz o'sayotgan bezak navlarini muhokama qilishda biz murojaat qilgan o'simlik emas. Vayron, agressiv tarqaladigan va unimpressive gullarni olib yuradigan, catnip nafaqat ko'ngilochar qiymat uchun o'stiriladi: agar siz mushuk bo'lsangiz, ularning o'simlikka bo'lgan munosabati juda hayajonli bo'lishi mumkin.
Biroq , gulli to'shaklarda foydalanish uchun boshqa turdagi katmintlar ( nepeta ) mavjud - ular er qoplamlari sifatida ishlaydigan ko'p yillik o'simliklar mavjud.
Sürüngenlerin ko'p turlari, shu jumladan, sürüngen turlari mavjud. Uzoq gullab yashnayotgan perenniallarning ushbu ro'yxatida menga murojaat qilgan narsa Veronica spicata bo'lib , ular " ko'k chiroqlar" bilan qoplanadi . Ushbu ixcham o'simlik, ba'zi hollarda, gul to'shagi oldingi satrida yaxshi ishlaydi. Agar siz gulli ko'k gullarni yaxshi ko'rsangiz, lekin salvia bog 'ichida qattiq nuqta uchun biroz kamroq bo'ladi, bu tezlikni siz uchun faqat o'simlik bo'lishi mumkin. Uning gullash mavsumi kengaytirish uchun kalit bu uni kesish. "Popsicle" seriyasidan, ayniqsa, "Mango Popsicle", "Ananas Popsicle" va "Redhot Popsicle" dan qizil issiq poker o'simliklar o'sadi. Uchdan buyon ananas uzoq vaqtdan beri ko'p yillik ko'p yillik o'simlik sifatida ustunlikka ega. Gullarning shakli sizni boshqa o'simliklar bilan o'ynashga taklif qiladi va ular hayratlanarli tarzda farq qiladi. Qizil issiq poker o'simliklaridagi o't-o'xshash barglar, hatto o'simlik gul bo'lmasa ham shunga o'xshash taklifni qabul qiladilar. Dalmaçyalı çiçekçi , Campanula portenschlagiana'nın juda oparishli botanik monikeri tomonidan amalga oshiriladi . Lekin bu sizni to'xtatib qo'yishiga yo'l qo'ymang: gul ochgan o'yinda, bu o'simlikda hech qanday chiqim yo'q. Bundan tashqari, siz qattiq turdagi jinslarni ko'paytirishni yoqtirsangiz, Campanula- ni mag'lub etish qiyin.
Yillik o'simliklar - bu hayot aylanishi bir mavsumda tugaydigan o'simliklar, shuningdek, ular oson ishlov berish uchun, odatda, yangi boshlanuvchilar tomonidan eng ko'p terilgan, shuningdek, bog 'bo'shliqlarini yoki chiroyli ranglar, o'lchamlar va tuzilmalar bilan tezda qoplash uchun eng mos keladi. . Agar siz yillik o'simliklar nima ekanligini va bu borada yana ko'p narsalarni bilmoqchi bo'lsangiz, ushbu maqolani o'qishni davom eting.
|
