O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA TA’LIM VAZIRLIGI
FARG‘ONA POLITEXNIKA INSTITUTI
“Kimyo texnologiya” fakulteti
“Oziq-ovqat texnologiyasi” kafedrasi
“Oziq-ovqat injineringi jarayonlari va qurilmalari” fanidan
KURS LOYIHASI
MAVZU: Anilinni sovitish uchun «truba ichida truba» issiqlik almashinish qurilmasini hisoblang va loyihalang. Berilgan: unumdorligi G=9.7 t/soat. Anilinning harorati: tb=740C, to= 380C, suvning harorati tb=170C, to=340C.
Bajardi: 90-20 guruh talabasi
Erkinov Bekzodbek Avazbek Og’li
Rahbar: Z.Z. Qodirov
Taqrizchi: __________________
Kammisiya a’zolari: __________________
__________________
Kafedra mudiri: t.f.n. dots. B.S.Usmanov
Farg‘ona 2022
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA TA’LIM VAZIRLIGI
FARG‘ONA POLITEXNIKA INSTITUTI
“Kimyo texnologiya” fakulteti
“Oziq-ovqat texnologiyasi” kafedrasi
“Oziq-ovqat injineringi jarayonlari va qurilmalari” fanidan
KURS LOYIHASINI TUSHUNTIRISH XATI
Bajardi: 90-20 guruh talabasi
Erkinov Bekzodbek Avazbek o‘g‘li
Rahbar: Z.Z. Qodirov
Taqrizchi: __________________
Kammisiya a’zolari: __________________
__________________
Kafedra mudiri: t.f.n. dots. B.S.Usmanov
Farg‘ona 2022
MUNDARIJA
Kirish
Ma'lumki, oziq-ovqat sanoati milliy iqtisodiyotning oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqaradigan keng tarmoqli sohasi hisoblanib, uning tarkibida go‘sht-sut, sut-yog‘, yog‘-moy, baliq mahsulotlari, un-yorma, makaron, meva-sabzavot konservalari, sharbatlar, turli-tuman ichimliklar, shakar, qandolatchilik mahsulotlari, non va boshqa noz-ne'matlar ishlab chiqaradigan korxonalar mujassamlashgan. Hyech kimga sir emas, bugun dunyoda oziq-ovqat mahsulotlarini yetishtirish va uning ta'minlash masalasi global muammolardan hisoblanadi. Mazkur muammo rivojlangan davlatlar bilan endi rivojlanayotgan mamlakatlar uchun bir xil ahamiyatga ega. Shu ma'noda, respublikamiz aholisining oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan talabini sifatli mahsulotlar bilan qondirish dolzarb masala hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov ta'kidlaganidek, Yer yuzi aholisining tez ko‘payib borayotgani bilan oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o‘sish imkoniyatlari cheklangani o‘rtasidagi tafovut oziq-ovqat dasturini hal etish masalasi yildan-yilga keskinlashib borayotganining asosiy sababi ekani haqida bugun ortiqcha gapirishning hojati yo‘q, deb o‘ylayman. Sodda qilib aytganda, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o‘sishi aholi soni va ehtiyojlarining o‘sishidan ortda qolmoqda. Bu tafovut, avvalo, oziq-ovqat mahsulotlarini jadal ishlab chiqarish uchun tegishli sharoitlar mavjud bo‘lmagan mamlakat va hududlarda chuqurlashib bormoqda. Bu o‘rinda gap, birinchi gal, atrof-muhitning ekologik jihatdan buzilishi hamon davom etayotgani, iqlim o‘zgarishlarining oldindan aytib bo‘lmaydigan oqibatlari, tez-tez takrorlanayotgan qurg‘oqchilik va suv resurslari taqchilligi, jumladan, sug‘orish uchun yerosti suvlarining tugab borayotgani, irrigatsiya, melioratsiya va yerlarning unumdorligini qayta tiklashga yo‘naltirilgan.
Ayni paytda oziq-ovqat uyushmasi meva-sabzavotni qayta ishlash, go‘sht-sut, yog‘-moy va oziq-ovqat sanoatining boshqa tarmoqlariga tegishli 200 ga yaqin korxonalarni birlashtirgan va ular bilan ham gorizantal ham vertikal sifatda o‘zaro munosabatlar tizimi yo‘lga qo‘yilgan. Agar uch yil oldin oziq-ovqat sanoatida yog‘-moy va tamaki tarmoqlari salmoqli ulushni tashkil etgan bo‘lsa, hozirda tarkibiy o‘zgarishlar hisobiga mahsulotlarning 60 foizdan ko‘prog‘ini meva-sabzavotni qayta ishlash, go‘sht-sut, qandolatchilik va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari tashkil qiladi.
Kichik beznes korxonalarida ishlovchilarning o‘rtacha yillik sonini 2 barobarga oshirilganligi ham korxonalar faoliyatini yanada rivojlantirishga imkon berdi. Oziq-ovqat uyushmasi tashkil etilgandan buyon o‘tgan 3 yil davomida uyushma korxonalari tomonidan 121 ta loyiha amalga oshirilib, 198,4 mln. dollar investitsiya o‘zlashtirildi.
Shundan kelib chiqib, 2014 yilda aholining oziq-ovqat mahsulotlari bilan mahalliy ishlab chiqaruvchilar tomonidan ta'minlanish darajasini tahlil etadigan bo‘lsak, go‘sht va go‘sht mahsulotlari 98,6 foiz, sut va sut mahsulotlari 99,8 foiz, foizi, makaron mahsulotlari 95,4 foiz, margarin 77,7 foiz, shakar 92,9 foiz, qandolat mahsulotlari 68,5 foizni tashkil etdi. Bugungi kunda respublikada oziq-ovqat xavfsizligi to‘liq ta'minlangan va aholining oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojining 90 foizidan ortig‘i mahalliy ishlab chiqarish korxonalari hisobiga ta'minlanmoqda.
Kimyo sanoati og’ir sanoatning xalq xo’jaligida fan-texnika taraqqiyotini ta'minlovchi tarmoqlaridan biridir. Kimyo industrial sanoat va qurilishni kerakli xossalariga ega bo’lgan yangi, samarador materiallar bilan ta'minlaydi, mineral o’gitlar ishlab chiqarish orqali qishloq xo’jaligini intensivlashtirishga yordam beradi, tibbiyotni dori-darmonlar bilan ta'minlashda yetakchi o’rin tutadi, axolini iste'mol buyumlariga bo’lgan extiyojini to’laroq qondirishga imkon beradi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida 28 dekabr kuni kimyo sanoati korxonalarining bugungi moliyaviy-iqtisodiy holati va sohani rivojlantirish masalalariga bag‘ishlangan yig‘ilish bo‘lib o‘tdi. Bu haqda prezident matbuot xizmati xabar berdi.
O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasiga muvofiq 2017 yil kimyo sanoati sohasida qator o‘zgarishlar amalga oshirildi.
Davlat rahbarining joriy yil 23 avgustdagi qarori asosida 2017-2021 yillarda kimyo sanoatini rivojlantirish dasturi qabul qilindi. Unda umumiy qiymati 3,1 milliard dollarga teng 43ta investitsiya loyihasi amalga oshirilib, sanoat mahsulotlari hajmini 2,4 marta, eksportni 2,7 barobar oshirish, mahalliylashtirilgan mahsulotlar ulushini 42,5 foizga yetkazish hamda 43ta yangi turdagi mahsulot ishlab chiqarishni o‘zlashtirish, 3,2 mingdan ziyod yangi ish o‘rinlari yaratish ko‘zda tutilgan. Tarmoqning eksport-import faoliyatini tartibga solish, tashqi savdo jarayonlari shaffofligini ta'minlash, eng asosiysi, tashqi bozorlarda kimyo mahsulotlarini sotish hajmini oshirish va geografiyasini kengaytirish, raqobatbardosh va jozibadorligini yanada oshirishni ta'minlash maqsadida “O‘zkimyoimpeks” mas'uliyati cheklangan jamiyati tashkil etildi.
Albatta, amalga oshirilayotgan keng miqyosli islohotlar kimyo sanoatida ham ijobiy natijalar bermoqda. Lekin tarmoqda uzoq yillar davomida saqlanib kelgan tizimli muammolar hanuzgacha o‘z yechimini topgani yo‘q. Masalan, mineral o‘g‘it ishlab chiqaruvchi sanoat korxonalari og‘ir moliyaviy ahvolga tushib qolgan.
Qishloq xo‘jaligini moliyalashtirishga umuman e'tibor berilmagani yoki masalaga yuzaki yondashilgani ushbu sohadagi o‘zaro hisob-kitoblar tizimida nuqsonlar yuzaga kelishiga sabab bo‘lmoqda, dedi Prezidentimiz.
Qishloq xo‘jaligida ishlatiladigan mineral o‘g‘itlar bilan bog‘liq xarajatlar qoplanmayapti. Natijada kimyo korxonalarining ishlab chiqarishga sarflangan tabiiy gaz, elektr energiyasi, fosforit xomashyosi, oltingugurt kislotasi va boshqa turdagi tovarlar va xizmatlar uchun to‘lovlarni amalga oshirish borasidagi imkoniyatlari cheklanib, kreditor qarzdorlik o‘sib ketmoqda.
Berilgan mahsulotlar tavsifi
Anilin (aminoanilin, amidoanilin, fenilamin) umumiy formulasi C6H5NH2 boʻlgan aromatik aminlarning eng oddiysidir. Molyar massasi 93,2. Anilin rangsiz boʻlib, suvda oz (100 g suvda 20° da 3,4 g) eriydi, oʻziga xos yomon hidli suyuqlik; suyuqlanish temperaturasi — 6,15°, qaynash temperaturasi 184,4°, 20° da zichligi 1027 kg/m3.
Anilin etil spirt, efir va anilinda yaxshi eriydi. Anilin bugʻi juda zaharli. Anilinni birinchi marta 1826-yilda O. Unferdorben indigoni ohak bilan birga havosiz qizdirish yoʻli bilan olgan va „kristallin“ deb atagan. 1841-yilda Y. F. Fritsshe indigoga oʻyuvchi ishqor taʼsir ettirib olgan moddani nilin deb nomlagan. 1842-yilda esa N. N. Zinin nitroanilinni (NH4)2 SO3 taʼsirida qaytarish reaksiyasi orqali nilinni sintez qildi va uni „benzidom“ deb nomladi. Bu usul sanoatda keng miqyosda tatbiq etildi. 1843-yilda yuqorida koʻrsatib oʻtilgan usullar yordamida olingan barcha moddalarning bir xil birikma ekanligini isbotladi va shu bilan anilin boʻyoqlar sanoatiga asos solindi. Anilin kuchsiz asos xossali boʻlib, unga tegishli re-aksiyalar orasida diazotlash reaksiyasi, yaʼni nitrit kislota bilan boʻladigan reaksiya katta ahamiyatga ega, chunki bunda olinady-gan diazobirikmalar koʻpchilik organik boʻyoqlarni sintez qilishda ishlatiladi. Anilin oksidlansa qora nilin va emeraldin degan boʻyoqlar hosil boʻladi. Anilin farmatsevtika moddalari, plastmassalar olishda ham ishlatiladi.
Aromatik uglevodorod — molekulasida anilin yadrosi bo‘lgan uglevodorod. Aromatik uglevodorodning asosiy vakillari anilin (C6H6) va uning hosilalaridir (masalan, anilin: C6H5-CH3, stirol: C6H5-CH=CH2 va boshqalar). Arenlarning dastlabki topilgan aʼzolari o‘ziga xos yoqimli hidga ega bo‘lganligi sababli ular aromatik uglevodorodlar deb ataladi.Anilin yadrolari kondensirlangan aromatik uglevodorodlarga naftalin, antrasen, fenantren va boshqalar kiradi. Baʼzi kondensirlangan aromatik uglevodorodlarning molekulasi juda ko‘p anilin yadrosidan tashkil topgan bo‘ladi (masalan, koronenda 6 ta). Aromatik uglevodorodlarning asosiy manbai toshko‘mirni kokslash natijasida olinadigan mahsulotlardir.
Aromatik uglevodorodlar sistematik nomenklatura bo‘yicha arenlar deb ataladi. Anilin molekulasining vodorod atomlari radikallarga almashinganda anilinning gomologlar hosil bo‘ladi.
Anilin
|
Metilanilin
|
Etilanilin
|
Propilanilin
|
C6H5 — H
|
C6H5 — CH3
|
C6H5 — C2H5
|
C6H5 — C3H7
|
|
|
|
|
Anilinning gomologlarini nomlash uchun shakllangan trivial nomlashlar ham ishlatiladi: metilanilin — anilin, dimetilanilin — ksilol, izopropilanilin — kumol, vinilanilin — stirol deb ataladi. Molekulasida bir necha radikallar bo‘lgan birikmalarni nomlash uchun anilin halqasidagi uglerod atomlari raqamlanib, birikma nomlanganda o‘rinbosar (radikal)ning o‘rni sonlar orqali ko‘rsatiladi. Agar anilin molekulasining ikkita vodorod atom radikallarga almashingan bo‘lsa, u holda anilinning hosilalari paydo bo‘ladi. Ular qisqacha birinchi harfi bilan belgilanadi: . SHuningdek, harflar o‘rniga sonlar orqali belgilash ham qabul qilingan.
Anilin (ispancha tolu — Tolu balzami — shundan ilk bor anilin olingan), metilanilin, C6H5-CH3 — aromatik uglevodorod; yonuvchan, rangsiz suyukdik, anilin hidi keladi; qaynash trasi 110,6 ; zichligi 870 kg/m3 (20° da). Ko‘pchilik organik erituvchilar bilan aralashadi. Anilin baʼzi neftlar, toshko‘mir smolasi va koks gazida bo‘ladi. Sanoatda neft fraksiyasini termik ishlash mahsulotlaridan olinadi.
Olinishi
Issiqqa chidamli. Piroliz natijasida murakkab uglevodorodlar (anilin, ditolil, naftalin, antratsen) hosil bo‘ladi. Anilinni radiolizlab, ditolil, benziltolil, dibenzil olinadi. Anilinni 500—700° da vodorod bosimi (40—60 atm) ostida dimetillab, undan sanoatda anilin ishlab chiqariladi. Anilinni katalitik oksidlab, benzil spirt, benzaldegid, benzoy kislota, malein angidrid hosil qilinadi.
Anilin kaprolaktam bo‘yoklar, portlovchi moddalar (trinitroanilin), farmatsevtik va turli yarim mahsulotlar olishda ishlatiladi. Plastmassalar, lokbo‘yoq, tipografiya bo‘yoqlari olishda, rezina sanoatida erituvchi sifatida qo‘llanadi.
3.Texnologik sxema bayoni
Uzluksiz ishlaydigan rektifikatsion qurilmalar sanoatda keng ishlatiladi. Bunday qurilmaning prinsipial sxemasi 1 – rasmda koʻrsatilgan.
Dastlabki aralashma odatda isitkichda qaynash haroratigacha isitiladi, soʻngra kolonnaning taominlovchi tarelkasiga beriladi. Taʼminlovchi tarelka qurilmani ikki qismga (yuqorigi va pastki kolonnaga) boʻladi. Yuqorigi kolonnada bugʻning tarkibi engil uchuvchan komponent bilan toʻyinib boradi, natijada toza engil uchuvchan komponentga yaqin boʻlgan bugʻlar deflegmatorga beriladi. Pastki kolonnadagi suyuqlik tarkibidan maksimal miqdorda engil uchuvchan komponentni ajratib olish kerak, bunda qaynatkichga kirayotgan suyuqlikning tarkibi asosan toza holdagi qiyin uchuvchan komponentga yaqin boʻlishi kerak.
Shunday qilib, kolonnaning yuqori qismi bugʻ tarkibini oshiruvchi qism yoki yuqorigi kolonna deyiladi. Kolonnaning pastki qismi esa suyuqlikdan engil uchuvchan komponentni maksimal darajada ajratuvchi qism yoki pastki kolonna deyiladi.
Kolonnaning pastidan yuqoriga qarab bugʻlar harakat qiladi, bu bugʻlar kolonnaning pastki qismiga qaynatgich (issiqlik almashinish qurilmasi) orqali oʻtadi. Qaynatgich odatda kolonnaning tashqarisida yoki uning pastki qismida joylashgan boʻladi. Bu issiqlik almashinish qurilmasi yordamida bugʻning yuqoriga yoʻnalgan oqimi hosil qilinadi. Kolonnaning tepasidan pastga qarab suyuqlik harakat qiladi. Bugʻlar deflegmatorda kondensatsiyaga uchraydi. Deflegmator sovuq suv bilan sovitiladi. Hosil boʻlgan suyuqlik ajratgichda ikki qismga ajratiladi. Birinchi qism - flegma kolonnaning yuqori tarelkasiga beriladi va kolonnada suyuq fazaning pastga yoʻnalgan oqimi yuzaga keladi. Ikkinchi qism - distillyat sovutgichda sovitilgandan soʻng, yigʻish idishiga yuboriladi.
1 – rasm. Uzluksiz ishlaydigan rektifikatsion qurilma sxemasi.
1-isitkich; 2 – rektifikatsion kolonna; 3-deflegmator; 4-ajratgich;
5- sovitkich; 6 – distillyat yigʻgich; 7 – qaynatgich; 8 – qodiq mahsulot yigʻgich.
Deflegmatorda bugʻlar toʻla yoki qisman kondensatsiyaga uchraydi. Birinchi holda kondensat ikkiga boʻlinadi. Birinchi qism – flegma qurilmaga qaytariladi, ikkinchi qism esa distillyat (rektifikat) yoki yuqorigi mahsulot sovitkichda sovitilgandan soʻng yigʻish idishiga yuboriladi. Ikkinchi holda esa deflegmatorda kondensatsiyaga uchramagan bugʻlar sovitgichda kondensatsiyalanadi va sovitiladi: bu holda ushbu issiqlik almashinish qurilmasi distillyat uchun kondensator - sovitgich vazifasini bajaradi.
Kolonnaning pastki qismidan chiqayotgan qoldiq ham ikki qismga boʻlinadi. Birinchi qism qaynatgichga yuboriladi, ikkinchi qism (pastki mahsulot) esa sovitgichda sovitilgandan soʻng yigʻish idishiga tushadi.
Rektifikatsion qurilmalar odatda nazorat-oʻlchash va boshqaruvchi asboblar bilan jihozlangan boʻladi. Bu asboblar yordamida qurilmaning ishini avtomatik ravishda boshqarish va jarayonni optimal rejimlarda olib borish imkoni tugʻiladi
4. Texnologik hisoblar
Berilgan:
Unumdorligi G=9.7t/soat.
Anilinning harorati: tb=740С, tо= 380С,
Suvning harorati: tb=170С, tо= 340С.
Yechish:
Anilinning o’rtacha harorati;
Anilinning fizik-kimyoviy xossalari.
Zichligi (482 bet III jad)
Qovushqoqlik MPa/sek (525-bet III rasm)
Issiqlik sig’imi (562-bet Xl jad)
Issiqlik o’tkazuvchanlik (561bet X jad)
Anilin sarfini SI sistemasiga o’tkazamiz.
Anilin uchun issiqlik sarfini aniqlaymiz.
Suvning o’rtacha haroratini topamiz:
Suvning issiqlik balansi
Harorat ta’sirini tuzamiz.
74 38
34 17
Anilin va suvning hajmiy sarfi
Issiqlik koeffitsientini aniqlash.
Suyuqlikning Reynolds kriteriyasini aniqlash.
Oqish rejim qiymatini trubulent oqim uchun Reynolds taxminiy 10000 deb qabul qilamiz.
Diametrni turba ichida turba UAA ГОСТ 9930-78 dan aparatni tayyorlaymiz.
57x3.5 mm parallel ishchi trubalar sonini topamiz.
Anilin uchun shunday qiymatlarni topamiz
Anilinning issiqlik berish koeffitsienti
Prandtli kriterisini aniqlaymiz
Nussel kriteriyasini aniqlaymiz
1
Anilindan devorgacha issiqlik berish koeffitsienti
Suvning issiqlik berish koeffitsienti.
Prandtli kriteriyasi
Nussel kriteriyasini aniqlaymiz
Suvdan devorgacha issiqlik berish koeffitsienti
Devorning termik qarshligini aniqlash
Issiqlik o’tkazish koeffitsientini
F = м2
N=8.5
N*2=8.5*2=17 dona
F=17,5 m2 de = 0,024 mm d=0,05 mm
|
