Lazerlarning tibbiyotda qo‘llanish tarixi O‘zbekiston respublikasi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI
O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
FIZIKA FAKULTETI
F/19-01 guruh talabasi
Hayitova Dilobar Shavkatovnaning
”Lazerlarning tibbiyotda qo‘llanilishi”
mavzusida tayyorlagan
KURS ISHI
Qabul qildi:
Eshonqulov G‘.
Toshkent-2022

Mundarija

Kirish
3
1
Asosiy qism
4
1.1
Lazerlarning tibbiyotda qo‘llanish tarixi . . . . . . . . . .
4
1.2
Lazer diagnostikasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10
1.3
Lazerlardan ko‘z kasalliklarini davolashda foydalanish . .
14
Xulosa
17
Adabiyotlar
18
2

Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Zamonaviy tibbiyotda fan va

texnikaning ko’plab yutuqlari qo’llaniladi. Ular kasalliklarni o’z vaqtida
tashxislashga yordam beradi va ularni muvaffaqiyatli davolashga yor-
dam beradi. Shifokorlar o’z faoliyatlarida lazer nurlanishining imkoniy-
atlaridan faol foydalanmoqdalar.
To’lqin uzunligiga qarab, tananing
to’qimalariga turli xil ta’sir ko’rsatishi mumkin. Shuning uchun olim-
lar klinik amaliyotda keng qo’llaniladigan ko’plab tibbiy ko’p funksiyali
asboblarni ixtiro qilishdi.
Hozirgi kunda kasalliklarni erta aniqlash va asoratlarsiz davolashda
lazerlarning ahamiyati katta. Shu sababli lazer texnologiyalarini tibbiy-
otga, ayniqsa, xirurgiyaga tatbiq etish masalalari juda dolzarb hisoblanadi.
Kurs ishining maqsadi. Lazerlarning tibbiyotda qo‘llanish usullar-
ini hamda lazer nurlanishining inson organizmiga ta’sirini o‘rganish
Kurs ishining vazifalari. Impulsli, uzluksiz rejimda ishlaydigan
lazerlardan turli maqsadlarda foydalanish, xirurgiyada jarrohlik amaliy-
otini amalga oshirish uchun mos parametrli lazerni tanlash usullarini
tahlil qilish.
Kurs ishining hajmi. Kurs ishi kirish, uchta bob, xulosa va foy-
dalanilgan adabiyotlar qismlaridan iborat bo‘lib, jami 17 sahifa. Kurs
ishida ta 5 ta rasmdan foydalanilgan.
3

1 Asosiy qism

1.1 Lazerlarning tibbiyotda qo‘llanish tarixi
Sanoat lazerlarining paydo bo’lishi jarrohlikning yangi davrini bosh-
lab berdi. Shu bilan birga, metallni lazer bilan qayta ishlash bo’yicha
mutaxassislarning tajribasi foydali bo’ldi. Ko’zning ajratilgan to’r par-
dasini lazerli payvandlash - bu nuqta bilan aloqa qilish; lazer skalpel
- avtogen kesish; suyaklarni payvandlash - termoyadroviy payvandlash;
mushak to’qimalarining ulanishi ham qarshilik payvandlashdir.
Lazer nurlanishining har qanday ta’siri bo’lishi uchun, to’qima uni
o’zlashtirishi kerak.
Jarrohlikda eng mashhur lazer - CO
2
lazeridir.
Boshqa lazerlar monoxromatikdir, ya’ni ular faqat o’ziga xos rangga ega
bo’lgan ba’zi biologik to’qimalarni isitadi, yo’q qiladi yoki payvandlaydi.
Masalan, argon lazer nurlari shaffof bo’lmagan shishasimon tanadan
erkin o’tadi va o’z energiyasini qizil rangga yaqin to’r pardasiga be-
radi. Ko’p hollarda karbonat angidrid lazer mos keladi, masalan, siz har
xil rangdagi matolarni bir -biringizga kesishingiz yoki payvandlashingiz
kerak. Biroq, bu boshqa muammoni keltirib chiqaradi[1]. To’qimalar
qon va limfa bilan to’yingan, ko’p suvni o’z ichiga oladi va suvdagi
lazer nurlanishi energiyani yo’qotadi. Lazer nurining energiyasini os-
hirish mumkin, lekin bu to’qimalarning yonishiga olib kelishi mumkin.
Jarrohlik lazerlarini yaratuvchilar har xil fokuslarga murojaat qilish-
lari kerak, bu esa uskunaning narxini ancha oshiradi. Metall payvand-
lash bo’yicha mutaxassislar yupqa metall plitalar paketini kesishda ular
bir -biriga mahkam o’rnashib turishi zarurligini, qarshilik nuqtali pay-
vandlashda payvandlanadigan qismlarning bir -biri bilan yaqin aloqada
4

bo’lishi uchun qo’shimcha bosim zarurligini uzoq vaqtdan beri bilishadi.

Bu usul jarrohlikda ham qo’llanilgan: professor O.I.Skobelkin va uning
hammualliflari to’qimalarni payvandlashda ularni qonni siqib chiqarish
uchun biroz siqib qo’yishni taklif qilishgan. Yangi usulni amalga oshirish
uchun bugungi kunda oshqozon -ichak trakti jarrohligida, o’t yo’llari,
taloq, jigar va o’pkada operatsiyalarda ishlatiladigan asboblarning bu-
tun majmuasi yaratildi[5].
Lazerli tibbiyot uchta asosiy yo’nalish bo’yicha rivojlanadi: jarrohlik,
terapiya va diagnostika. Lazer nurlanishining to’qimalarga ta’siri nurlan-
ish diapazoni, to’lqin uzunligi va emitentning foton energiyasi bilan bel-
gilanadi. Umuman olganda, tibbiyotda organizmdagi lazer ta’sirining
barcha turlarini ikki guruhga bo’lish mumkin:
- Kam intensivlikli lazer nurlanishi;
- Yuqori intensiv lazer nurlanishi.
Bunday lazerga ta’sir qilish tanadagi to’qimalarda biofizik, shun-
ingdek kimyoviy jarayonlarning o’zgarishiga olib kelishi mumkin. Shun-
ingdek, bunday terapiya metabolizmning o’zgarishiga (metabolik jaray-
onlar) va uning bioaktivatsiyasiga olib keladi. Kam intensiv lazerning
ta’siri asab to’qimasida morfologik va funktsional o’zgarishlarni keltirib
chiqaradi.
Shuningdek, bu ta’sir yurak-qon tomir tizimini va mikrosirkulyat-
siyani rag’batlantiradi. Yana bir past intensivlikdagi lazer uyali, shun-
ingdek to’qima teri elementlarining biologik faolligini oshiradi va mushak-
lardagi hujayralararo jarayonlarning faollashishiga olib keladi. Uning
ishlatilishi redoks jarayonini boshlash imkonini beradi. Bundan tashqari,
ta’sir qilishning shunga o’xshash usuli tananing umumiy barqarorligiga
5

ijobiy ta’sir qiladi.

Ushbu terapiya usuli yallig’lanishni bartaraf etishga, shishishni ka-
maytirishga, og’riqni yo’q qilishga va regeneratsiya jarayonlarini faol-
lashtirishga yordam beradi. Bundan tashqari, u fiziologik funktsiyalarni
va immunitet reaktsiyasini rag’batlantiradi.
Ushbu ta’sir qilish usuli har xil lokalizatsiyaning o’tkir va surunkali
yallig’lanish jarayonlari, yumshoq to’qimalarning shikastlanishi, kuyish,
muzlash va teri kasalliklari bo’lgan bemorlarga buyuriladi. Uni periferik
asab tizimining kasalliklari, mushak-skelet tizimining kasalliklari, shun-
ingdek, yurak va qon tomirlarining ko’plab kasalliklari uchun qo’llash
mantiqiy.
Kam intensivlikdagi lazer nurlanishi nafas olish, ovqat hazm qilish,
genitouriya, KBB kasalliklari va immunitet holatining buzilishlarida ham
qo’llaniladi.
Ushbu terapiya usuli stomatologiyada keng qo’llaniladi: og’iz bo’shlig’i
shilliq pardalari, periodontal kasalliklar va TMJ (temporomandibular
qo’shma) tuzatishlarida.
Bundan tashqari, bu lazer yordamida tishlarning qattiq to’qimalarida,
kariyes, pulpit va periodontitda, yuz og’rig’ida, yallig’lanish jarohat-
lari va shikastlanishlarda yuzaga keladigan asabiy bo’lmagan lezyonlar
davolanadi.
Yuqori intensivlikdagi lazer nurlanishi ko’pincha jarrohlikda va uning
turli sohalarida qo’llaniladi. Axir, yuqori intensivlikdagi lazer nurlan-
ishining ta’siri to’qimalarni kesishga yordam beradi (lazerli skalpel kabi
ishlaydi). Ba’zan u antiseptik ta’sirga erishish, pıhtıla¸sma plyonkasini
yaratish va agressiv ta’sirlarga qarshi himoya to’sig’ini yaratish uchun
6

1-rasm. Ikki muhit chegarasida lazer nurining harakati

ishlatiladi. Bundan tashqari, bunday lazer metall protezlarni va turli xil
ortodontik jihozlarni payvandlash uchun ishlatilishi mumkin.
Ushbu ta’sir qilish usuli to’qimalarning termal kuyishini keltirib chiqaradi
yoki ularning ivishiga olib keladi. Tegishli hududlarning bug’lanishi, yon-
ishi yoki karbonlanishiga olib keladi.
Tanaga ta’sir qilishning ushbu usuli urologiya, ginekologiya, oftal-
mologiya, otolaringologiya, ortopediya, neyroxirurgiya va boshqa so-
halarda turli xil jarrohlik aralashuvlarni amalga oshirishda keng qo’llaniladi.
Shu bilan birga, lazer jarrohligi ko’plab afzalliklarga ega:
• deyarli qonsiz operatsiyalar;
• maksimal aseptiklik (bepushtlik);
• operatsiyadan keyingi asoratlarning minimal darajasi;
• qo’shni to’qimalarga minimal ta’sir;
7

• operatsiyadan keyingi qisqa muddat;

• aniqlik;
• chandiq paydo bo’lish ehtimolining pasayishi.
Og’iz bo’shlig’i shilliq qavati va periodontal kasalliklarni davolash
bo’yicha adabiyot ma’lumotlarini tahlil qilish shuni ko’rsatadiki, ba’zi
dorilar, ayniqsa, antibiotiklar va steroidli dorilar tupurikning oksidlanish-
qaytarilish potensialini o’zgartiradi, lizozim faolligini susaytiradi, allergik
reaktsiyalar, organizmning patogen ta’sirga chidamliligi pasayishiga olib
keladi.
Bularning barchasi og’iz mukozasida va periodontiumda pa-
tologik jarayonning borishini va davolashini murakkablashtiradi.
Lazer nurlanishining biologik to’qima bilan o’zaro ta’siri tabiati lazer
nurlanishining quvvat zichligiga va o’zaro ta’sir vaqtiga bog’liq. Lazer
nurlari yordamida to’qimalarni kesish tezligi jarroh tomonidan empirik
tarzda tanlanadi, bu to’qima turiga va tanlangan lazer nurlanish parametr-
lariga qarab kesishning kerakli sifatiga bog’liq. Kesish tezligini sekin-
lashtirish to’qimalarni karbonlashtirilishini kuchayishiga va pıhtıla¸sma
chuqur zonasining shakllanishiga olib kelishi mumkin. Super zarba ho-
latida va ayniqsa puls-davriy rejimda atrofdagi to’qimalarning haddan
tashqari qizishi bilan bog’liq karbonizatsiya va nekroz deyarli lazer nurin-
ing har qanday tezligida chiqarib tashlanadi. Tibbiy amaliyotda ishlati-
ladigan asboblarning asosiy xususiyatlari. Radiatsiya to’lqin uzunligi
10,6 µm. Chiqish radiatsiyasining kuchi (sozlanishi) 0,1-50 W. ”Tibbiy
impuls” rejimida quvvat 50 W. Yuqoridan lazer nurlanishining quvvat
zichligi shartli ravishda impulsli lazerlar uchun 50-150 W/sm
2
va doimiy
lazerlar uchun 10 W/sm
2
bilan cheklangan. Mato ustidagi lazer nurlar-
8

ining diametri (o’zgartirilishi mumkin) - 200; 300; 500 mikron. Asosiy

nurlanishni diyot lazer nurlari bilan boshqarishi - 2 mW, 635 nm. Radiat-
siya rejimlari (o’zgartirilishi mumkin) - doimiy, yurak urish davri, tibbiy
impuls. Radiatsiya ta’sir qilish vaqti (sozlanishi) - 0,1-25 minut. Pulsat-
siyalanuvchi davriy rejimda (sozlanishi) nurlanish pulsining davomiyligi
0,05-1,0 s ni tashkil qiladi. Pulslar orasidagi pauza davomiyligi 0,05-1,0 s.
Masofadan boshqarish pulti. Oyoq pedalini yoqish va o’chirish. Yonish
mahsulotlarini olib tashlash - tutunni evakuatsiya qilish tizimi. Ishlay-
digan bo’shliqning radiusi 1200 mm gacha. Sovutish tizimi avtonom,
havo-suyuq turdagi. Operatsion xonasining qavatiga yoki stoliga joy-
lashtirish. Quvvat manbai (o’zgaruvchan tok) - 220 V, 50 Hz, 600 W.
Umumiy o’lchamlari, massasi farq qiladi. Ko’rinib turibdiki, jarrohlik
uchun lazer va boshqa tibbiy lazerlar o’rtasidagi asosiy farq yuqori ra-
diatsiya kuchi, ayniqsa pulsda. Bu zarba davomida to’qima moddasi
nurlanishni qabul qilishi, isishi va atrofdagi havo bo’shlig’iga bug’lanib
ketishi uchun zarurdir. Asosan, barcha jarrohlik lazerlari o’rta infraqizil
optik diapazonda ishlaydi.
9

1.2 Lazer diagnostikasi

Tibbiyotda lazerlar 80-yillarda AQSh kasalxonalari va klinikalarida
keng qo’llanila boshlandi. Keyin ularning ko’plari karbonat angidrid va
argon lazerlaridan foydalanishgan va ular jarrohlik va oftalmologiyada
ishlatilgan. O’sha davrdagi lazerlarning kamchiliklari shuni yozish mumkinki,
ular doimiy doimiy nurlanishiga ega edi, bu aniqroq ishlash imkoniya-
tini istisno qildi, bu davolangan maydon atrofidagi to’qimalarga termal
shikast etkazdi. O’sha paytda lazer texnologiyalarining muvaffaqiyatli
qo’llanilishi juda katta tajribani talab qildi.
Tibbiyot uchun lazerli texnologiyalarni rivojlantirishdagi navbatdagi
qadam impulsli lazer ixtiro qilindi. Bunday lazer atrofdagi to’qimalarga
zarar bermasdan, faqat muammoli hududda harakat qilishga imkon berdi[5].
90-yillarning boshlarida skanerlash texnologiyalari ishlab chiqilgan
va joriy qilingan.
Lazerni qayta ishlashning aniqligi endi kompyuter
tomonidan boshqarildi va terining lazer bilan qayta tiklanishini amalga
oshirish mumkin bo’ldi, bu esa mashhurligini ancha oshirdi.
Bugungi kunda lazerlarni tibbiyotda qo’llash sohasi juda keng. Bular
jarrohlik, oftalmologiya, stomatologiya, neyroxirurgiya, kosmetologiya,
urologiya, ginekologiya, kardiologiya va boshqalar.
Siz tasavvur qil-
ishingiz mumkinki, bir paytlar lazer skalpelga yaxshi alternativa bo’lgan,
ammo bugungi kunda u saraton hujayralarini olib tashlash, turli a’zolarda
juda aniq operatsiyalarni bajarish va saraton kabi dastlabki kasalliklarda
jiddiy kasalliklarni aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Endi tibbiyotda
lazerli texnologiyalar lazer terapiyasi, fizioterapiya, dori-darmonlar va
ultratovush bilan birgalikda davolash usullarini ishlab chiqishga kirish-
moqda. Masalan, yiringli kasalliklarni davolashda lazer bilan davolash,
10

antioksidantlar va turli xil biologik faol materiallardan foydalanishni o’z

ichiga olgan chora-tadbirlar ishlab chiqilgan.
Ushbu diagnostika usuli progressiv tarzda rivojlanmoqda. Bu usul
ko‘plab jiddiy kasalliklarni rivojlanishning dastlabki bosqichida aniqlash
imkonini beradi. Lazerli tashxis terining, suyak to’qimalarining va ichki
organlarning saraton kasalligini aniqlashda yordam beradi degan dalil-
lar mavjud. U oftalmologiyada - kataraktni aniqlash va uning bosqi-
chini aniqlash uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, bunday tadqiqot usuli
gematologlar tomonidan qo’llaniladi - qon hujayralaridagi sifat va miq-
doriy o’zgarishlarni o’rganish uchun.
2-rasm. Lazer nurlanishining inson to‘qimasiga ta’siri
Lazer nurlanishi hujayralarning proliferativ faolligini sezilarli dara-
jada 1,3-3,5 barobar oshiradi. Aniqlanishicha, lazer nuri og’iz shilliq qa-
vatining shikastlanishiga yallig’lanishga qarshi ta’sir ko’rsatadi, epitelizat-
siyaning tezlashishiga va nuqson sohasidagi shilliq qavat to’qimalarining
tiklanishiga yordam beradi. Bu ta’sir birinchi navbatda hujayralarda
DNK sintezining kuchayishi bilan bog’liq.
Aniqlanishicha, nurlanish
paytida qon ta’minoti intensivligi 20%ga oshadi. Vazokonstriktor nurlan-
11

ishining optimal dozasi 100 mW/s

2
(GNL uchun) ga teng. Konstrik-
tor reaksiyasi rivojlanishi bilan ba’zi tadqiqotchilar klinikada kuzatilgan
lazer nurlanishining analjezik ta’sirini ham bog’laydilar. Tilning shilliq
qavatining travmadan keyingi regeneratsiyasi modeli bo’yicha o’tkazilgan
tajribada, geliy-neon lazer nuriga ta’sir qilgandan so’ng, yarani tezroq
va yaxshiroq epitelizatsiyasi (quvvat zichligi 200 mW/sm
2
, bitta ta’sir
qilish bilan) va 1 mW/sm
2
kundalik ta’sir bilan) qayd etilgan[3]. GNL
nurlari bilan kundalik nurlanishning 1, 3 va 6 sessiyalaridan so’ng tish
go’shtining ultrastrukturasini o’rganish, tish go’shtining asosiy element-
lari tomonidan aniq reaktsiya mavjudligini ko’rsatdi. Stratum corneumn-
ing epiteliya hujayralarida engil vakuolalar va kuchli osmotik bo’laklar,
gran¨
uler qatlamda esa osmotik granulalar soni ortadi. Mushak tolalar-
ida ko’p miqdordagi mitoxondriyalar paydo bo’ladi va qon tomirlarida
eritrotsitlar to’planishi aniqlanadi. Bularning barchasi lazer nurlanishi
ta’sirida hujayralarda moddalar sintezi kuchayganidan dalolat beradi [4].
Shunday qilib, hujayra proliferatsiyasini rag’batlantirish 10 dan 100
mW/ sm
2
gacha bo’lgan quvvat zichligida kuzatiladi, bitta maydonga 30
s dan 5 min gacha ta’sir qiladi; yallig’lanishga qarshi va og’riq qoldiru-
vchi ta’sir-100-200 mW/sm
2
quvvat zichligida, har bir maydonga 2-5
daqiqa ta’sir qilish; inhibitiv ta’sir-100-400 mW/sm
2
quvvat zichligida
va 1-6 daqiqa ta’sir qilish orqali amalga oshiriladi.
Shuni ta’kidlash
kerakki, lazer nurlanishining quvvat zichligining ko’rsatilgan qiymatlar-
iga maxsus optik tolalar yordamida erishiladi.
Yarimo’tkazgichli im-
pulsli lazerlar, xususan, ALT ”Matritsa” uchun infraqizil spektrning
(LO4) boshlari ko’p hollarda yorug’lik qo’llanmasisiz bajarishga imkon
beradi. Qachonki ko’zgu va ko’zgu-magnit qo’shimchalari yordamida
12

zararlangan hududning proektsiyasiga ta’sir o’tkazilsa.

Bu ko’pincha
samaraliroq va bunday talabni talab qilmaydi yuqori zichlik kuch In-
fraqizil impulsli infraqizil nurlanishning xususiyatlari ancha past energiya
yukida (quvvat zichligi) yuqori samaradorlikdagi lazer terapiyasi usullar-
ini amalga oshirish imkonini beradi. Ko’rsatilganki, lazerli impulsli in-
fraqizil nurlanish 0,03-0,86 J/sm
2
dozada uyali tuzilmalarning prolif-
erativ faolligi jarayonlarini 0,22 J/sm
2
dozada maksimal ta’sir bilan
rag’batlantiradi.
Holbuki GNL (qizil spektrning uzluksiz nurlanishi)
uchun maksimal effektga 3 J/sm
2
ga erishiladi.
Yuzning odontogen
flegmonalari bo’lgan bemorlarni kompleks davolashda har ikki turdagi
nurlanishning kombinatsiyalangan ta’siridan foydalanish davolashning
eng yaxshi natijalarini olish, nogironlik davomiyligini o’rtacha 8 kunga
qisqartirish imkonini beradi[7]. 35-50 mT doimiy magnit maydon bilan
birgalikda impulsli infraqizil lazer nurlanishidan ortodontik davolanish-
ning barcha bosqichlarida samarali foydalanish mumkin. Asoratlar va
relapslarning yo’qligi, umuman shifokorlar va hamshiralarning ish unum-
dorligining oshishi umumiy iqtisodiy samarani 36-43% ga beradi[6].
13

1.3 Lazerlardan ko‘z kasalliklarini davolashda

foydalanish
Impulsli lazerlar tibbiyotda, ayniqsa ko‘z jarrohligida ko‘p qo‘llaniladi.
Masalan eksimer lazerlar yordamida ko‘zdagi uzoqdan ko‘rarlik, dixo-
tomiya, glaukoma, katarakta kabi kasalliklarni davolashda foydalanish
mumkin.
4-rasm. KrI lazerining nurlanish spektri
Eksimer lazeri tibbiyotda, xususan, oftalmologiyada ko‘z gavharini
tuzatish orqali ko‘rish o‘tkirligini normal holatga keltirishda ko‘p qo‘llaniladi.
Bunda shoxpardaning yuqori epitelial qatlami lazer yordamida kesib olib
tashlanadi. Bu jarayonni optik linzaning ozgina qismini kesib tashlab,
fokus masofasini o‘zgartirishga o‘xshatish mumkin. Bu jarrohlik amaliy-
14

oti orqali uzoqdan ko‘rarlik yoki ko‘z xiralashishi kabi kasalliklar, shun-

ingdek glaukoma va kataraktani davolash mumkin.
Ushbu jarrohlik amaliyoti uch xil usulda amalga oshirilishi mumkin:
1. Fotorefraksion keratektomiya (FRK). Ilk marta 1985-yilda nemis
shifokorlari Teo Zeyler va Vollenzek, ulardan keyinroq esa amerika-
lik xirurg Maguerit Makdonald tomonidan qo‘llanilgan. Ko‘z shox-
pardasining ustki qatlami lazer yordamida kesib olib tashlangan.
Tiklanish jarayoni 3-4 kun davom etadi. Bemor bu vaqt davomida
og‘riq va noqulaylik his qilishi mumkin.
FRK asosan quyidagi maqsadlarda qo‘llaniladi:
• yaqindan ko‘rarlik ( -1 dan — 6 dioptriyagacha);
• astigmatizm (0,5 dan 3 dioptriyagacha)
• uzoqdan ko‘rarlik (+3 dioptriyagacha)
Bu usulga qadar ko‘z jarrohligida radial keratektomiya qo‘llangan.
Bu usul asoschisi Svyatoslav Fedorov hisoblanadi. Unga ko‘ra, ko‘z
shoxpardasining egriligi skalpel yordamida kesib o‘zgartirilgan.
2. Lasek. Lazer nuri bilan amalga oshirilgan jarrohlik amaliyotidan
so‘ng, maxsus trepan (jarrohlik asbobi) va 20% li spirt eritmasi yor-
damida ko‘z shoxpardasida o‘ta yupqa parda hosil qilishga asoslan-
gan. Lazer nuri shoxpardaning eng ichki qatlamlariga ta’sir etadi,
bu ta’sir to‘xtatilgandan so‘ng ustki qatlamda hosil qilingan yupqa
parda maxsus linza yordamida shoxpardaga biriktiriladi.
3. Lasik. Shoxparda ustki qatlamidan o‘ta yupqa qatlamni xuddi ki-
tob varag‘ini ochgandek ajratib olinadi (rasmga qarang). Shundan
15

5-rasm. Eksimer lazer yordamida ko‘z gavharini tuzatish bosqichlari

so‘ng lazer yordamida shoxpardadagi anomal sohalar nurlantiriladi
va ”kitob varag’i” yana o‘z holiga qaytarib qo‘yiladi. Bu amaliy-
otdan so‘ng tiklanish juda tez amalga oshadi. Eng asosiysi, bemor
noqulaylik va og‘riq his qilmaydi.
16

Xulosa
Jarroh to’qimalarni ajratishda foydalanadigan asosiy vositalar skalpel

va qaychi, ya’ni kesish asboblari. Ammo skalpel va qaychi bilan qilingan
yaralar va kesmalar maxsus gemostazni talab qiladigan qon ketish bilan
birga keladi. Bundan tashqari, to’qimalar bilan aloqa qilganda, kesish as-
boblari kesma chizig’i bo’ylab mikroflorani va saraton hujayralarini yoy-
ishi mumkin. Shu munosabat bilan, jarrohlar jarrohlik yarasida patogen
mikroflorani va o’simta hujayralarini yo’q qilish bilan birga, qonsiz kesma
hosil qiluvchi vositani o’z ixtiyorida bo’lishlarini orzu qilishgan. ”Quruq
ishlash” sohasidagi aralashuvlar har qanday profil jarrohlari uchun juda
mos keladi.
Eksimer lazerlar asosan, impulsli rejimda ishlaydi. Ulardan tibbiy-
otda ko‘z kasalliklarini davolashda qo‘llaniladi. Bu jarrohlik amaliyoti
og‘riqsiz kechadi va hech qanday chandiq qolmaydi.
CO
2
lazeri esa asosan, zararli o‘simtalarni kuydirish yo‘li bilan olib
tashlashda, teri jarrohligida qo‘llaniladi. Ushbu lazerning issiqlik ta’siri
kuchli bo‘lgani uchun nurlantirish davomida ehtiyot choralarini ko‘rish
lozim.
17

Adabiyotlar

1. O.Svelto, Principles of lasers, 2010
2. Faist, Jerome; Federico Capasso; Deborah L. Sivco; Carlo Sirtori; Al-
bert L. Hutchinson; Alfred Y. Cho (April 1994). ”Quantum Cascade
Laser”.
3. Razeghi, Manijeh (2009). ”High-Performance InP-Based Mid-IR
Quantum Cascade Lasers”. IEEE Journal of Selected Topics in Quan-
tum Electronics.
4. Walther, C.; Fischer, M.; Scalari, G.; Terazzi, R.; Hoyler, N.; Faist,
J. (2007). ”Quantum cascade lasers operating from 1.2 to 1.6 THz”.
Applied Physics Letters.
5. Benjamin S Williams, Terahertz quantum cascade lasers, 2003
6. https://samarapedsovet.ru
7. https://sccs.intelgr.com
8. https://dspace.mit.edu
18