Moddiy zaxiralarning turlari. X om ashyoning m ahsulotga
aylanishi y o lid a va mahsulotning oxirgi itse’molchigacha bo‘lgan
harakatida zaxiralarning ikkita asosiy turi tashkil etiladi: ishlab
chiqarish va m ahsulot zaxiralari.
Ishlab chiqarish zaxiralari iste’m olchi-tashkilotlarda shakllan-
tiriladi va ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta ’minlashga
m o ‘ljallangan.
Mahsulot zaxiralari ishlab chiqaruvchi korxonaiarda tayyor
mahsulot zaxiralaridan ham da mahsulotni yetkazib beruvchidan
iste’molchiga qaratilgan harakatidagi zaxiralardan, ya’ni ulguiji
va chakana savdo korxonalarida, tayyorlov tashkilotlarida va
y o ld a g i zaxiralardan iborat. U lar iste’m olchilarning m oddiy
resurslar bilan uzluksiz ta ’m inlanishi uchun zarur.
Ishlab cliiqarish va m ahsulot zaxiralari joriy, tayyorlov, sug‘urta
va mavsumiylarga boiinadi.
Joriy zaxiralar korxonada yetkazib berishlar o ‘rtasidagi interval
ichida uzluksiz ishni ta ’minlash va mahsulot partiyalarini optimal
miqdorda ishlab chiqarish uchun zarur. Zaxiralarning bu qismi
bir tekis va vaqtida ta ’m inot sharoitlarida yetkazib berish va bir
m artalik iste’mol hajmlarining mos kelmasligi ham da material
harakati bilan bog£liq b o ig a n to'xtashlar natijasida shakllanadi.
Tayyorlov zaxiralari m ateriallarni ishlatishga tayyorlash va
ularni ish joylariga yetkazib berish davrida uzluksiz ishni ta ’minlash
uchun tashkil etiladi.
Kafolatlangan (sug'urta) zaxiralari t a ’m in o t jaray o n id ag i
uzilishlar yoki ishlab chiqarish hajmidagi o ‘zgarishlar vujudga
kelgan holatlarda korxonaning ishini ta ’minlash uchun zarur. Bu
zaxiralar yordam ida haqiqiy talab bashorat qilinganida ishlab
chiqarilayotgan m ahsulotning haqiqiy hajmini rejalashtirilgandan
va h ar xil operatsiyalar bajarilishining haqiqiy m udd atlarin i
rejadagilardan chetlanishlari qoplanadi.
Mavsumiy zaxiralar ishlab chiqarish yoki iste’mol hajmining
mavsumiy o ‘zgarishlari bilan asoslanadi. Bu zaxira bashorat
113
qilinayotgan (mavsumiy) talabning o ‘sishini qondirishga ham da
dam olishlar davrida korxona quw atining pasayishiga moMjallangan.
7.2. Z axiralarni boshqarish tizimida x arajatlar
