XI BOB. LOGISTIKADA SERVIS
Reja:
1. Logistikada servis tushunchasi va uning obyektlari.
2. Logistik xizmat ko ‘rsatish darajasini baholash usullari.
3. Logistika servis tizimi.
11.1. Logistikada servis tushunchasi va
uning obyektlari
Xizmat ko‘rsatish, ya’ni ehtiyojlami qondiiish bo‘vie ha ishlar
yig‘indisiga servis deyiladi. Logistika servis taqsimot jarayoni bilan
uzluksiz bogMiq va tovarlam i itse’molchigacha yetkazib berish
jarayonida ko‘rsatiladigan xizm atlar majmuasini (kompleksini)
tashkil etadi.
Xaridor bozori hisoblangan madaniylashgan zamonaviy bozor
sharoitida tovar moddiy tarkibiy qismi tarzida ifodalanish bilan
bir qatorda mahsulotning o'ram i, rangi, gabaritlari, dizayni,
narxi
singari omillardan ham da ishlab chiqaruvchi va savdo vositachisi
nufuzini o ‘zida aks ettiradigan rna’lum bir harakatlar yig'indisi
tarzidagi xizmatlardan iborat b o ‘lgan yaqqol ko‘zga tashianadigan
hatnda ko‘zga tashlanmaydigan om illar majmuyini o ‘zida ifo-
dalaydi. Xaridor qayd etilganiaming b a’rini m a’lum bir m a’noda
o ‘zining mavjud ehtiyojlari ham da kutishlarining qanoatlantirili-
shini ta’minlaydigan moddiylik hamda mavhumlik majmuyi tarzida
qabul qiladi.
T ovarga b o 'lg a n zam o n av iy sh ak ld ag i m u n o sab a t keng
miqyosda ko‘rib chiqiladigan bo ‘lsa, ushbu munosabatni yaqqol
ko‘zga tashianadigan ham da ko‘zga tashlanmaydigan
xususiyatlar
majmuyi tarzida qabul qilinishini e’tirof etish mumkin. Xizmat
um um lashgan tu sh u n ch a sifatida o ‘zida iste’m olchiga foyda
keltiruvchi m a’lum bir harakatni aks ettiradi.
190
Logistika marketing atam alari iborasi bilan ifodalanadigan
bo'lsa, xaridorlarga «amaliy ijrodagi» tovar bilan bog‘liq b o ig a n
holda «madad bilan quw atlangan tovar»ga ega b o ig a n hamda
m a’lum bir tovar (material) oqimini hosil qiladigan moddiv shakl-
dagi m ahsulotlarga ega b o ‘lish im koniyatini beradigan iste’-
molchilarga xizmat ko‘rsatish tarm oqlarining katta
qismini qamrab
oladi. Umumiy taklifning («tovar-xizmat») moddiy qismi nisbiy
ahamiyatining doimiy tarzda qisqarib borishi m azkur taklifning
sanoatda (asosiy ishlab chiqarishda) ishlab chiqarilgan qo‘shilgan
qiym at qism ining qisqarib borishi bilan b ir vaqtda (parallel
ravishda) yuz beradi. Dem ak tegishli xizmatlam ing belgilangan
majmuyi logistik servis predm eti b o ‘lib hisoblanadi. Tarkibiy
qismlar bo'yicha logistik servisning umumiy sxemasini quyidagi
tartibda ko‘rib chiqamiz (11.1-rasm):
ll.l-rasm .
Logistik servisning tarkibiy qism lari1.
M oddiy oqim lam ing muayyan iste’molchilari (ishlab chiqa-
ruvchi va noishlab
chiqaruvchi korxonalar, aholi) logistik servisning
obyekti boMib hisoblanadi. Logistika servis yetkazib beruvchi
1
M.A. Буранова.
Логистика. Маъруза.:
1ар матни. — Т.: ТГТУ, 2011.
191
tom onidan yoki sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatishga mutaxas-
sislashgan ekspeditor firmalari orqali amalga oshiriladi.
Iste’molchilarga logistik xizmat ko'rsatilishi ishlab chiqaruvchi
tom onidan amalga oshirilishi bilan bir qatorda savdo-vositachilik
tuzilmalari tom onidan ham amalga oshirilishi mumkin. Shu bilan
birga ushbu turdagi xizmatni ko!rsatish
ixtisoslashtirilgan tran-
sport-ekspeditsion firm alar tom onidan ham am alga oshirilishi
mumkin. Logistik tizim turidan, iste’molchilar talabi darajasidan
hamda mol yetkazib beruvchi (ishlab chiqaruvchi, savdo-vositachi)
strategiyasidan kelib chiqqan holda xizmat ko‘rsatuvchi tanlanadi.
Logistika servis sohasida amalga'oshiriladigan ham m a ishlami
uchta guruhga ajratish mumkin:
• sotish oldidan, y a’ni logistik xizm at ko'rsatish
tizim ini
shakllantirish va xizmat ko‘rsatish sohasida korxonaning
siyosatini aniqlash bo'yicha ishlar;
• tovarlarni sotish jarayonida amalga oshiriladigan logistik
xizmatlar, masalan, yuklarning o ‘tishi haqida m a’lumotiar
berish; assortim entni tanlash, qadoqlash; yuk birliklarini
shakllantirish va hokazo.
• sotuvdan keyingi logistik servis o'zining tarkibiga kafolatlar
b o :yicha xizmat ko‘rsatishni, iste’m olchilar talabini ko‘rib
chiqish bo ‘yicha majburiyatlarni va hokazolarni oladi.
Samarali tarzdagi logistik xizm at k o ‘rsatishni
tashkil etish
quyida keltirilgan holatlar bilan b o g liq masalaiarni hal etishni
o ‘z vazifalari tarkibiga kiritadi:
• tarkibiy xizmat ko‘rsatish ham da texnologiya bilan bogMiq
masalalar;
• xizmat ko‘rsatishning sifat ko'rsatkichlari;
• m aqsadga m uvofiq x izm at k o ‘rsatish h am d a muqobiJ
tarm oqni belgiiash.
M ol yetkazib beruvchini tanlashda iste’m olchilar asoslari
(motivlari)ning ahamiyati bo'yicha farqlanishining muayyan tartibi
11.2-rasmda keltirilgan.
bu yerda: 1 — yetkazib berishning ishonchlilik darajasi;
2
— yuk tashishlarda mavjud eng kam —
minimal darajadagi
davomiylik;
