- rasm. Misgarlikda ishlatiladigan o’yma va so’qma asboblar

1-guruh uchun.

1. 
   Milliy xalq hunarmandchiligi haqida qisqacha ma’lumot.
   
2. 
   Metallarga ishlov berish jarayonlari bilan uyg’unlashtirilgan xalq hunarmandchiligi texnologiyasi va unga doir kasb - hunarlar to’g’risida.
   
3. 
   Yog’ochga ishlov berish jarayonlari bilan uyg’unlashtirilgan xalq hunarmandchiligi texnologiyasi va unga doir kasb - hunarlar to’g’risida.
   

Natijada bu sohani yetarlicha o`rgangan, ma`lum kasblarni egallagan yoshlarning ishsiz qolmasliklari, mehnat bozorining raqobatbardoshligi bilan alohida e`tiborga molikdir. Xalq hunarmanchiligi san`ati milliy qadriyatlarni va an`analarini izchil o`rganish, rivojlantirish hamda takomillashtirgan holda boyitib borish malaka va ko`nikmalariga asoslanadi. Darhaqiqat “Ta`lim to`g`risida”gi qonunda: “Umumiy ta`lim uzluksiz ta`lim tizimida asosiy bo`g`in bo`lib, ta`lim oluvchilarni ilmiy bilim, mehnat va boshlang`ich kasb-kor ko`nikmalarini, ishbilarmonlik asoslarini egallashlari, shuningdek, ijodiy qobiliyatlarini va ma`naviy fazilatlarini rivojlantirishni ta`minlaydi”, - deb ta`kidlangan.

Xalq hunarmanchiligi yoshlarning tafakkuri, tasavvuri, estetik didi, epchilligi kabi sifatlarini shakllantirishga yordam beradi. Zero, bu sifat va fazilatlar yosh avlodni har tomonlama rivojlantirishga samarali ta`sir ko`rsatadi. Shularni hisobga olgan holda keyingi yillarda mamlakatimizda xalq amaliy san`atining bir necha o`nlab turlari rivojlantirilmoqda. Qadimiy yodgorliklarni saqlash, ularni qayta tiklash, ta`mirlash ishlariga keng yo`l ochib berilmoqda. Jumladan, Samarqand, Buxoro, Xiva, Qo`qon va Toshkentdagi obidalar qayta tiklanmoqda, ularni tiklashga xalq ustalari jalb etilib, ustalar o`z shogirdlari bilan birgalikda obidalarga sayqal berishmoqda. Naqqoshlik san`ati ancha rivojlantirilib, turli xil zamonaviy binolarga zeb berish ishlarida keng qo`llanilmoqda. O`zbekistonda Mustaqillik e`lon qilinishi bilanoq odamlarga munosib turmush va mehnat qilish sharoitlarini yaratishga, xalq farovonligini oshirishga, ijtimoiy adolat tamoyilarini qaror toptirishga, o`sib kelayotgan yosh avlodni insonparvarlik ruhida tarbiyalashga katta e`tibor qaratildi.

Milliy urf-odatlar, an`analar xalqlarning yashash sharoiti milliy xususiyatlarni o`zida jamlab, ming yillar davomida hayot deb atalmish murakkab sinovlardan o`tib, xalqning o`ziga xos tuzugi-qonuni darajasiga ko`tarilgan. Mustaqillik sharofati bilan bugunga kelib ajdodlarimizdan qolgan bebaho merosni o`rganish, amaliyotga tatbiq etishga shart-sharoit yaratildi [9], [18].

Qadimdan o’ymakorlik metallarga badiiy ishlov berishning keng tarqalgan metodlaridan biri hisoblanadi. O’ymakorlikda muayyan shakllar va naqshlar zagatovkaga o’yib tushiriladi. Har bir kasb-hunarning o’ziga xos atamalari, nomlari mavjud. Mazkur atama va nomlar bilan bog’liq bo’lgan tarixiy ma’lumotlarni o’rganish shu kasb-hunarning paydo bo’lishi va rivojlanishi hamda jamiyatda tutgan o’rni, ahamiyati haqida fikr yuritishga asos bo’ladi. O’tmishda metallsozlik kasbining degrezlik, temirchilik, pichoqchilik, chilangarlik, taqachilik, qulfgarlik, anjomasozlik, ignachilik, mixgarlik, misgarlik va zargarlik singaro sohalari bo’lgan. Bu sohalarning yuzaga kelish tarixi juda qadimiy bo’lib, ular maxsus terminlar bilan ataladigan o’ziga xos xomashyolari, ishlab chiqarish kurslari, texnologiyalari bilan ajralib turgan.

Metallardan yasaladigan buyumlarni – moddiy hayot vositalarini ishlab chiqarish uchun darkor bo’lgan ish qurollari; kundalik hayotda ishlatiladigan buyumlar, ro’zg’or asbob-anjomlari; turar joy qurish uchun zarur bo’lgan metal buyumlar; mudofaa qurollari; bezak ashyolarni ishlab chiqarganlar. Xalq hayotida kasb etgan yuqorida qayd qilingan ayrim tarmoqlari shu sohalar bilan shug’ullauvchi kishilar turadigan joy, maskanlarda toponimlar shaklida saqlanib qolgan.

Bugungi kunda metallga ishlov berib mahsulot ishlab chiqaradigan kasb-hunarlar orasida chilangarlik, misgarlik, kandakorlik, tokarlik va boshqalar anchayin rivojlanmoqda. Misgarlik va kandakorlik ayniqsa, yurtimizning shu hunarlarni o’rgatuvchi maktablar rivoj topgan joylarida keng tarqalgan [20], [8].

Naqsh – arabcha tasvir, gul degan ma’noni anglatadi. Tabiatdagi o’simliklar, qush va jonivorlarga qiyoslab chizilgan shakl va boshqa elementlarni ma’lum tartibda takrorlanishidan hosil qilingan bezakdir. Naqqoshlikda ishlatiladigan naqshlar tuzilishiga ko’ra – islimiy va girih naqshlarga bo’linadi.

Yog’ochga ishlov berish bilan shug’ullanadigan hunarlar ham yurtimizda ko’plab taraqqiy etib bormoqda:

• 
  Yog’och o’ymakorlik bo’yicha usta-rassom;
  
• 
  Naqqoshlik bo’yicha usta-rassom;
  
• 
  Yog’ochga ishlov berish texnologiyasi va mebel ishlab chiqarish ustasi;
  
• 
  Musiqa asboblarni yasash va ta’mirlash bo’yicha usta;
  
• 
  Likli miniatura ustasi;
  
• 
  Mebellarni loyihalovchi dizayner.
  

Yog’och o’ymakorligining o’ziga xos turli uslub va usullari bor.

Masalan, Xiva yog’och o’ymakorligi o’ymasining monumentalligi, yog’och tabiiy rangining saqlab qolishi bilan boshqalardan farq qiladi. Buxoro yog’och o’ymakorligi esa, o’yma naqshning jozibadorligi, jimjima naqshlarni oltin, kumush suvi bilan bezatilishi, naqsh zaminida ranglardan foydalanishi bilan ajralib turadi. Marg’ilon yog’och o’ymakorligi chuqur zaminli yassi o’ymani qo’llab kelganlar.

     V-VI asrlarda Yog’och o`ymakorligi namunalari Surxondaryo voxasidagi Yumaloq tepa tubidan topilgan. Olimlarimizning aniqlashicha bundan 1-1,5 ming yil muqaddam mazkur joyda naqsh o`ymakorligi san`ati bo`lib, u juda yaxshi rivojanganligi isbotlangan. Bunday noyob topilmalar Samarqand, Buxoro, Xiva, Shaxrisabz va boshqa shaharlardagi arxeologik qazilmalardan topilmoqda [9], [15], [20].              

Sandiq yasash texnologiyasi.

Mashg’ulotning maqsadi: Yoshlarga ota bobolarimiz tomonidan o’rganilib, avloddan - avlodga o’tib kelayotgan xalq hunarmandchiligini o’rgatishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish, shu orqali yoshlarni o’zgalar mehnatini qadrlashga o’rgatish, san’atga bo’lgan qiziqishlarini rivojlantirish, ularga badiiy - estetik tarbiya berishdir.

Mashg’ulotlarni jihozlash: Sandiqchilik namunalari, turli buyumlar, plakatlar, ustalarning ijodiy faoliyatiga bag’ishlangan materiallar va hokazolar.

Mashg’ulotning turi: Amaliy mashg’ulot.

Mashg’ulotning borishi: O’qituvchi avvalo ustalar haqida, so’ngra ishning borishi to’g’risida ma’lumot beradi.

O’quvchilarga mashg’ulot davomida sharqona usta va shogird odobi, xalq ustalarining ibratli hayot yo’li, ularning yoshligidagi qiziqishlaridan namunalar keltirish yoshlarni, atrof - muhitni chuqur anglashga undaydi, ularning kelajakka bo’lgan intilishi kuchayadi va mehnat ta'limi darslariga qiziqishi rivojlanib boradi.

Mashg’ulot ob’yekti: Sandiq tayyorlash texnologiyasi.

Sandiq – uy buyumlariga kiradi. Sandiqchilik milliy xalq hunarmandchiligining biri. Sandiq yasashdan avval kerakli xom ashyoni tayyorlab olamiz. Yog’och taxtani randalab, kerakli o’lcham bo’yicha o’lchab, arralaymiz.

Tayyorlangan yog’ochlarni bir - biriga biriktirib yig’ib chiqamiz.

Kerakli asbob va materiallar:

Xom ashyo; Quruq yog’och, taxta, arra, randa, chizg’ich, qalam, bolg’a, mayda va yirik mixlar, yupqa listlar, lak bo’yoqlar va boshqa materiallar.

Ishni bajarish jarayoni:

1. Tegishli o’lchamda xom ashyoni tanlash.

2. Xom ashyoni chizma bo’yicha randalash.

3. Yog’och taxtalarni kerakli o’lchamga keltirish.

4. Randalangan taxtaning tekisligini chizg’ich yoki go’niya bilan tekshirish.

5. Yog’och detallarni bir - biriga biriktirish.

Texnologik xarita asosida sandiq tayyorlashda mehnat xavfsizligiga rioya qilish:

1. Randalash vaqtida xom ashyoni dastgohga mustahkam o’rnating.

2. Randalash vaqtida asbobni to’g’ri ushlang.

3. Arralash vaqtida qo’lni arra polotnosi yaqiniga qo’yib turmang.

4. Bolg’a bilan ishlayotgan kishining orqasida turmang. [9].

Yog’ochga ishlov berish bo’yicha xalq hunarmandchiligiga oid ish usullari bizga qadimdan ham ma’lum bo’lgan va ertangi kelajak avlodlarimizga ham shu ruhda yetkazish bugungi yoshlar zimmasiga ulkan mas’uliyat yuklaydi. Shuning uchun ham umumta’lim maktablarining mehnat ta’limi o’quv ustaxonalarida moddiy-texnik bazaning talab darajasida ekanligidan, yurtimizda shunday imkoniyatlar yaratib berilganidan unumli va to’g’ri foydalanishimiz lozim.

1-guruh uchun. ( 2.1 – chizma)

2-guruh uchun. ( 2.2 – chizma)

Ikkinchi bob bo’yicha xulosa

Ushbu bobda ta’lim vositalari, ularning turlari, mehnat ta’limi darslarida ta’lim vositalari va ularning turlaridan foydalanishga doir ma’lumotlar berilgan. Shuningdek, “Mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasi bo’limi” mazularini o’qtishda ta’lim texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatlari va o’qitish metodikasiga oid ma’lumotlar bayon qilingan.

Xotima

Umumiy o’rta ta’lim maktablarida VII sinf mehnat darslarida ta’lim vositalari va texnologiyalardan foydalanishga doir pedagogik-psixologik adabiyotlar, darslik va o’quv qo’llanmalar, ilmiy-uslubiy ishlanmalar va maqolalar tahlil qilindi.

1. Mehnat darslarida ta’lim vositalari va texnologiyalaridan foydalanishga doir adabiyotlar, ilmiy-tadqiqotlar o’rganildi, pedagogik-psixologik, uslubiy jihatdan tahlil qilindi.

2. Umumiy o’rta ta’lim maktablari VII sinf mehnat fani “Texnologiya va dizayn” yo’nalishi “Mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasi” bo’limi mavzulari tahlil qilindi. Mehnat darslarida ta’lim vositalari va texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatlari aniqlandi.

3. Mehnat darslarini ishlab chiqarish uzviyligini ta’minlash “Mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasi” bo’limiga oid turli mavzular yordamida tushuntirib berildi.

4. VII sinf mehnat fani “Texnologiya va dizayn” yo’nalishi “Mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasi” bo’limi mavzularida ta’lim vositalari va texnologiyalaridan foydalanish dars ishlanmalari yordamida ko’rsatib berildi.

1. 
   Тa’lim to’g’risida O’zbekiston Respublikasining qonuni. // Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.– Тoshkent: Sharq, 1997. – 20-29 b.
   
2. 
   Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. O’zbekiston Respublikasining qonuni.//Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori – Тoshkent: Sharq, 1997. – 32-61 b.
   
3. 
   Uzviylashtirilgan Davlat ta’lim standarti va o’quv dasturi Mehnat ta’limi, Tasviriy san’at, Chizmachilik, Musiqa madaniyati, Jismoniy tarbiya (1-9 sinflar). Ta’lim markazi. –T.: 2010, -292 b.
   
4. 
   O’zbеkiston Rеspublikasi Xalq ta'limi vazirligining 2012 yil 16 maydagi 160-sonli buyrug’i. O’zbеkiston Rеspublikasi umumiy o’rta ta'lim maktablarining 2012-2013 o’quv yiliga mo’ljallangan tayanch o’quv rеjalarini tasdiqlash to’g’risida. –10 b.
   
5. 
   О‘.Q.Tolipov, D.Razzoqov, Q.Bobojonova. Umumiy о‘rta ta’lim maktablarida mehnat ta’limidan Davlat ta’lim standartini amaliyotga joriy etish. Metodik qо‘llanma. Toshkent: О‘zPFITI, 2000 y.44 b.
   
6. 
   M.Z.Murtozayev, A.A.Kushakov. “Texnologiyava dizayn Metallarga ishlov berish texnologiyasi” (Umum o’rta ta’lim maktablarining VI sinflari uchun darslik). “Fan va texnologiya”. Toshkent: 2012 y 122 b.
   
7. 
   “Maktab va hayot”. Ilmiy-metodik jurnal. “O’zbekiston respublikasi Xalq ta’limi vazirligi”. 2/2008. – 34 b
   
8. 
   O’.O.Tohirov “Mehnat ta’limini bozor munosabatlari talablari asosida modernizatsiyalashning pedagogik shart-sharoitlari” mavzusidagi nomzodlik dissertatsiya ishi yuzasidan tajriba – sinov ishlari dasturi. – T., “Fan va texnologiyalar markazi”, 2011. – 34 b.
   
9. 
   “Maktab va hayot”. Ilmiy-metodik jurnal. “O’zbekiston respublikasi Xalq ta’limi vazirligi”. 5/2013. – 34 b.
   
10. 
    J.G’.Yo’ldoshev, S.A. Usmonov Pedagogik texnologiya asoslari (Xalq ta’limi xodimlari uchun qo’ll.). – Т.: O’qituvchi, 2004. – 101 b.
    
11. 
    R.Ishmuhammedov, A.Abduqodirov, A.Pardayev “Tarbiyada innovatsion texnologiyalar” (ta’lim muassasalari pedagog-o’qituvchilari uchun amaliy tavsiyalar). – T.: “Iste’dod” jamg’armasi, 2010. – 142 b.
    

14. I.P.Po’latov, S.S.Isamitdinov. S.A.Odilov Ta’limda innovatsiya – Тoshkent: Fan, 2007. – 170 b

15. O’.Q.Tolipov, M.Usmonboyeva Pedagogik texnologiyalarning tadbiqiy asoslari. – Т.: Fan, 2006. – 228 b.

16. Sh.S.Shodmonova va boshq. Pedagogik texnologiyalar – Т.: Fan va texnologiya, 2011. – 148 b.

17. Muslimov N.A., Sharipov SH.S., Qo’ysinov O.A. Mehnat ta’limi metodikasi, kasb tanlashga yo’llash. Darslik. –Toshkent. 2014. – 456 b.

18. Sharipov Sh. va boshqalar. Mehnat ta’limi 5-sinf. –T. Sharq, 2012. –250 b.

19. http://www.mehnatdarsi.uz

20. http://pedagog.uz

21. http://www.uzedu.uz

22. http://www.ZiyoNet.uz

Pedagogika fakul’teti

2. Mavzu: «Mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasi» bo’limi mavzularini o’qitish metodikasi (7-sinf “Texnologiya va dizayn” yo’nalishi mavzulari misolida) mavzu universitet Kengashining «_____» _______20____ yildagi _____ sonli qarori va universitet rektorining «_____» __________20_ yildagi _____ sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan.

3. Mavzuning dolzarbligi, nazariy va amaliy (iqtisodiy, ekologik, ilmiy-texnik, mehnat muhofazasi, hayot xavfsizligi va h.k.) ahamiyati Mehnat darslarida o’quvchilarning metall va yog’ochga ishlov berish bo’yicha mahsulot ishlab chiqarishga doir bilim, ko’nikma, malakalarini shakllantirishga oid innovatsion yechimlarni ishlab chiqish nafaqat mehnat ta’limi fanini, balki shu bilan birgalikda butun jamiyatimizni ham ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Yuqoridagilarni nazarda tutgan holda, bitiruv malakaviy ish mavzusini “Mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasi» bo’limi mavzularini o’qitish metodikasi (7-sinf “Texnologiya va dizayn” yo’nalishi mavzulari misolida)” deb nomlanishiga asos bo’ldi.

4. Malakaviy ishni bajarish uchun tavsiya qilinadigan ilmiy, o’quv-uslubiy va boshqa axborot manbalari (darslik, o’quv qo’llanmalari, ma’ruza matni, monogragiya, ilmiy maqolalar va h.k)

1. Таълим тўғрисида. Ўзбекистон Республикасининг қонуни. //Баркамол авлод-Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. –Тошкент: Шарқ, 1997. – 20-29 б.

5. Bitiruv malakaviy ishi bo’yicha ma’lumotlar to’plash hamda tadqiqot ishlari olib boorish manbalari va joylari (o’quv zali va xonalari, ilmiy kutubxona, laboratriya, tashkilot, korxona, ilmiy yoki ta’lim muassasasi)

1. Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro viloyat markaziy kutubxonasi

2. Buxoro davlat universiteti axborot resurs markazi

3. http://www.ziyonet.uz

4. http://www.uzedu.uz

Ilmiy rahbar: p.f.n., dots. H.O.Jo’rayev