foydalanuvchilarga va tashkilotlarda mavjud bo‘lgan biror xizmatni cheklashga
urinadi. DOS hujumlari biror axborotni o‘g‘irlanishiga yoki yo‘qolishiga olib
kelmasada, biroq tashkilot funksiyasini bajarilmasligiga olib keladi. DOS hujumlar
tizimda saqlangan fayllar va boshqa maxfiy ma’lumotlarga ta’sir qilishi mumkin,
shuningdek veb saytning ishlashiga ham. Ushbu hujum usuli bilan veb sayt
faoliyatini to‘xtatib qo‘yish mumkin.
Zararli hujumlar.
Zararli hujumlar tizim yoki tarmoqqa bevosita va bilvosita
ta’sir qiladi. Ushbu hujumlar tarmoq vazifasiga zararli tasir qiladi. Zararli dastur bu
programma yoki fayl bo‘lib, kompyuter tizimiga tahdid qilish imkoniyatiga ega.
Zararli dasturlar troyanlar, viruslar va “qurt”lar ko‘rinishida bo‘lishi mumkin.
Razvedka hujumlari
Razvedka hujumlarida, hujumchilar maqsad qaratilgan
tarmoq haqida barcha
bo‘lishi mumkin bo‘lgan axborotni, xususan, tizim, tarmoq va tarmoqda mavjud
zaifliklar haqidagi axborotni ko‘lga kiritishi mumkin.
Razvedka hujumining asosiy maqsad qilib quyidagi toifaga tegishli
ma’lumotlarni yig‘ish olinadi:
•
tarmoq haqidagi axborot;
•
tizim haqidagi axborot;
•
tashkilot haqidagi axborot.
Razvedka hujumlarining quyidagi turlari mavjud:
•
Aktiv razvedka hujumlari. Aktiv razvedka hujumlari asosan portlarni va
operatsion tizimni skanerlashni o‘z ichiga oladi.
Buning uchun maxsus
vositalardan foydalangan holda turli paketlarni yuboradi. Masalan, maxsus
dasturiy vosita router va tarmoqlararo ekranga boruvchi barcha IP
manzallarni to‘plashga yordam beradi.
•
Passiv razvedka hujumlari. Passiv razvedka hujumlari trafik orqali
axborotni to‘plashga harakat qiladi. Buning uchun hujumchi sniffer deb
nomlanuvchi dasturiy vositadan foydalanadi. Bundan tashqari hujumchi
ko‘plab vositalardan foydalanishi mumkin.
Razvedka hujumlariga quyidagilarni misol keltirish mumkin:
-Paketlarni snifferlash. Paketlarni snifferlash orqali tarmoq orqali o‘tuvchi
barcha paketlarni kuzatib borish mumkin. Turli snifferlash vositalaridan foydalanish
orqali tarmoq ochiq bo‘lgan holda uzatilgan login, parol va boshqa ma’lumotlarni
qo‘lga kiritishi mumkin. Masalan, Telnet va HTTP protokollarida ma’lumotlar ochiq
holda uzatiladi.
-Portlarni skanerlash. Portlarni skanerlash orqali maqsad qaratilgan mashinadagi
ochiq portlarni aniqlash mumkin. Agar ochiq portdan foydalanish imkoni bo‘lsa,
ichkariga kirish mumkin bo‘ladi.
-Ping buyrug‘ini yuborish. Ping komandasi ICMP so‘rovi
orqadi tarmoqning
ishlayotganini bilishi mumkin.
DNS izi. DNS so‘rovi asosida biror domen va uning IP manzilini bilib olish mumkin.
94
Zararli hujumlar
Zararli dasturiy vositalar foydalanuvchini ruxsatisiz hujumchi kabi g‘arazli
amallarni bajarishni maqsad qilgan vosita hisoblanib, ular yuklanuvchi kod (.exe),
aktiv kontent, skript yoki boshqa ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Hujumchi zararli
dasturiy vositalardan foydalangan holda tizim xafsizligini obro‘sizlantirishi,
kompyuter amallarini buzishi, maxfiy axborotni to‘plashi, veb saytdagi kontentlarni
modifikatsiyalashi, o‘chirishi yoki qo‘shishi, foydalanuvchi komptyuterini
boshqaruvini qo‘lga kiritishi mumkin. Bundan tashqari zararli dasturlar, hukumat
tashkilotlardan va korporativ tashkilotlardan katta hajmdagi maxfiy axborotni olish
uchun ham foydalanilishi mumkin. Zararli dasturlarning
hozirda quyidagi
ko‘rinishlari keng tarqalgan.
-
viruslar:
o‘zini o‘zi ko‘paytiradigan programma bo‘lib, o‘zini boshqa
programma ichiga, kompyuterning yuklanuvchi sektoriga yoki hujjat ichiga
biriktiradi.
-
troyan otlari:
bir qarashda yaxshi va foydali kabi ko‘rinuvchi dasturiy vosita
sifatida ko‘rinsada, yashiringan zararli koddan iborat bo‘ladi.
- Adware: marketing maqsadida yoki reklamani namoyish qilish uchun
foydalanuvchini ko‘rish rejimini kuzutib boruvchi dasturiy ta’minot.
- Spyware: foydalanuvchi ma’lumotlarini qo‘lga kirituvchi va uni hujumchiga
yuboruvchi dasturiy kod.
- Rootkits: ushbu zararli dasturiy vosita operatsion tizim tomonidan
aniqlanmasligi uchun ma’lum harakatlarini yashiradi.
-
Backdors: zararli dasturiy kodlar bo‘lib, hujumchiga autentifikatsiyani amalga
oshirmasdan aylanib o‘tib
tizimga kirish imkonini beradi, maslan,
administrator parolisiz imtiyozga ega bo‘lish.
-
mantiqiy bombalar:
zararli dasturiy vosita bo‘lib, biror mantiqiy shart
qanoatlantirilgan vaqtda o‘z harakatini amalga oshiradi.
-
Botnet:
Internet tarmog‘idagi obro‘sizlantirilgan kompyuterlar bo‘lib,
taqsimlangan hujumlarni amalga oshirish uchun hujumchi tomonidan
foydalaniladi.
- Ransomware: mazkur zararli dasturiy ta’minot qurbon kompyuterida mavjud
qimmatli fayllarni shifrlaydi yoki qulflab qo‘yib, to‘lov amalga oshirilishini
talab qiladi.
