|
Maktabgacha ta’limda STEAM ta’lim texnologiyasidan foydalanish
zaruriyati
|
| bet | 3/3 | | Sana | 20.01.2024 | | Hajmi | 30,12 Kb. | | #141912 |
Bog'liq STEAM SeminarMaktabgacha ta’limda STEAM ta’lim texnologiyasidan foydalanish
zaruriyati
Ko‘pgina mamlakatlarda
ahamiyatga ega:
|
STEAM-ta’lim ba’zi sabablarga ko‘ra ustuvor
|
Yaqin kelajakda dunyoda va shuning uchun O‘zbekistonda muhandislar,
yuqori texnologiyali ishlab chiqarish mutaxassislariga talab juda yuqori
bo‘ladi.
Uzoq kelajakda biz tabiiy fanlar bilan birgalikda texnologiya va yuqori
texnologiyali ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan kasblarga ega bo‘lamiz,
ayniqsa bio va nanotexnologiya mutaxassislariga katta talab bo‘ladi.
Mutaxassislar texnologiya, tabiiy fanlar va muhandislikning turli sohalaridan
keng qamrovli ta’lim va tajribaga muhtoj bo‘ladi.
STEAM ta’limining afzalliklari
Ta’lim berishni o‘quv fanlari bo‘yicha emas, balki “mavzular”
bo‘yicha integratsiyalab olib borish
lmiy-texnik bilimlarni real hayotda qo‘llash
Tanqidiy tafakkur ko‘nikmalarini rivojlantirish va muammolarni yechish
Faol kommunikatsiya va jamoada ishlash
O‘z kuchiga ishonish hissini ortishi
STEAM taʼlimining afzalliklari
Texnik fanlarga bo‘lgan qiziqishlarni rivojlantirish
Loyihalarga kreativ va innovatsion yondashuv
Taʼlim va karyera orasidagi ko‘prik
O‘quvchilarni texnologik innovatsion hayotga tayyorlash
Maktabgacha ta’limda STEAM ta’lim texnologiyasining ahamiyati
O‘zbekiston Respublikasida ta’lim tizimini isloh qilish borasida islohotlar
amalga oshirilmoqda. “Zamonaviy maktablarni tashkil etish to‘g‘risida”gi
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Qarori, “2017-2021- yillarda maktabgacha
ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” Prezident
Qarori, “Prezident maktablarini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Prezident
Qarori va boshqa ko‘plab respublikamizdagi ta’lim tizimini dunyodagi yetuk ta’lim
tizimlariga tenglashtirish borasidagi islohotlarni ta’kidlab o‘tish mumkin. Ushbu
maqsadlarni bajarish uchun 2016-yildan boshlab milliy ta’lim tizimida STEM paydo
bo‘lishi haqida so‘z yuritilmoqda. Hozirgi kunda STEM ta’lim tizimi dunyo
miqyosida keng tan olinmoqda. Ba’zi mamlakatlarda ushbu ta’lim tizimi milliy
ta’lim tizimi etib tayinlangan. 2016-yil natijasiga ko‘ra STEM ta’lim tizimi bo‘yicha
maktabni tamomlaganlar taqsimotiga ko‘ra yuqori texnologiyalar bo‘yicha jadal
tarzda rivojlanib borayotgan Xitoy birinchi o‘rinni, AQSH va Rossiya munosib
ravishda 3 va 4 o‘rinni egalladi.
STEM ta’limi nima degani?
STEM so‘zi ingliz 4 so‘zning bosh harflaridan tashkil topgan abreviatura bo‘lib,
unda: S – Science –Fan T – Technology – Texnologiya E – Engineering –Injinerlik
M – Mathematics – Matematika. Yaqin kunlarda ushbu apreviaturaga A - Art –
San’at bo‘limi ham qo‘shilgan.
Ya’ni STEM tizimida ta’lim ushbu 4 yo‘nalishga urg‘u bergan holda, undan
tashqari ularning bir-biri bilan bog‘liqligini ko‘rsatgan holda olib boriladi.
Globallashuv davridagi texnologik o‘zgarishlarni ortidan qolib ketmaslik
maqsadida, yangi texnologiyalar, bazalar shakllanishi, sun’iy aql kabi trend
texnologiyalarni bilish, ularga muvofiq ta’lim berish hozirgi zamon pedagoglarning,
pedagogik texnologiyal arning asosiy vazifalaridan biri hisoblanmoqda. STEM
bizning kundalik hayotimizdagi innovatsiyalarni ta’lim tizimiga kiritib beradi.
Tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, STEM ta’lim tizimi orqali bolada kreativlik, qunt,
qiziquvchalik va hozirgi kunda eng muhim bo‘lgan xususiyat - muammoni hal qilish
(problem-solving skills) qobiliyati shakllanadi. O‘zbekiston Respupblikasida STEM
ta’lim tizimini davlat ta’lim tizimiga kiritish bo‘yicha o‘tgan 2 yil mobaynida ishlar
amalga oshirilmoqda. Lekin xususiy maktablarda buning imkoni osonroq bo‘lsa,
umumiy ta’lim tizimiga STEM ta’lim tizimini kiritishda bir qator muammolar
borligi ta’kidlanmoqda. 2019-yilning dekabr oyida Xalq ta’limi vazirligi Xitoyda
bo‘lib o‘tgan Shanghai International STEM Education Expo (STEAMEX)
ko‘rgazmasida ishtirok etdi. O‘zbekistonda STEM ta’lim tizimini umumiy xalq
ta’limiga tadbiq etish borasida AQSH mutaxassisi jalb qilindi.
Undan tashqari Prezidentimiz Sh.Mirziyoyev tashabbuslari bilan yurtizmida
tashkil etilgan prezident maktablarida STEM ta’lim tizimi orqali ta’lim beriladi.
Zamonaviy tadqiqotlar STEM tizimi maktab ta’lim tizimiga oid bo‘lgani bilan, uni
eng kichik yoshdan, maktabgacha davrdan boshlab tadbiq etish muhim ekanligini
ta’kidlamoqda. Bolaning eng kichik yoshidan boshlab STEM tizimiga olib
kirishning ahamiyati, muvaffaqiyat ildizidir. Aslida STEM fikrlash bolalikdan
boshlanadi. Bola yurishni bilmagan paytida ham jarayonlarning bog‘liqligi, ketmaketligi va ehtimollikni tushuna oladi. Ushbu xususiyatlar har tomonlama
rag‘batlantirilishi lozim. Maktabgacha ta’lim tizimida STEM tizimi bo‘yicha
faoliyat kundalik ish rejasi asosida olib borilishi mumkin. STEM ta’lim tamoyillarga
asoslanadigan faoliyatlarni ishlab chiqish va amalga tadbiq etish muhim hisoblanadi.
Misol. STEM ta’lim tizimini kitoblar orqali kichik yoshdagi bolaning hayotiga olib
kirish samarali mexanizmlardan biri hisoblanadi. Kitob bolani STEM tizimiga olib
kirishda kuchli tramplin bo‘la oladi. Kitob bola uchun faoliyat va jarayon orasidagi
bog‘lovchi vosita bo‘ladi. Misol uchun kitobdagi baliqcha haqida bolalar bilan
suhbat qurib, bog‘chadagi akvariumda yashovchi baliqlarni o‘rgansa bo‘ladi. Kitob
bolani yoshligidan ilm-fanga bo‘lgan qiziqishini kuchaytiradi, kitob orqali bolada
fanga oid so‘z boyligi ortadi. Bu yerda muhim jihat STEM tamoyillariga asoslangan
kitobni ensiklopediya kitoblari bilan adashtirmaslik. Kichik yoshdagi bolalar uchun
tayyorlanadigan kitoblarni STEM ta’lim tizimi doirasida qanday strukturalashtirish
mumkin:
S-Science Kichik yoshdagi bolalarni fan olamiga olib kirishda hayvonot olami,
dengiz hayvonlari, o‘simlik va hashoratlar haqidagi kitoblardan foydalansa bo‘ladi.
T-Technology Atrofimizda, bolalar xonasida, kundalik faoliyatimizda
uchraydigan texnologiya buyumlari aks etgan qiziqarli kitoblar bolani texnologiya
olamiga olib kiradi. Qaychi, g‘ildirak, mashina, oyisining kir yuvish mashinasi,
telefon va hokazolarni kitobda ichini ko‘rsatgan holda namoyon qilish, buyumlar
haqida hikoyalar o‘qish mumkin. Qiziqarli hikoya bilan namoyon bo‘lgan
texnologik buyumlar illyutsrasiyasi bolani miyasida savollar paydo bo‘lishiga,
tahliliy o‘ylashiga turtki bo‘lishi mumkin.
E-Engineering Injinerlik sohasiga bolalarni olib kirishni shakllarni o‘rganishdan
boshlasa bo‘ladi. Shakllar, ularning atrofimizdagi buyumlarda aksi, shakllarning birbiri bilan munosabatini haqidagi biron shaklga ega bo‘lgan kitob foydali vosita
bo‘ladi.
A – Art Bolani san’at olamiga olib kirishni bolaligidan boshlash zarur. Milliy
va dunyo miqyosida buyuk san’at arboblari asarlari, san’at namunalaridan tashkil
topgan kitoblar, bolalar ko‘ziga yosh psixologiyasini inobatga olgan illyustrasiyalar
STEM ta’limi tamoyiliga munosib bo‘ladi. Malevichning “Qora kvadrat” rasmi
orqali shaklni ko‘rsatish, Monkning “Qo‘rquv” asari orqali hissiyotlarni namoyon
qilish kabi faoliyatlar bolalarni qiziqtira oladi.
M – Math Kichik yoshdagi o‘qishni bilmaydigan bolalarga ham sanash
asoslarini o‘rgatish mumkin. Faqat bu 1+1 kabi zerikarli, bolaning neyrofiziologik
rivojlanishiga to‘g‘ri kelmaydigan ta’lim bo‘lmay, balki interaktiv innovatsion
yondashuvga ega ta’limini qo‘llashdir. Kitob illyustrasiyadagi hayvonlar soni,
barmoqlar soni, yuzagi a’zolarning yonida “1” (og‘zi bitta) yoki “2” (ko‘zi ikkita)
sonlarining namoyon bo‘lishi bolada matematika asoslarinishakllanishida va
sonlarga qiziqishi uyg‘onishiga yordam beradi. Eng muhimi, bolaga STEM
tizimiga oid kitob tanlayotganda u zerikarli bo‘lmasligi va bolaning yosh
psixologiyasiga munosib bo‘lishini ta’minlaydi. Ushbu kitoblar bolaning e’tiborini
jalb qila oladigan, kichik yoshdagi bolalar psixologiyasiga mos keladigan, ularning
yoshiga yarasha ma’lumotni taqdim eta oladigan va shu bilan bir qatorda STEM
ta’limiga asoslangan illyustrasiyalardan iborat.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni Prezidentimiz oldimizga qo‘ygan
vazifalaridan kelib chiqqan holda har tomonlama yetuk va hozirgi zamon
talablariga mos ravishda rivojlanishida STEM tizimini asoslarini shakllantirishda
quyidagi vazifalarni bajarish maqsadga muvofiq bo‘ladi:
MTT ni kitob bilan ta’minoti jarayonida kitoblarni STEM tamoyillariga
asoslanganligiga qarab tanlash;
MTT tizimining ish rejasiga STEM tamoyillariga asoslangan kitoblar bilan
ish faoliyatni yurgazish mexanizmlarini kiritish;
Kichik yoshdagi bolalar so‘z boyligini STEM kitoblari yordamida
ko‘paytirish; Kichik yoshdagi bolalar uchun mo‘ljallangan, innovatsion
texnologiyalardan tashkil topgan STEM kitoblarini ishlab chiqarilishini
rag‘batlantirish;
MTT pedagoglarini STEM ta’lim tizimi bilan tanishtirish mexanizmlarini
ishlab chiqish
|
| |
