|
Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasiga tarif berish
|
| bet | 1/4 | | Sana | 16.01.2024 | | Hajmi | 104 Kb. | | #138980 |
Bog'liq MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING JISMONIY TARBIYASIGA TARIF BERISH
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING JISMONIY TARBIYASIGA TARIF BERISH
REJA:
KIRISH
1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi
2. Jismoniy tarbiyaning maqsadi va vazifalari.
3. Jismoniy tarbiyaning bolalar tarbiyasidagi ahamiyati.
4. Jismoniy tarbiyaning vositalari.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
KIRISH
Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash nazariyasi jismoniy tarbiyaning umumiy nazariyasi bilan yagona mazmunga va o‘rganish predmetiga ega, ayni paytda u 7 yoshgacha bo‘lgan bolalar jismoniy tarbiyasi qonuniyatlarini va shunga muvofiq bolaning ta’lim va tarbiya jarayonidagi rivojlanishini boshqarishning umumiy qonuniyatlarini maxsus o‘rganadi. Bolalar jismoniy tarbiyasi nazariyasi har bir yosh bosqichini o‘rganib, ilmiy ma’lumotlar va amaliy tajribani umumlashtirib borib, jismoniy tarbiya vazifalarini belgilaydi, ularning mohiyatini, butun jismoniy tarbiya jarayonini tashkil etishning juda samarali vositalari va metodlarini, maqsadga muvofiq shakllarini kompleks ravishda ochib beradi. Sog‘lom, baquvvat, chiniqqan, xushchaqchaq, mehribon, tashabbuskor, o‘z harakatini yaxshi boshqara oladigan, jismoniy tarbiya va sport mashqlarini sevadigan, atrof-muhitda mustaqil harakat qila oladigan, maktabdagi o‘qishga hamda kelgusidagi faol ijodiy faoliyatga nisbatan qobiliyatli bola shaxsini shakllantirish, jismoniy tarbiyaning shaxsni har tomonlama rivojlantirish asoslari sifatidagi alohida ahamiyatini belgilab beruvchi muhim vazifasi hisoblanadi. Jismoniy tarbiya nazariyasi ilk yoshdagi va maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning quyidagi psixofiziologik xususiyatlarini o‘z ichiga oladi: organizmning ish qobiliyati imkoniyatlari, yuzaga keluvchi qiziqish va ehtiyojlar, ko‘rgazmali harakat, ko‘rgazmali obraz va mantiqiy tafakkur formalari, ustun turuvchi faoliyat turining o‘ziga xosligi, bu faoliyat rivojlanishi bilan bog‘liq ravishda bola psixikasida muhim o‘zgarishlar kechadi va “Bolaning yangi oliy rivojlanish bosqichiga o‘tishi”ga tayyorlanadi.
Shunga muvofiq bolalar jismoniy tarbiya nazariyasi, jismoniy tarbiyani tashkil qilish va ularni optimal pedagogik sharoitlarda amalga oshirishning barcha formalari mazmunini ishlab chiqadi. Jismoniy tarbiya nazariyasi har bir yosh bosqichdagi bolaning potensial imkoniyatlari qonuniyatlarini o‘rganib va hisobga ola borib, jismoniy tarbiyaning butun ta’lim-tarbiya kompleksi ilmiy asoslangan dasturi talablarini (harakat, ko‘nikma va malakalari, jismoniy sifatlar, ba’zi elementar bilimlarni) ko‘zda tutadi. Ularni o‘zlashtirish bolalarni maktabda o‘qishi uchun zarur jismoniy tayyorgarlik darajasini ta’minlash imkonini beradi. Jismoniy tarbiya shaxsni har tomonlama tarbiyalash ishining muhim komponenti hisoblanadi, ayni paytda u aqliy, axloqiy, estetik va mehnat tarbiyasi vazifalarini kompleks tarzda hal etadi. Bolalar jismoniy tarbiyasini tashkil etishning turli shakllarida (mashg‘ulotlar, harakatli o‘yinlar, mustaqil harakat faoliyati va h.k.) tarbiyachining e’tibori fikrlaydigan, o‘z yosh imkoniyatlariga ko‘ra ongli harakat qiladigan, harakat ko‘nikmalarini muvaffaqiyat bilan egallaydigan, atrof-muhitda mo‘ljal ola biladigan, uchraydigan qiyinchiliklarni faol tarzda bartaraf etadigan, ijodiy izlanishga intiladigan bolani tarbiyalashga qaratiladi.
Bolalarni jismoniy tarbiyalash nazariyasi to‘xtovsiz rivojlanmoqda va bola tarbiyasining turli tomonlarini qamrab oluvchi tadqiqotlar natijasida olinayotgan yangi bilimlar hisobiga boyib bormoqda. Bolalar muassasalarining ommaviy tajribasida sinovdan o‘tgan tadqiqot natijalari dasturlar, o‘quv qo‘llanmalari, darsliklarga kiritilmoqda va bolalar bilan ishlash amaliyotiga joriy qilinm1oqda. Bu butun ta’limtarbiya jarayonining taraqqiyotiga yordam beradi. Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash nazariyasi butun jismoniy tarbiya tizimini takomillashtirishga yordam beradi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’lim muassasalarida, oilada jismoniy tarbiyalashning asosiy vazifalari ularni sog‘lom va baquvvat qilib o‘stirish, ular organizmini chiniqtirish, ta’lim va tarbiyani to‘g‘ri tashkil etishdan iboratdir.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning sog‘lomlashtirish vazifalari - bu jismoniy tarbiyaning eng asosiy vazifasi bo‘lib, bola hayotini muhofaza qilish, uning sog‘lig‘ini mustahkamlash, organizmini chiniqtirish yo‘li bilan o‘zini himoya qilish va turli kasalliklarga chidamlilik xislatlarini oshirishdan iborat. Bola organizmining rivojlanishi o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lgani sababli, uning vazifalari ancha aniqroq shaklda ifodalanadi; bola suyagini bexato va o‘z vaqtida qotishiga orqa umurtqadagi egik joylarning shakll anishiga, tovon yuzasining yaxshi rivojlanishiga, pay-bo‘g‘im apparatlarni pishitishga yordam ko‘rsatiladi. Tana qismlarining (proporsiyalar) to‘g‘ri nisbatda rivojlanishiga, suyaklar o‘sishi vavaznini bir tartibga solishga yordam berish; barcha muskullar guruhini rivojlantirish (tana, oyoq, qo‘l va yelka kamari, panja, barmoqlar, tovon, bo‘yin, ko‘z, ichki organlar - yurak-qon tomirlar, nafas olish va boshqa muskullar); ayniqsa, zaif rivojlangan bukuvchi muskullar guruhining rivojlanishiga alohida e’tibor berish lozim. Yurak-qon tomirlari va nafas olish tizimlari faoliyatini takomillashtirishga yordam berish, ya’ni yurakka qon oqishini kuchaytirish, uning qisqarishi ritmini yaxshilash va to‘satdan o‘zgaradigan yuklamaga moslashish qobilyatini rivojlantirish; ko‘krak qafasi hatakatchanligini o‘stirish, chuqur nafas olish, uning ritmi barqarorligiga, o‘pka sig‘imini oshirishga yordam ber ish, burundan nafas olishni yaxshilash; ichki organlarning (ovqat hazm qilish, modda ajralish va boshqalar) to‘g‘ri ishlashiga yordamlashish; termoregulatsiya funksiyasining to‘g‘ri rivojlanishiga ko‘maklashish. Markaziy asab tizimining faoliyatini takomillashtirish: qo‘zg‘alish va tormozlanish, ularning harakatchanligi jarayonlarining muqobilligiga, shuningdek, harakat analizatori, sezgi organlarining takomillashuviga yordam berish. Ta’limiy vazifalar.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash jarayonida ta’limiy vazifalarni hal etish ham muhimdir. Chunonchi: harakat ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, jismoniy sifatlar (chaqqonlik, tezkorlik, egiluvchanlik, muvozanat, ko‘z bilan chamalash, kuchlilik, chidamlilik)ni o‘stirish, to‘g‘ri qaddi-qomat, gigiyena ko‘nikmalarini tarbiyalash, jismoniy tarbiya haqidagi bilimlarni o‘zlashtirish. Bolalar asab tizimining plastikligi tufayli ularda harakat ko‘nikmalari nisbatan yengil shakllanadi. Ularning ko‘pchiligidan (emaklash, yurish, chang‘ida yurish, velosipedda sayr qilish va boshqalar) kundalik hayotda harakat vositasi sifatida foydalaniladi. Harakat ko‘nikmalari tashqi muhit bilan aloqani osonlashtiradi va uni bilishga yordam beradi: bola emaklab o‘zini qiziqtirgan narsalarga yaqinlashadi va ular bilan tanishadi; velosipedda sayr qila oladigan bolalar qor, shamollarni oson idrok etadilar; suzish chog‘ida esa bolalar suvning xossalari bilan tanishadilar. Jismoniy tarbiya mashqlarini to‘g‘ri bajarish muskullar, paylar, bo‘g‘imlar, suyak tizimini rivojlantirishga samarali ta’sir qiladi. Mustahkam shakllangan harakat ko‘nikmalaridan foydalanish bolaga mashqlarni bajarishda jismoniy kuchni tejash va o‘yin faoliyatida e’tiborni kutilmagan vaziyatlarda yuzaga keladigan turli vazifalarni olishga yo‘naltirish imkonini beradi.
Bolalarda 7 yoshgacha shakllangan harakat ko‘nikmalari maktabda ularni yanada takomillashtirish uchun zamin bo‘lib xizmat qiladi va kelajakda sportda yuqori natijalarga erishish imkonini beradi.
Bolalarda harakat ko‘nikmalarining shakllanishi jarayonida birmuncha murakkabroq harakatlar va bu harakatlarni o‘z ichiga oluvchi turli faoliyat turlarini osongina egallash qobiliyati hosil qilinadi. Yosh guruhlarga oid harakat ko‘nikmalarining hajmi dasturda berilgan. Maktabgacha yoshdagi bolalarda saflanish, umum-rivojlantiruvchi mashqlar, asosiy harakatlar, sport mashqlarini bajarish ko‘nikmalarini shakllantirish lozim. Bundan tashqari, bolalarni sport o‘yinlariga (Badminton, stol tennisi) va sport o‘yinlari elementlari (basketbol, xokkey, futbol, voleybol)ni bajarishga o‘rgatishzarur. Harakat ko‘nikmalari hajmi maktabgacha ta’lim muassasalarida sharoitning mavjudligi, bolalarning jismoniy tayyorgarligi, tarbiyachilarning malakasi, ota-onalar yordamiga qarab kengaytirilishi mumkin. Maktabgacha yoshdagi bolalarni, o‘tirgan, turgan holatda va yurganda qaddi-qomatni to‘g‘ri tutish ko‘nikmalariga o‘rgatish muhim. Bolalarda sport mashg‘ulotlariga muhabbat, ularning natijalariga, sportchilarning yutuqlariga qiziqishini tarbiyalash lozim. Jismoniy tarbiya jarayonida axloqiy, aqliy, estetik va mehnat tarbiyasini amalga oshirishning katta imkoniyatlari mavjud. Mashqlarni bajarish jarayonida bolalarda xarakterning ijobiy xususiyatlari (uyushganlik, intizomlilik, kamtarlik, ko‘ngilchanlik va hokazo) va axloqiy fazilatlari – halollik, haqqoniylik, o‘rtoqlik hissi, o‘zaro yordam, jamoada shug‘ullanish malakasi, jismoniy inventarni ehtiyot qilish, topshiriqni mas’uliyat bilan — botirlik, qat’iylik, o‘z kuchiga ishonch, qiyinchiliklarni yen- gishda sabotlilik, chidamlilik va boshqalarni namoyon qilish uc- hun juda qulay sharoit yaratiladi.
To‘g‘ri tashkil etilgan jismoniy tarbiya bolalarning aqliy o‘si shiga yordam beradi, chunki asab tizimi va boshqa organ hamda tizimlarning normal faoliyati uchun qulay sharoit yaratiladi, bu esa yaxshiroq idrok etish va eslab qolishga yordam beradi. Bolalarda barcha ruhiy jarayonlar (idrok, tafakkur, xotira, xayol va boshqalar), shuningdek, tafakkur jarayonlari (kuzatish, taqqoslash, analiz, sintez, umumlashtirish va boshqalar) rivojlanadi.
Kichik yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi maktabgacha ta’lim pedagogikasining muhim bir bо‘limi sanalib, maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni uyg‘un rivojlantirish, ularni har tomonlama jismoniy tar-biyalashni nazarda tutadi. Jismoniy tarbiyaning vazi-fasi, bola sog‘lig‘ini saqlash, jismoniy sifatlarini о‘stirish, yosh avlodni aqliy va jismoniy mehnatga va Vatan himoyasiga tayyorlashdir. Bu g‘oya azal-azaldan ota-bobolarimiz ma’naviyatida aks etib kelmoqsa. Jumla-dan, xalq ijodida «Alpomish», «Gо‘rо‘g‘li» kabi dostonlarda ham о‘z ifodasini topgan. «Alpomish» dostonida Hakimbekning (Alpomishning) jismoniy mashq qilish, tabiat qо‘ynida voyaga yetgani, uning alpligi quyidagicha tasvirlanadi.
«Alpinbiyning bobosidan qolgan о‘n tо‘rt botmon parli yoyi bor edi. Ana shunda yetti yashar bola Hakimbek shu о‘n tо‘rt botmon yoyni qо‘lida kо‘tarib, uni tortib qо‘yib yubordi. Yoyning uchi yashinday bо‘lib ket-di. Askar tog‘ining katta chо‘qqisini yulib keldi. Ovozasi olamga yoyildi. Shunda barcha xaloyiqlar yig‘ilib aytdi: Dunyoda bir kam tо‘qson alp edi, alplarning
boshlig‘i Rustam doston, oxiri bu Alpomish alp bо‘lsin». Yuqoridagi fikrlardan kо‘rinib turibdiki, shaxsning jismoniy kamoloti kishilar tarixiy ta-raqqiyotining barcha jabhalarida ulug‘langan va qadrlangan.
Jismoniy tarbiya tо‘g‘risidagi ta’limot pedagogi-kaning tarkibiy qismidir. Pedagogika fanining bu sohasiga taallukli ba’zi bir hodisalarni ta’riflashda «jismoniy madaniyat», «jismoniy rivojlanish» singa-ri asosiy tushunchalardan ham foydalaniladi.
«Jismoniy madaniyat» tushunchasiga xalq madaniya-tining bir kismi sifatida qaraladi. Jismoniy madaniyat kishilik jamiyati tomonidan tо‘plangan moddiy va ma’naviy boyliklar yig‘indisi, undan kishilarning jismoniy kamoloti uchun foydalaniladi.
Jismoniy madaniyat tushunchasiga quyidagilar ki-radi:
— mehnat va turmushdagi ozodalik;
— kiyim, bino va xonalarning tozaligi;
— shaxsiy gigiyena va kun tartibiga odatlanish, kun davomida tо‘g‘ri faoliyat va dam olish, uyqu, ovqatlanish shunga о‘xshashlar;
— tabiiy sharoitda organizmni chiniqtirish: havo, Quyosh va suv yordamida;
— jismoniy mashqlar.
Jismoniy rivojlanish - odam organizmidagi shakl va vazifalarning о‘zgarishi, muskullarning or-tishi, bо‘yning о‘sishini ifodalaydigan biologik ja-rayondir.
Jismoniy rivojlanish hayot qonunlari muhit va organizmning birligi asosida amalga oshadi.
Jismoniy tarbiya — kishi organizmini morfolo-gik va funksional takomillashishi, uning jismoniy sifatlari va qobiliyatlarini rivojlantirish, harakat malakalari va kо‘nikmalarini shakllantirish hamda ular bilan bog‘liq bо‘lgan bilimlarni hosil qilish va mustahkamlashga yо‘naltirilgan pedagogik jarayondir.
Jismoniy tarbiya bola organizmining funksional imkoniyatlarini oshirib, uning aqliy faoliyatini mu-vaffaqiyat bilan bajarishga kо‘maklashadi, qо‘l panja-larining harakatlanishi, nutkni harakatga keltiruvchi markazning rivojlanishiga ijobiy ta’sir etadi.
Kun tartibidagi gigiyenik va chiniqtiruvchi muola-jalarni bajarish orqali bolaning bilim doirasi ken-gayadi, aqliy faolligi ortadi, u jasurlik, halollik, batartiblik, qat’iylik, mustaqillik va shunga о‘xshash ijobiy xulq meyorlari va qoidalarini ham egallab oladi. Jismoniy tarbiya mashqlari aksariyat hollarda butun guruh bilan bajariladi. Jismoniy tarbiyaga oid mashg‘ulotlarda, harakatli о‘yinlarda bolalarda jamoat-chilik, uyushqoqlik intizomlilik kabi xislatlar shakl-lanadi. Jismoniy tarbiya estetik tarbiya bilan ham chambarchas bog‘liqdir. Jismoniy mashqlar orqali bola-lar yengil, chiroyli, ifodali harakat qilishga о‘rganadilar, bu sо‘zsiz, bolalarda estetik hisni tar-, biyalaydi.
Bolaning sog‘lom va jismonan baquvvat va chidamli bо‘lishi uning*ish qobiliyatini о‘stiradi.
Jismoniy tarbiyaning maqsad va vazifalari jami-yat ehtiyojlari bilan belgilanadi. Bu ehtiyoj ijtimoiy tarbiyaning umumiy maqsadidan kelib chiqadi. Bu maqsad о‘zida ma’naviy boylikni, axloqiy poklikni, intellektual salohiyatni, jismoniy barkamollikni mujassamlashtirgan, har tomonlama yetuk rivojlangan shaxsnishakllantirishdan iborat.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi vazifalarini hal etishda, ularning yosh xususiyatlari hisobga olinadi. Jadal о‘sish va rivojlanish maktabgacha yoshdagi bola organizmining о‘ziga xos xususiyatidir. Ammo sistema va vazifalarning shakllanishi hali tu-gallanmagan bо‘ladi. Shuning uchun maktabgacha yoshdagi bola juda nozik bо‘ladi. Demak, bolalarni jismoniy tarbiyalash jarayonida quyidagi vazifalar birinchi da-rajali hisoblanadi.
Sog‘lomlashtiruvchi vazifalar: bolalar sog‘lig‘ini mustahkamlash, organizmining shakl va funksiyalarini uyg‘un rivojlantirish, ish qobiliyatini oshirish, har xil tashqi ta’sirlarga chidamliligini kuchaytirish, uzoq umr kо‘rishini ta’minlash.
|
| |
