Ma’lumotlarni uzatish protokoli - bu turli dasturlar oʻrtasida ma’lumotlar almashinuvini
aniqlaydigan, mantiqiy darajadagi interfeysning muayyan qoidalari yoki kelishuvlari toʻplamidur.
Ushbu qoidalar xabarlarni uzatish va xatolar bilan ishlashning yagona usulini belgilaydi.
Signal protokoli ulanishni boshqarish uchun
ishlatiladi, masalan, aloqani sozlash, qayta manzillash,
uzish. Protokolga misollar: RTSP, SIP. Ma’lumotlarni uzatish uchun RTP kabi protokollar qoʻllaniladi.
Tarmoq protokoli - tarmoqqa kiritilgan ikki yoki undan ortiq quri
lmalar oʻrtasida ulanish va
ma’lumotlarni almashish imkonini beruvchi qoidalar va harakatlar (harakatlar ketma-ketligi) toʻplami.
Turli xil protokollar koʻpincha bir xil turdagi aloqaning faqat turli tomonlarini tavsiflaydi. „Protokol“ va
„protokollar steki“ nomlari protokolni amalga oshiradigan dasturiy ta’minot qanday ekanligini
koʻrsatadi.
Internet uchun yangi protokollar IETF
tomonidan, boshqa protokollar esa IEEE yoki ISO tomonidan
belgilanadi. ITU-T telekommunikatsiya protokollari va formatlari
bilan
shugʻullanadi.
Tarmoq protokollarini tasniflashning eng keng tarqalgan
tizimi OSI modeli deb ataladi, unga muvofiq
protokollar maqsadiga koʻra 7 darajaga boʻlinadi - jismoniy (elektr yoki boshqa signallarni
shakllantirish va tanib olish) dan amaliygacha (i
lovalar tomonidan ma’lumotlarni uzatish uchun
ilovalarni dasturlash interfeysi).
Tarmoq protokollari tarmoqqa ulangan kompyuterlarning ishlash qoidalarini belgilaydi. Ular koʻp
darajali printsip asosida qurilgan. Har bir darajadagi protokol texnik aloqa qoidalaridan birini
belgilaydi. Hozirgi vaqtda tarmoq protokollari OSI (Open System Interconnection - ochiq tizimlarning
oʻzaro aloqasi, OTA) tarmoq modelidan foydalanadi.
OSI modeli tarmoq ishlashining 7 darajali mantiqiy modelidir. U bir necha darajalarda tashkil etilgan
protokollar va aloqa qoidalari guruhi tomonidan amalga oshiriladi:
fizik darajada aloqa liniyalarining fizik (mexanik, elektr, optik) xususiyatlari
aniqlanadi;
kanal darajasida tarmoq tugunlari boʻyicha fizik darajadan foydalanish qoidalari aniqlanadi;
tarmoq darajasi xabarlarni manzillash va yetkazib berish uchun javobgardir;
transport qatlami xabar komponentlarini o'tkazish tartibini boshqaradi;
seans darajasi turli ish stantsiyalarida ishlaydigan ikkita amaliy dastur oʻrtasidagi aloqani
muvofiqlashtiradi;
taqdim etish darajasi ma’lumotlarni kompyuterning ichki formatidan uzatish formatiga aylantirish
uchun ishlatiladi;
amaliy daraja -
foydalanuvchining tarmoq dasturlari uchun qulay aloqa interfeysini ta’minlovchi
amaliy dastur va boshqa qatlamlar orasidagi chegara hisoblanadi.
Umumiy tasnifda protokollar past darajali protokollar, yuqori darajali protokollar va oʻrta darajadagi
protokollarga boʻlinadi. Oraliq daraja aloqa va autentifikatsiya protokollarini oʻz ichiga oladi. Yuqori
daraja protokollari amaliy, seansli va taqdim etish protokollaridir. Fizik, kanal, tarmoq va transport
protokollari past darajadagi protokollar sifatida tasniflanadi
[1]
.
Boshqa model -
TCP / IP protokoli stegi
-
4 ta darajani oʻz ichiga oladi:
kanal darajasi (link layer),
tarmoq darajasi (Internet layer),
transport darajasi (transport layer),
dastur darajasi (application layer).
