• Annotatsiya
  • Mamlakatimizda zargarlik sohasini o’rni va zargarlik buyumlarini yasash almatova Maloxat Nurmatovna




    Download 0,84 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet1/2
    Sana03.02.2024
    Hajmi0,84 Mb.
    #150930
      1   2
    Bog'liq
    Ta\'lim-fidoyilari-22.04.2022-390-395 (1)



    [390] 
    MAMLAKATIMIZDA ZARGARLIK SOHASINI O’RNI VA ZARGARLIK 
    BUYUMLARINI YASASH 
    Almatova Maloxat Nurmatovna 
    Toshkent viloyati, Yuqori Chirhiq tumani 
    3-umumiy o'rta ta'lim maktabining 1-toifa texnologiya fan o'qitvchisi 
    Annotatsiya: 
    Zargarlik san’ati o’zbek milliy – badiiy madaniyat tarixining ajralmas kismi 
    bulib, u xalkning olis utmishidagi oliy maksadlarini urganishda yordam beradi. Zargar 
    ustalar tomonidan yasalgan buyumlar, ular yashagan davr san’atining uslubiy 
    xususiyatlarini uzlarida namoyon etadilar.
     
    Kalit so’zlar: zargarlik, zeb, buyumlar, Xiva, Qo’qon, tarix, zargarlik sanoati. 
    Jahon bozorida oltinning 50 foizidan ortig‘i, yaʼni 2200 tonnadan ziyodi hamda kumushning 
    20 foizidan ko‘prog‘i, yaʼni 6500 tonnadan ortig‘i zargarlik buyumlarini ishlab chiqarishga 
    ishlatiladi. Dunyoning zargarlik sanoati rivojlangan mamlakatlari qatoriga Italiya, Buyuk 
    Britaniya, Germaniya, Frantsiya, Rossiya, Hindiston, Xitoy, Turkiya kabi davlatlarni 
    kiritish mumkin. 
    Maʼlumki, zargarlik sanʼati o‘zbek milliy, badiiy madaniyati tarixining ajralmas qismi 
    bo‘lib kelgan. Uning ko‘p asrlik anʼanalarini tiklash va takomillashtirish, mahalliy zargarlik 
    buyumlari ishlab chiqarilishi va tizimdagi ishlab chiqaruvchi korxonalar faoliyati 
    samaradorligini oshirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, ichki va tashqi bozorlarda 
    mahsulotlarning raqobatbardoshligini taʼminlash, shuningdek, aholining yuqori sifatli 
    mahalliy zargarlik buyumlariga bo‘lgan talabini qondirish maqsadida Prezidentimiz 
    tomonidan joriy yilning 18-maydagi “O‘zbekiston Respublikasida zargarlik tarmog‘ini jadal 
    rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5721-sonli farmoni qabul qilindi. Mazkur 
    farmon tufayli mamlakatda mahalliy zargarlik tarmog‘ini tiklash va rivojlantirish, 
    shuningdek ishlab chiqaruvchilarga qimmatbaho metallardan foydalanish huquqi berilib, 
    mahalliy zargarlik mahsulotlari hajmini kengaytirilishiga zamin yaratdi. Shu bilan birga, 
    ushbu farmon bilan sohada tizimli kamchiliklarning mavjudligi eʼtirof etilgan holda 
    investitsiyalarni faol jalb qilish, sifatli zargarlik mahsulotlarini ishlab chiqarish bo‘yicha 


    [391] 
    faoliyat yuritayotgan quvvatlarni modernizatsiya qilish va yangilarini tashkil etish, ushbu 
    mahsulotlar eksportini kengaytirishga to‘sqinlik qilib, tarmoq rivojiga salbiy taʼsir 
    ko‘rsatayotgan omillarga chek qo‘yildi. 
    Bundan tashqari, zargarlik buyumlari ishlab chiqarish faoliyati bilan shug‘ullanuvchi 
    tadbirkorlik subʼektlariga bir nechta xuquq va imtiyozlar berildi. Jumladan, metall xom-
    ashyosini (oltin, kumush va ularning parchalarini) sotib olish va taʼminlanish bo‘yicha 
    zargarlik buyumlari ishlab chiqaruvchilarga quyidagi huquqlar: 
    - «Navoiy KMK» DK va «Olmaliq KMK» АJdan qimmatbaho metallarni (oltin va kumush) 
    o‘lchov plastinalari ko‘rinishida, shuningdek, 5 gramm va undan ortiq bo‘lgan og‘irlikdagi 
    va granulalarni (qimmatbaho metallar sof og‘irligiga qayta hisoblaganda) London 
    qimmatbaho metallar birjasining tonggi fiksingi asosida milliy valyutada sotib olish; 
    - sotib olingan qimmatbaho metallarni boshqa zargarlik buyumlari ishlab chiqaruvchilariga 
    sotish imkoniyatlari berildi. 
    Shuningdek, farmonning 3-bandiga asosan, 2019-yil 1-iyundan boshlab qimmatbaho 
    metallarni sotib olish uchun berilgan milliy valyutadagi tijorat banklari kreditlari bo‘yicha 
    foiz xarajatlarini Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasidan oshadigan, biroq 
    kreditlar bo‘yicha 5 foizlik punktdan ortiq bo‘lmagan qismida qoplash uchun O‘zbekiston 
    Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishni 
    qo‘llab-quvvatlash davlat jamg‘armasi tomonidan kompensatsiya qilish orqali mahalliy 
    zargarlik mahsulotlari ishlab chiqaruvchilarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash 
    mexanizmi joriy etildi.
    O‘zbekiston Banklar assotsiatsiyasi tijorat banklari bilan birgalikda zargarlik buyumlari 
    ishlab chiqaruvchilar qimmatbaho metallarni sotib olishi uchun qisqa muddatli revolver 
    (qayta 
    tiklanuvchi) 
    kreditlarni 
    ajratish 
    amaliyoti 
    kengaytirildi. 
    Farmonning 13-bandida, yaʼni Tadbirkorlik subʼektlariga vakolatli davlat organi tomonidan 
    beriladigan litsenziya asosida affinaj faoliyati bilan shug‘ullanishda quyidagi huquqlar: 
    qimmatbaho metallarni sotib olish va sotish uchun birja savdolarida ishtirok etish; aholidan 
    qimmatbaho metallarni, shu jumladan oltin izlovchilar usulida qazib olingan qimmatbaho 


    [392] 
    metallarni, zargarlik buyumlarini, ularni ishlab chiqarishdan hosil bo‘lgan parchalar va 
    chiqindilarni sotib olish; mamlakatimiz har bir hududda shu jumladan Toshkent shahrida 
    tayyor zargarlik buyumlarini ishlab chiqarishdan sotishgacha bo‘lgan to‘liq jarayonni o‘z 
    ichiga oluvchi zamonaviy zargarlik savdo-ishlab chiqarish markazlarini tashkil etilishi 
    nazarda tutilgan. 
    Shubhasiz, mazkur Farmonning qabul qilinishi zargarlik sohasida mavjud kamchiliklarni 
    bartaraf etish, zamonaviy zargarlik tarmog‘ini shakllantirishning uchun qulay shart-
    sharoitlar yaratadi. Jumladan: O‘zbekistonning turli hududlarida zargarlik sanʼatining ko‘p 
    asrlik anʼanalarini saqlash va rivojlantirishga; zargarlik tarmog‘ini rivojlantirish bo‘yicha 
    qabul qilingan dasturiy chora-tadbirlarni amalga oshirishni muvofiqlashtirish, ilmiy-
    texnikaviy, texnologik, investitsiyaviy va eksport siyosatini izchil olib borishga; tayyor 
    zargarlik mahsulotlari ishlab chiqarish hajmlarini oshirish va sifatini yaxshilash bo‘yicha 
    ishlarni samarali tashkil etish, uning dizaynida talab etilayotgan yo‘nalishlar va 
    texnologiyalarni o‘zlashtirish, xalqaro talablarga muvofiq zargarlik mahsulotlarini 
    sertifikatlashtirish va standartlashni taʼminlash, sifat menejmentining zamonaviy usullarini 
    keng joriy etishga; mahsulotlarni sotish bozorlarini kengaytirish ichki va tashqi bozorlarda 
    zargarlik buyumlariga bo‘lgan narxlarni shakllantirishga; dunyo bozorlarida raqobatbardosh 
    bo‘lgan, yuqori likvidli zargarlik mahsulotlari va qimmatbaho metallar va toshlardan 
    yasalgan sanʼat mahsulotlari ishlab chiqarilishini tashkil etish, to‘g‘ridan-to‘g‘ri chet el 
    investitsiyalarini hamda zamonaviy texnologik uskunalar va innovatsiyaviy izlanishlarni 
    tatbiq etish tajribasiga ega xorijiy investorlarni jalb etishga va qolversa, zargarlik sanoati 
    uchun tizimli professional kadrlar tayyorlashni tashkil etish va yangi ish o‘rinlari yaratishga 
    yo‘naltirilganligi bilan ham jozibadordir. 
    XIV – XV asrlarda zargarlik san’ati xakidagi ma’lumotlar bizgacha goyat kam etib kelgan. 
    Ustalar yasagan buyumlar esa kariyib saklanmagan. Bu davrlarda ishlangan bezaklar fakat 
    devoriy rasmlar orkali miniatyura va adabiy manbalardagina bilamiz. Xukmdor va saroy 
    ayollar boshlarida dabdabali sulton (jiga) takib yurganlar. Xokimiyat boshlikining ramzi toj 
    bulib, u xudi taxt singari, avloddan – avlodga meros koldirganlar. XV asr boshida boy 
    ayollarning bosh kiyimi xakida, Ispaniyadan kelgan elchi Ryui Gonzales de Klavixo batafsil 


    [393] 
    tuxtaladi: «Ayollar boshidagi kizil kiyim xuddi dubulgaga uxshaydi, bu dubulga juda baland 
    bulib, unda durlar, yokud va feruzalar, yana turli tuman toshlar kuzga tashlanadi. Undan 
    yukorirokda tilladan kilingan chambar xam bor, unga xam tosh va durlar kadab zeb berilgan 
    edi. Dubulganing ustida kushksimon soyabon bulib, unga xar biri ikki enlik keladigan uchta 
    yokut kadab kuyilgan, tepada ok sulton bulib, undan bir – biriga zar ip bilan boglab kuyilgan 
    uchlarida tosh va durlar yarkirab turgan kush patlari kuzgacha osilib turgani»ni eslaydi. 
    Mazkur bosh kiyim bir oz uzgargan xolda XIX asrgacha iste’molda bulgan. XVII asrlarga 
    kelib zargarlik buyumlarining naksh bezagi judayam murakkablashib bordi. Bu davrda Urta 
    Osiyodagi uzaro ichki kelishmovchiliklar ziddiyatlar madaniyatga, shu jumladan zargarlik 
    san’atining rivojlanishiga salbiy ta’sir etdi. Keyinchalik xonliklar paydo bulishi bilan xayot 
    turmush tarzi uz iziga tusha boshladi. Bu davrlarga kelib mugil boskinchilardan sung 
    birinchi marta oltin tangalar ishlatila boshlandi. Zargarlik buyumlari oltin kumush va boshka 
    rangli metallardan ishlandi. Kurol aslaxalar ajoyib kimmatbaxo toshlar bilan bezatildi. XIX 
    asr va XX asr boshlarida Urta Osiy xonliklari urtasida badiy xunarmandchilik rivojlandi, 
    shular katori zargarlik san’ati xam tez sur’atlar bilan rivojlandi. 
    Xar bir zargarlik markazi uzining shakl va bezaklari bilan ajralib turuvchi, usha joy uchun 
    xos bulgan umumiy xususiyatlarga ega zeb – ziynat buyumlarni ishlab chikargan. Boshka 
    xunarmandchilik singari zargarlar xam oksokol, «kalantar» tomonidan nazorat kilingan. 
    Zargarlik kasbi ugilga me’ros bulgan, ota kasbidan yuz ugirish ugil uchun kurnamaklik, 
    shakkoklik sanalgan. Zargarlarga kupincha ularning xotinlari va kizlari kumaklashgan. 
    Ba’zi ustalar turli xil ziynat buyumlari yasaganlar, ba’zilari fakat bir xildagi ziynat 
    buyumlarini yasashga urganganlar. 
    XIX – XX asrlarda tilla, kumush, brinj, mis, kimmatbaxo toshlar, shishadan zeb – ziynat 
    buyumlari yasalgan. Tilla asosan buyumlarga tilla suvi yuritishda foydalanilgan XX asr 
    boshiga kelib tillani uzidan zargarlik buyumlari yasash kupaydi. Bu xol tashki 
    dabdabadozlikga uch bulgan saroy axlining talablari natijasida yuzaga keldi. La’al, yokut 
    va uning turlari, zumrad, xaridorgir toshlar bulgan. Tosh va ma’danlarga tilsim, mukaddas 
    va sexr jodu deb karash bu davrda xam saklanib kolgan. Ular shifobaxsh va xoloskorlik 


    [394] 
    kudratiga ega, inson takdirini uzgartira oladi, tabiyatga xam tasir kilib, yomgir yogdirar va 
    ekinlarni kurgokchilikdan asrab koladi, baxt saodat, boylik va omad keltiradi degan 
    tasavvurlar, xoloskorlik, ximoya xususiyatlari deyarli barcha zeb – ziynat buyumlarida 
    saklanib kolgan. 
    Mazkur zargarlik buyumlari korachadan kelgan, kora kuz, kora kosh, kora soch, ochik va 
    extirosli, rang barang liboslarga burkalgan ayollarga muljallangan. Bosh, peshona, chakka, 
    engsa, soch, kulok, buyin, kukrak, kultik, bel, kul, oyok va burunga muljallangan zeb ziynat 
    buyumlari birgalikda ularning xammasi badiy ramziylik ma’nosini ochib beruvchi yaxlit 
    ansamblni tashkil etadi. Bularning xammasi kelin kuyovlar libosini tuldirib, xonadonda tuy, 
    bayram va boshka marosimlarda takaladi. Bu zeb – ziynat buyumlarning juda kupchilik 
    shakl va bezaklarning tub negizi ancha oldingi asrlarda yaratilgan asarlarga borib takaladi. 
    Zargarlik buyumlarning cheksiz xilma – xilligi kishini xayratda koldiradi. Bunchalik kup 
    shakl va kiyofalarning kelib chikishiga inson dunyoga kelgan paytdan tirikchiligi uchun 
    zarur bulgan oddiy mayda chuda ashyolar shunday kiyofalarni kelib chikishiga asos bulgan 
    degan fikr tugiladi. Zargarlik buyumlari turli tuman bulib ular uziga xos nomlanadi. Boshga 
    taxyaduzi, tumor, peshonaga tangaduzi, kulokka zirak, chakkaga bodomoy, kukrakga 
    tumor, shavkala, sochpopuk, gajak, butun tirnok, yarim tirnok, kush duo, burunga aravak, 
    buyinga buyin tumor, belga kamar, peshxalta, kalitbogi, kulga bilauzuk, barmok bezaklari 
    va boshkalar bor. 
    Zargarlik zeb – ziynatlar bilan bezatilgan bosh kiyimi tuy liboslari ichida eng asosiy 
    xisoblangan va u onadan kiziga meros kilib berilgan. Xorazm Amaliy san’at bulimidagi 
    zargarlik ekspozitsiyasidagi KP№ 1142 taxyaduzi namoishda turibdi (bu bosh kiymiga takib 
    kuyilgan bezak). Boshka zargarlik buyumlarida bulgani singari taxyaduzida xam turli 
    rangdagi tosh va shishalar ishlatiladi. Bu borada bir Xivalik zargar kuyidagilarni aytgan edi: 
    «Oldingilar ziynat uchun bitta rangdagi toshlar kuyilsa chiroyli kurinadi der edilar. Birok 
    yomon kuzdan saklanish uchun bir necha rangdagi toshlar bulmasa bulmaydi deb oldingi 
    fikrlardan kaytganlar». Zargarlik san’atidagi kup ranglikga bulgan «Ixlos»ning sabablaridan 
    biri rivoyat orkali anashunday izoxlanadi.


    [395] 
    Xulosa o‘rnida shuni qayd etish joizki, respublikamizda bu borada mavjud boy mineral-xom 
    ashyo bazasidan samarali foydalangan holda zargarlik sanoatini istiqbolda Markaziy 
    Osiyoda eng yetakchi ishlab chiqaruvchi sohalardan biriga aylantirishimiz lozim bo‘ladi. 

    Download 0,84 Mb.
      1   2




    Download 0,84 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Mamlakatimizda zargarlik sohasini o’rni va zargarlik buyumlarini yasash almatova Maloxat Nurmatovna

    Download 0,84 Mb.
    Pdf ko'rish