Natijalar va muhokamalar: Pandemiya sharoitida e-tijorat juda ham tez rivojlandi.
Ko’plab odamlar onlayn xizmat turiga o’tishga majbur bo’lishdi. Buning natijasida esa raqamli
iqtisodiyot juda ham tez rivojlandi. Pandemiya zaiflashganidan keyin ham odamlar onlayn
xizmatlarni ma’qul ko’rishdi. Bu shuni ko’rsatadiki, raqamli iqtisodiyot esa kuchli
iqtisodiyotga aylanib, raqobatbardosh bo’lib bormoqda. Buning natijasida yangidan-yangi ish
o’rinlari ochilmoqda. Raqamli iqtisodiyot bundan keyin ham mamlakatimiz iqtisodiy
rivojlanishining asosiy harakatlantiruvchi kuchi bo‘lib, mutaxassislarni jalb qilish va bandlikni
kengaytirish uchun xizmat qiladi.
Ma’lum bo‘lishicha, davlat organlaridagi 700 dan ortiq axborot tizimining atigi 30 foizi
“Elektron hukumat”ga ulangan. Davlat xizmatlari ko‘rsatuvchi 80 ta bo‘limdan faqat 27 tasi
Davlat xizmatlari agentligi bilan integratsiyalashgan. Shu bois, vazirlik va idoralar
rahbarlariga beriladigan mukofot to‘lovlari miqdorini oshirish yoki ular faoliyatiga axborot
texnologiyalarini integratsiyalashganlik darajasidan kelib chiqib, kamaytirishni nazarda
tutuvchi yangi tartibni joriy etish vazifasi qo‘yildi. Joriy yilga belgilangan vazifalar qatorida
mahalliy optik tolali tarmoqni kengaytirish, maktabgacha ta’lim tizimida optik tolali aloqa
316
www.
kokanduni.uz
bilan qamrab olishni 41 foizdan 100 foizga, xalq ta’limi tizimida 40 foizdan 70 foizga oshirish
belgilangan, sog'liqni saqlashda - 38 dan 100% gacha [14].
Raqamli iqtisodiyotning quyidagi belgilari mavjud: yuqori darajadagi avtomatlashtirish,
elektron hujjat almashinuvi, buxgalteriya hisobi va boshqaruv tizimlarining elektron
integratsiyasi, elektron ma'lumotlar bazalari, CRM, ya'ni mijozlar bilan munosabatlar tizimi va
korporativ tarmoqlar. Raqamli iqtisodiyot orqali bir qancha qulayliklarga ega bo‘lamiz va bu
iqtisodiy samaradorlikni oshirishga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Ya'ni, to'lovlar narxi pasayadi,
tovar va xizmatlar to'g'risida ko'proq va tezroq ma'lumot olinadi, raqamli iqtisodiyotda tovar
va xizmatlarning jahon bozoriga chiqish imkoniyati ortadi va yana iste'molchilar fikrini tezda
olish orqali, tovarlar va xizmatlar ularning ehtiyojlarini qondiradi, istaklaridan kelib chiqib,
tez rivojlanadi.
Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish orqali biz bir qator afzalliklarga ega bo‘lamiz. Bu
odamlarning turmush darajasini sezilarli darajada oshiradi, bu uning asosiy foydasidir.
Raqamli iqtisodiyot korruptsiya va qora iqtisodning shiddatli kombinatsiyasidir. Chunki
raqamlar butun jarayonni muhrlab qo'yadi, uni xotirada saqlaydi va kerak bo'lganda tezda
ma'lumot beradi. Bunday sharoitda hech qanday ma'lumotni yashirish, maxfiy bitimlar tuzish,
u yoki bu ma'lumotlar haqida to'liq ma'lumot bermaslik mumkin emas. Kompyuter hamma
narsani ochib beradi. Ma'lumotlarning ko'pligi va tizimliligi yolg'on va firibgarlikka yo'l
qo'ymaydi. Chunki tizimni aldash mumkin emas. Natijada “iflos” pullarni “yuvish”,
mablag‘larni o‘g‘irlash, samarasiz va maqsadsiz sarflash, o‘sish yoki kamayish ko‘rsatish
mumkin bo‘lmaydi[17]. Bu, o‘z navbatida, iqtisodiyotga qonuniy mablag‘lar oqimini oshiradi,
soliqlar o‘z vaqtida va to‘g‘ri to‘lanadi, byudjetdan ajratiladigan mablag‘lar ochiq bo‘ladi,
ijtimoiy sohalarga ajratilayotgan mablag‘lar o‘zlashtirilmaydi, maktablar, shifoxonalar,
yo‘llarga ajratiladigan mablag‘lar o‘z vaqtida va to‘g‘ri amalga oshiriladi. Davlatning raqamli
iqtisodiyotni rivojlantirishni tanlashi axborot texnologiyalari va umuman elektron hujjatlar
sohasida yangi yo‘nalishlarni ochadi[18].
Raqamli iqtisodiyotdan foydalanish keraksiz xarajatlarni keskin kamaytirish imkonini
beradi. Bizga ma'lumki, mehnat xarajatlari mahsulot ishlab chiqarish, xizmatlar ko'rsatish va
ishlarni bajarish uchun sarflanadigan xarajatlarning asosiy qismini tashkil qiladi. Raqamli
iqtisodiyotda menejerlar, marketologlar va merchandayserlar tomonidan bajariladigan ishlar
deyarli butunlay avtomatlashtirilgan va kompyuter texnologiyalariga yuklangan. Shu tufayli
iqtisodiyotda katta samaradorlikka erishilmoqda. Tejalgan mablag‘lar iqtisodiyotni yanada
raqamlashtirishga yo‘naltiriladi.
O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 2,2 foizni tashkil
etadi. Shu bilan birga, 7-8% o'rtacha optimal ko'rsatkich hisoblanadi, masalan, Buyuk
Britaniyada - 12,4%, Janubiy Koreyada - 8%, Xitoyda - 6,9%, Hindistonda - 5,6%, Rossiyada
esa - 2,8%. %, Qozog‘iston – 3,9%. O‘zbekiston Respublikasining “Elektron hukumat” tizimini
rivojlantirish konsepsiyasi loyihasiga muvofiq, 2025-yilga qadar AKT xizmatlarining yalpi
ichki mahsulotdagi ulushini 5,0 foizga, 2030-yilga borib esa 10 foizga yetkazish
rejalashtirilgan [19].
Respublikamizda bu borada mavjud imkoniyatlardan to‘liq foydalanilmayapti. Shu
munosabat bilan raqamli texnologiyalarni qo‘llashning diversifikatsiyalangan xususiyatini
hisobga olgan holda va ushbu jarayonga to‘sqinlik qilayotgan to‘siqlarni bartaraf etishga
|
