MA’RUZA - 30
BOSHQARILUVCHI O‘ZGARUVCHAN TOK O‘ZGARTKICHLARI
REJA:
TIRISTORLI KUCHLANISH ROSTLAGICHI.
AVTONOM INVERTORLAR.
TIRISTORLI KUCHLANISH ROSTLAGICHI. O‘zgaruvchan tok elektryuritmalarida, xususan asinxron elektryuritmalarida stator chulg'amidagi kuchlanish qiymatini o'zgartirish asosida tezlik va momentlarni rostlovchi tizimlarini qo‘llash mumkin. Agar tezlikni rostlamoqchi bo‘lsak, tezlik bo‘yicha teskari manfiy bog'lanishli yopiq tizim hosil qilishi va asinxron motor statoridagi kuchlanishni tiristorli kuchlanish rostlagichi (TKR) yordamida o‘zgartirishimiz kerak bo‘ladi. 30.1- rasmda TKRli asinxron elektr yuritmaning funksional sxemasi tasvirlangan. Agar asinxron elektr yuritma stator chulg‘amidagi kuchlanishni to‘g‘ridan-to‘g‘ri tezlikka bog‘liq bolmagan holda TKR yordamida boshqarganimizda, asinxron elektr yuritma momentni rostlovchi elektr yuritma sifatida ishlaydi (30.2- rasm, 1—5- tavsiflar).
30.1-rasm. TKRli avtomatlashtirilgan asinxron elektr yuritmaning funksional sxemasi.
30.1-rasmda tasvirlangan avtomatlashtirilgan asinxron elektr yuritmaning TKR kuch sxemasidagi tiristorlarning ochilishini boshqarish impuls-faza boshqaruv tizimi kirish qismiga berilayotgan boshqarish kuchlanishi Ub – eTG tenglama asosida aniqlanadi, bunda, Ud — tezlikni rostlash tizimiga beriladigan vazifalovchi kuchlanish; eTG — taxogeneratorning EYuK.
30.2-rasmda vazifalovchi kuchlanish Ud ning bir necha qiymatlari uchun avtomatlashtirilgan asinxron elektr yuritma yopiq tizimining tezlik tavsiflari keltirilgan bo‘lib va bu usulda tezlikni rostlashda tezlikning rostash diapazoni 10 : 1dan ortmaydi.
30.2- rasm. TKRli avtomatlashtirilgan asinxron elektr yuritmaning mexanik tavsiflari.
Hamma fazalarida yuklanishning qiymatini simmetrik taqsimlangan deb qaraganimizda uch fazali TKRni bir fazali ekvivalent sxema bilan almashtirish mumkin (30.3- rasm). Agar V1 vaV2 tiristorlarni ideal va yuklanishning xarakteri aktiv-induktiv deb qabul qilsak, u holda Zyuk dan o‘tayotgan tok
bo’lib, bunda: Um - tarmoq kuchlanishining amplituda qiymati, V;
— yuklanishning kompleks qarshiligi, Om;
quvvat koeffitsiyenti.
30.3-rasm. TKRning bir fazali ekvivalent sxemasi.
Agar boshqarish burchagi α ning qiymati φ ga teng bo‘lsa, u holda har yarim davrda tiristorlar navbati bilan ochilib turishi natijasida yuklanishdagi tok turg‘un tok (iturg’)ka teng bo‘ladi (30.4- rasm, shtrixli chiziq), Agar α > φ bo‘lsa, u holda yuklanishdan o'tayotgan tok α - φ vaqtga kechikadi, kuchlanish va tok tavsiflarida toksiz pauza yuzaga keladi. Har bir yarim davrda yuklanishdagi tokning qiymati turg‘un va ozod toklarning yig‘indisidan iborat bo‘ladi:
iyuk=iturg’+iozod , (30.2)
bunda
(30.3)
Tiristorlarning o‘tkazuvchanlik burchagi λ, α va φ larga bog‘liq bo‘lib, iyuk ni topishdagi ωt=α+λ ning o‘rniga qo'yish bilan aniqlanadi:
O‘tkazuvchanlikning chegaraviy qiymatlari α = φ bo'lganida 𝜋ga va α =𝜋 bo'lganida esa nolga teng bo’lishi shuni ko‘rsatadiki, α ning φ dan to 𝜋 gacha o‘zgarishi, yuklanish kuchlanishi yarim davrining o'rtacha qiymati eng katta qiymati (tiristordagi kuchlanish pasayishi hisobga olinmaganda) to 0 gacha o‘zgarishi mumkin.
30.5-rasmda uch fazali nol simsiz TKRning tavsiflari keltirilgan bo‘lib, bunda boshqarish burchagi α qayd etilgan yuklanishning fazasi φ esa o‘zgaruvchan ko'rsatkich sifatida qaraladi.
30. 4- rasm. TKR chiqishidagi kuchlanish va toklarning shakilanishi tavsiflari.
30.5-rasm. Uch fazali nol simli TKR ning kuchlanishni rostlash tavsiflari.
TKR ning impuls-faza boshqaruv tizimi TO‘ IFBTdan prinsipial farq qilmaydi, ishlash prinsipi vertikal prinsipga asoslangan. 30.1- rasmda tasvirlangan TKRli avtomatlashtirilgan asinxron elektr yuritmadagi tiristorlarning tartib sonlari tiristorlar ishlashining ketma-ketligini anglatib, GIning uch fazali ko‘prik sxemali to‘g‘rilagich uchun mo'ljallangan tiristorlarni boshqarish uchun ishlab chiqarilayotgan impulslarning tarqatish diagrammasi ham TKR ishchi tiristorlarini boshqarishga mos keladi.
Asinxron motor uchun φ o'zgaruvchan ko‘rsatkich bo‘lib, odatda,
φmin ≈20-30°dan φmax ≈ 90°gacha o‘zgarishi mumkin. αmin =φ bo‘lgani uchun boshqaruv burchagi yuklanish toki fazasi siljishining funksiyasi bo‘lib o‘zgaradi, bu esa albatta IFBTni murakkablashtirishga olib keladi. Agar αmin ni o'zgarmas qiymat deb qaralsa va αmin = φmin bo‘lsa, u holda φ > φmin qiymatlarida impulslarning kengligi φ - αmin bo‘ladi va TKR da bir yarim davrli ish rejimi vujudga keladi. Haqiqatan ham λ > 𝜋 bo‘lib, V1 tiristordan tokning o‘tish vaqti yarim davrdan ko‘pdir (30.4- rasmga qarang). α + 𝜋ga teng vaqtda V2 tiristor ochilishi kerak, ammo V1 dan tok o'tishi to‘xtamaydi va V2 ning ochilishiga yo‘l qo‘ymaydi. V1 dan tokning o‘tish vaqti tugaganda V2 ga berilayotgan boshqaruv impuls o‘chadi va V2 yopiladi. Shunday qilib, αmin <φ bo‘lishi TKRning normal ishlashi uchun impulslarning kengligi φmax - αmin bo'lishi shart ekanligini anglatadi va bu esa asinxron motorlar uchun 60 — 70º ni tashkil etadi. Nol simsiz uch fazali TKRlarning uzluksiz tok rejimi uchun α > φ bo'lgan holda bir paytda ikki tiristor ishlaydigan rejim uchun impulsning kengligi 60ºdan keng bo'lishi talab etiladi.
|
