МАШИНАСОЗЛИК ИЛМИЙ-ТЕХНИКА ЖУРНАЛИ
SCIENTIFIC AND TECHNICAL JOURNAL MACHINE BUILDING
Махсус№ 2 2022 й.
www.andmiedu.uz
ISSN 2181-1539
9
шароитига мосларини танлаб олиш, ташишнинг энг мақбул режасини ишлаб чиқиш,
лойиҳада кўзда тутилган бир қатор хусусиятларни иш жараёнида бир меъёрда сақлаш каби
вазифаларни илмий жиҳатдан ташкил эта олади [1,5,6].
Автомобил техникасининг ривожланиши унинг эксплуатациявий
хусусиятларини
ўрганувчи илмий манбаларнинг мукаммалашиб боришига боғлиқ. Жумладан, ҳар бир
конструкциянинг эксплуатация талабларига мос келиши автомобил техникасининг янги
босқичга кўтарилишини таъминлайди [7]. Шунинг учун ҳам автомобил транспорти соҳасида
фаолият юритаётган илмий-тадқиқот бўлинмалари, лойиҳа конструкторлик бюролари,
тегишли олий ўқув юртларидаги олимлар ва тадқиқотчилар
мамлакатда автомобил
эксплуатациясининг ўзига хос хусусиятларини ўрганиб, илғор автотранспорт корхоналари,
муҳандис техника ходимлари ва ҳайдовчиларнинг тажрибаларини умумлаштирадилар,
янгидан яратиладиган ёки ўзгариладиган транспорт воситалари учун зарур талаблар ишлаб
чиқадилар, автомобил назариясининг асосий қоидаларини мукаммаллаштириш ва уларни
аниқ эксплуатация билан боғлиқ амалий масалаларга тадбиқ этиш устида ишлайдилар [8,9].
Автомобилнинг кузов, кабина ва шасси қисмлари, юклар, йўловчилар ва ҳайдовчи
тебранишларининг рухсат этилган даражасини таъминлаш хусусияти юриш равонлиги деб
аталади [2]. Автомобил ғилдираклари нотекис йўлларда ҳаракатланганда вертикал (тик),
горизонтал (бўйлама ёки ёнаки) ва бурчак тебранишлари пайдо бўлади.
Автомобилнинг тебраниш жараёни икки қисмга ажратилиб ўрнатилади: рессор ости
массалари (ғилдираклар ва кўприклар) ва рессор усти массалари (кузов, рама ва унга
бириктирилган шасси қисмлари). Маълумки, нотекис йўллардан ҳаракатланаётган
автомобилнинг рессор ости массалари нисбатан каттароқ динамик юкланишлар таъсирида
бўлади ва улар рессор усти массаларига қараганда катта амплитудалар билан тебранади [3].
Йўлнинг ғадир будирликлари қисман эластик шиналар ёрдамида юмшатилса,
кузовнинг тебранишлари османинг эластик қисмлари (рессора, пружина, демпфер ва резина
ёстиқча)
воситасида камайтирилаб, сўнгра суюқликнинг қовушқоқлиги ҳисобига
ишлайдиган амортизатор қурилмаси билан сўндирилади. Ҳайдовчи ва йўловчилар
организмида тебраниш юкланишларини йўқотиш мақсадида ўриндиқлар эластик таянчларга
ўрнатилади ёки юмшоқ материаллардан тайёрланади.
Тебранишга ҳар хил факторларнинг таъсиринин ўрганиш учун битта эркинлик
даражасига эга бўлган жисм тебранишини текширамиз.
1-расм. Пружинанинг эркин тебраниши
m массали жисм 𝐶
𝑝
бикрликка эга пружинага махкамланган бўлсин. Пружинага юк
қўйилмасдан олдин жисм биринчи ҳолатда бўлади. Юк қўйилгандан
кейин эса унинг
оғирлиги 𝐺
𝛼
куч таъсирида
𝑓
𝑐𝑚
силжишга эга бўлади (иккинчи ҳолат). Жисмни мувозанатдан
