Matematik va axborotli modellashtirish. Matematik modellar. Ob’ektiv borliqni o‘rganish va unga ta’sir etish vositasi sifatida

Tizimli yondashuvning eng muhim g‘oyalaridan biri bu paydo bo‘lish tamoyildir. Paydo bo‘lish tamoyilning - elementlarni (qismlarni, komponentlarni) birlashtirganda bir butun tizimli ta’sirga ega: tizimning o‘zi esa unga kiritilgan elementlarning hech biriga ega bo‘lmagan fazilatlarni o‘z ichiga oladi.

Tizimli yondashuvning eng muhim g‘oyalaridan biri bu paydo bo‘lish tamoyildir. Paydo bo‘lish tamoyilning - elementlarni (qismlarni, komponentlarni) birlashtirganda bir butun tizimli ta’sirga ega: tizimning o‘zi esa unga kiritilgan elementlarning hech biriga ega bo‘lmagan fazilatlarni o‘z ichiga oladi.

Tizimning asosiy strukturasini tanlash printsipi shundaki, juda murakkab obyektni o‘rganish uning asosiy yoki asosiy tarkibiy qismini oldinga surishni talab qiladi. Boshqacha qilib aytganda, tafsilotlarning barcha turlarini hisobga olishning hojati yo‘q, lekin asosiy naqshlarni tushunish uchun obyektning muhim qismlarini kamroq ahamiyatga egalarini kengaytirish kerak .

Har qanday tizim boshqa tizimlar bilan o‘zaro ta’sir qiladi va shakllantiradi. Shuning uchun uni ko‘rib chiqish kerak bo‘lgan ba’zi kengroq tizimning quyi tizimi. Agar siz faqat ichki aloqalarni tahlil qilishni cheklasangiz, unda ayrim hollarda obyektning to‘g‘ri modelini yaratishingiz mumkin. Tizimning atrof - muhit bilan, ya’ni tashqi omillar bilan muhim aloqalarini hisobga olish va shu bilan tizimni "o‘rash" kerak bo‘ladi. Bu esa izolyatsiya tamoyili hisoblanadi.

Har qanday tizim boshqa tizimlar bilan o‘zaro ta’sir qiladi va shakllantiradi. Shuning uchun uni ko‘rib chiqish kerak bo‘lgan ba’zi kengroq tizimning quyi tizimi. Agar siz faqat ichki aloqalarni tahlil qilishni cheklasangiz, unda ayrim hollarda obyektning to‘g‘ri modelini yaratishingiz mumkin. Tizimning atrof - muhit bilan, ya’ni tashqi omillar bilan muhim aloqalarini hisobga olish va shu bilan tizimni "o‘rash" kerak bo‘ladi. Bu esa izolyatsiya tamoyili hisoblanadi.

O‘rganilayotgan obyekt qanchalik murakkab bo‘lsa, unda turli xil modellar (tavsiflar) tuzilishi mumkin. Shunday qilib, silindrsimon ustunga qarab turli tomondan, barcha kuzatuvchilar uni ma’lum o‘lchamdagi bir hil silindrsimon tanasi bilan modellashtirish mumkinligini aytishadi. Agar ustun o‘rniga murakkab me'moriy kompozitsiyani ko‘rib chiqsalar, unda har bir kishi o‘z modelini ko‘radi va uning modelini quradi. Shu bilan birga, bir-biriga zid bo‘lgan turli natijalar paydo bo‘ladi. Murakkab tizimlarni o‘rganishda ular ierarxiya tamoyiliga asoslandi. Bu tamoyil quyidagicha: “O‘rganilayotgan obyekt birinchi darajadagi bir nechta quyi tizimlarni o‘z ichiga oladi, ularning har biri ikkinchi darajali quyi tizimlardan tashkil topgan tizim hisoblanadi”. Shuning uchun strukturaning tavsifi va nazariy modelni yaratish turli "darajalarda" elementlarning "joylashuvi"ni, ya’ni ularning ierarxiyasini hisobga olish kerak.