Mavzu : O'zgarmas tok qonunlari bo'limiga oid masalalar yechish

Download 144,61 Kb.
bet	8/27
Sana	05.12.2023
Hajmi	144,61 Kb.
	#111248

Bog'liq
Mavzu Metall, vakuum va gazlardagi elektr toki
OEN7atu6XaCYsjQnJ9d4OvoqOhKLkjKTUkJVBUVs (1), Avtomobilning elektr jihozlari, 7 sinf fizika impuls, Ixtisoslashtirilgan boshlang`ich sinflar uchun matematikadan didaktik, KU konference Axboror xati 2023, elektronika 1, 7-Fizika-2018, Materiallar qarshiligi, Melibayev M. Texnologik jihozlarni hisoblash va konstruksiyalash, Biznesda SI1, Tabiiy geterohalqali birikmalar kimyosi. Siddiqov G\'. Xaydarova D, 1 боб Қурилиш материалларининг асосий хоссалари (1), 5 ma’ruza. Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi, tarjimay xol, Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari u-fayllar.org

Mavzu : O'zgarmas tok qonunlari bo'limiga oid masalalar yechish. Oʻzgarmas tok — tok kuchi va yoʻnalishi vaqt oʻtishi bilan  oʻzgarmaydigan elektr toki. Oʻzgarmas tok oʻzgarmas elektr yurituvchi kuch  taʼsirida oʻtkazgichdan yasalgan berk zanjirda vujudga kelishi mumkin. Agar  elektr zanjiri tarmoqlanmagan boʻlsa, uning hamma qismlaridan oʻtayotgan  tok kuchi bir xil boʻladi. Oʻzgarmas tokning asosiy qonunlari Om qonuni va  Joul — Lens qonunipan iborat. Ishtirok etayotgan qarshiliklar va elektr  yurituvchi kuchlardan foydalanib, zanjir tarmoqlarining har biridan oqayotgan  tok kuchi va yoʻnalishi Kirxgof qoidalari asosida hisoblanadi. Oʻzgarmas  tokdan turli sanoat tarmoqlarida, mas, elektrometallurgiya, transport, aloqa,  avtomatika va boshqalarlarda foydalaniladi.  Om qonuni haqida qisqacha tushuncha  Om qonuni – o`tkazgichda o`tayotgan o`zgarmas tok kuchi bilan  uchlaridagi potensiallar farqi V ning o`zaro bog`liqligini ifodalovchi qonun.  Formulasi quyidagicha:  V=IR  Om qonunining tarmoqlangan elektr zanjiri uchun umumlashgan  ko`rinishi Krixgof qoidalari bilan tushuntiriladi. Om qonuni 1826-yilda  Olmon fizigi va matematigi Georg Om tomonidan o`rganilgan bo`lib, 1827-yili nashr etilgan va uning nomiga atalgan.  BUTUN ZANJIR UCHUN OM QONUNI.  TOK MANBAYINING FOYDALI ISH KOEFFITSIYENTI  O‘tkazgichdan tok o‘tganda u qiziydi va ma’lum miqdorda issiqlik ajralib  chiqadi. Demak, energiyaning saqlanish qonuniga ko‘ra, o‘tkazgich bo‘ylab  erkin elektronlar ko‘chganda elektrostatik maydon ish bajaradi. Lekin, elektr  zanjirida energiya ajralsa, energiyaning saqlanish qonuniga ko‘ra, shuncha  energiya elektr zanjiriga kelishi kerak. Shunday savol tug‘iladi: bu zanjirning  qaysi qismida ro‘y beradi va qanday fi zik jarayonlar natijasida energiya elektr  zanjiriga beriladi? Dastlab aniqlashtirib olamiz: elektr zanjiridagi energiya  manbayi vazifasini elektrostatik maydon bajara oladimi?  Bajara olmaydi, chunki 33-mavzuda ko‘rib o‘tilganidek elektrostatik  maydonda zaryadni berk trayektoriya bo‘ylab ko‘chirishda bajarilgan ish  nolga teng. Demak, faqat elektrostatik maydon ta’sirida erkin zaryadlar berk  zanjir bo‘ylab harakatlana olmaydi.  Aytilganlardan shu narsa kelib chiqadiki, zanjirning qandaydir bir  qismida zaryadlarga elektrostatik bo‘lmagan kuchlar ta’sir qilishi kerak. Bu  kuchlarni chet kuchlar deyiladi. Ular zaryadga tok mabayining ichida ta’sir  qilib, aynan shu kuchlar energiyani elektr zanjiriga yetkazib beradi.  Tok manbayida chet kuchlar ta’sirida zaryadlarning ajralishi ro‘y beradi.  Natijada manbaning bir qutbida musbat zaryad, ikkinchi qutbida manfi y  zaryad to‘planadi. Qutblar orasida potensiallar farqi vujudga keladi.  Tokning kimyoviy manbalarida chet kuchlar kimyoviy tabiatga ega  bo‘ladi. Masalan, agar rux va mis elektrodlarni sulfat kislotaga tushirilsa,  ruxning musbat ionlari, misning musbat ionlariga nisbatan elektrodini tez-tez  tashlab ketib turadi. Natijada mis va rux elektrodlar orasida potensiallar farqi  vujudga keladi: mis elektrodning potensiali, ruxnikiga nisbatan katta bo‘ladi.  Mis elektrod tok manbayining musbat qutbi, rux elektrod esa manfi y qutbi  bo‘ladi.  Tok manbayida chet kuchlar erkin zaryadlarni elektrostatik maydon  kuchlariga qarshi ko‘chirishda A  chet ish bajaradi.  Bu ish berilgan vaqt ichida zanjir bo‘ylab ko‘chayotgan q zaryad  miqdoriga proporsional bo‘ladi. Shunga ko‘ra chet kuchlarning bajargan  ishining zaryad miqdoriga nisbati A chet ga ham, q ga ham bog‘liq bo‘lmaydi.  Demak, u tok manbayining xarakteristikasi hisoblanadi. Bu nisbat, ya’ni birlik  q musbat zaryadni berk zanjir bo‘ylab ko‘chirishda bajarilgan ishi manbaning belgisidir. Download 144,61 Kb.

Download 144,61 Kb.