|
Qaytaruvchi agenti sifatida
|
| bet | 2/3 | | Sana | 20.12.2023 | | Hajmi | 26,42 Kb. | | #124878 |
Bog'liq Alyuminiy va uning birikmalarini olinish va xossalariQaytaruvchi agenti sifatida
Termitning tarkibiy qismi sifatida, alyumotermiya uchun aralashmalar.
Alyuminiy noyob metallarni oksidlaridan yoki galogenlardan qaytarishda ishlatiladi.
Qora metallurgiyada
Alyuminiy juda kuchli deoksidlovchi hisoblanadi, shuning uchun u po’latni ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Alyuminiy boshqa qotishmalarga qo’shimcha sifatida
Alyuminiy ko’plab qotishmalarning muhim tarkibiy qismidir. Misol uchun, alyuminiy bronzalarda asosiy komponentlar mis va alyuminiydir. Magniy qotishmalarida alyuminiy ko’pincha qo’shimcha sifatida ishlatiladi. Elektr isitish qurilmalarida spirallarni ishlab chiqarish uchun fehral (Fe, Cr, Al) ishlatiladi (boshqa qotishmalar bilan birga). Po’latga ishlov berishga osonlashtirish uchun qo’shiladi.
Alyuminiy juda qimmat bo’lgan vaqtda, undan turli xil zargarlik buyumlarini tayyorlangan. Shunday qilib, Napoleon III alyuminiy tugmachalarga buyurma qilgan va 1889-yilda Mendeleyevga oltin va alyuminiy idishlar bilan tarozi berildi.
Yaponiyada alyuminiy an’anaviy zargarlik buyumlarini ishlab chiqarishda ishlatiladi, kumush o’rnini bosadi.
Shisha ishlab chiqarish
Shisha sanoatida alyuminiyning ftorid , fosfat va oksidlari ishlatiladi.
Oziq-ovqat sanoati
Alyuminiy E173 oziq-ovqat qo’shimchasi sifatida ro’yxatdan o’tgan.
Harbiy sanoatda
Metallning arzonligi va yengiligi qo’lda ishlatiladigan qurollarni, xususan, avtomat va to’pponchalarni ishlab chiqarishda keng qo’llanilishiga olib keldi.
Raketada alyuminiy va uning birikmalari
Alyuminiy va uning birikmalari ikki komponentli raketa yoqilg’isida yuqori samarali raketa yoqilg’isi sifatida va qattiq raketa yonilg’isida yonuvchan komponent sifatida ishlatiladi. Quyidagi alyuminiy birikmalar raketa yoqilg’isi sifatida eng katta qiziqish uyg’otadi:
Alyuminiy gidrid
Alyuminiy boran
Trimetilaluminiy
Trietilaluminiy
Tripropil alyuminiy
Tabiatda tarqalishi
Alyuminiy Yerda tarqalganligi bo‘yicha metallar ichida birinchi, umuman kimyoviy elementlar ichida esa uchinchi o‘rinni egallaydi. Yer qobig‘idagi alyuminiyning massa ulushi 7,45-8,14% gacha deb baholanadi.
Yuqori reaksion faollogi sababli, Tabiatda alyuminiy deyarli istisnosiz ravishda faqat birikma holida uchraydi. Alyuminiyning tabiatda eng keng tarqalgan birikmalari quyidagilardir:
Boksit – Al 2 O 3 · H 2 O (SiO2 , Fe2 O3 , CaCO3 aralashmalari)
Nefelin – KNa 3 [AlSiO 4 ] 4
Alunitlar – (Na, K)2 SO 4 Al 2 (SO 4 ) 3 4Al (OH) 3
Alumina oksidi ( kaolinning SiO2 qum bilan aralashmasi , ohaktosh CaCO3 , magnezit MgCO3 )
Korund ( safir , yoqut , zumrad ) – Al2 O3
Feldispatlarda – (K, Na)2 O · Al 2 O 3 · 6SiO 2 , Ca [Al 2 Si 2 O 8 ]
Kaolinit – Al2 O3 · 2SiO 2 · 2H 2 O
Beril ( zumrad , akuamarin ) – 3VeO · Al 2 O 3 · 6SiO2
Xrizoberil ( aleksandrit ) – BeAl 2 O4 .
Sof holdagi alyuminiy metalli favqulodda oz miqdorlarda vulqonlar qa’ridan aniqlangan. Tabiiy suvlarda alyuminiy asosan kimyoviy birikmalar tarzida, xususan, alyuminiy ftoridi ko‘rinishida uchraydi. Dunyo okeani suvlaridagi alyuminiy miqdori taxminan 0,01 gr/litr deb baholangan.
Kimyoviy xossalari
Me’yoriy sharoitlarda alyuminiy yupqa va mustahkam oksid qatlami bilan qoplangan bo‘ladi. Chunki u odatiy oksidlovchilar – suv, kislorod va azot kislotasi bilan qizdirishsiz ham oson reaksiyaga kirishadi. Shu xossasi tufayli alyuminiy amalda korroziyaga uchramaydi va sanoat miqyosida kuchli talabga ega. Biroq, oksid qatlamining yo‘qilishi bilan, masalan, ammoniy tuzlari NH4+, qaynoq ishqorlar yoki, amalgammalanish natijasida, alyuminiyning oksid qatlami yo‘qoladi. Bu holatda alyuminiy faol tiklovchi metall tarizda harakat qila boshlaydi.
Alyuminiyga galliy, indiy, yoki, qalay metallari bilan ishlov berilasa, alyuminiyda oksid qatlami hosil bo‘lmaydigan bo‘ladi. Bu jarayonda alyuminiyning ustki sirti mazkur metallarning evtektiklari bilan namlanadi.
Alyuminiy oddiy moddalar bilan oson reaksiyaga kirishadi:
|
| |
