Chetdan jalb qilingan mablag‘lar jalb qilinish manbalariga qarab
quyidagilarga bo’ l i nadi:
—
banklararo bozorda kreditlar olish:
—
veksellar hisob-kitobi va Markaziy bankdan kredit olish;
—
depozitlarni jalb etish;
—
qimmatli qog‘ozlarni qaytib sotib olish sharti bilan sotish shartnomalari («Repo»
operatsiyasi)ni amalga oshirish,
—
Yevronot va Yevrobondlar bozorida ishtirok etish;
*
Masalan V.M. Usoskinning fikriga ko‘ra Markaziy bank funksiya lariga:
-kredit pullari
(banknotlar) emissiyasi;
-banklar uchun va
boshqa kredit
tashkiiotlari uchun turli
xizmatlarni amalga
oshirish;
-hukumatning
moliyaviy agenti
funksiyasi;
-markazlashgan oltin-
valuta zaxiralarini saqlash;
Shu bilan barcha emission banklarning yana bir asosiy funksiyalariga ochiq
bozordagi operatsiyalar va deviz operatsiyalari kiradi. Ular davlatning qimmatli
qog‘ozlarini sotish va olish, xorijiy valutalarni hamda milliy valuta kurslarini ushlab turish
maqsadida sotadi va sotib oiadi.
Lekin, urnuman olganda Markaziy banklar tomonidan bajariladigan operatsiyalar
quyidagi to‘rt guruhga (turga) bo‘linadi:
1-Banknotlarning monopol emissiyasini amalga oshirish;
2-Markaziy bank- banklar banki hisoblanadi;
3-Markaziy bank- hukumat bankiri hisoblanadi;
4-Markaziy bank pul- kreditni tartibga soladi va bank
nazoratini amalga oshiradi.
Pul-kredit siyosati usullari umumiy bo‘lishi mumkin, ya’ni mamlakatdan kredit
munosabatlar holatiga umumiy ta’sir ko'rsatuvchi, yoki selektiv, ya’ni alohida
olingan kredit turlariga ta’sir ko‘rsatish uchun yo'naltirilgan hamda alohida korxona,
jumladan tarmoqlarni kreditlash uchun yo'naltirilgan bo‘lishi mumkin.
Pul-kredit siyosatining umumiy usullariga:
Markaziy bankning hisobga olish siyosati yoki foiz
stavkalarini tartibga solish siyosati;
ochiq bozordagi operatsiyalar, yoki davlat qimmatli-
qog'ozlarini sotib olish va sotish;
majburiy zaxira me’yorlarini o‘zgartirish kiradi.
Ochiq bozordagi operatsiyalar-bu markaziy bankning tijorat va g‘azna obligatsiyalari va
boshqa qimmatli-qog'oziarni bozor kursi yoki oldindan e’lon qilingan kurs bo‘yicha sotib
olish va sotish hamda qayta kelishuvlaridir.
Markaziy bankning pul-kredit siyosati
selektiv usullariga:
limitlar, kvotalar
o'rnatish orqali kredit
miqdorini yoki veksel-
larini hisobga olishni
to‘g‘ridan-to‘g‘ri
qisqartirishdir;
kredit operatsiyalarini
o"sish darajasini
pasaytiri.sh;
alohida olingan turdagi
kreditlar ustidan
nazoratni o'rnatish,
iste’mol krediti
ustidan;
alohida olingan
jantg‘armalarga yuqori
foizlarni o‘rnatish yoki
urnuman foiz
stavkalarini iaitibga
solish va boshqalardir.
Hozirgi kunda 0‘zbekistonda 31 ta tijorat banklari faoliyat ko'rsat moqda. Tijorat banklarni
tashkil qilishdagi ustav kapitali miqdori 2011- yil 1-yanvardan faoliyat ko‘rsatuvchi xususiy
banklar uchun mln.
AQSH dollar ekvivalenti miqdoridagi mablag‘ga ega bo‘lishi kerak, qolgan tijorat banklari
uchun 10,0 mln.so‘m AQSH dollari ekvivalenti bo‘lishi lozim.
0‘zbekistori Respublikasining «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risi- da»gi qonunda tijorat
banklarining quyidagi operatsiyalari qayd qilingan:
Mijozlarning hisob varaqalarini olib borish;
Mijozlarga kassa xizmati ko‘rsatish;
Mijozning topshirig'iga binoan naqd pulsiz hisob-kitoblarni bajarish;
Qisqa yoki uzoq muddatli kreditlar berish;
Shartnoma yoki pullik asosida buyurtmachining topshirig‘iga binoan
kapital qo‘yilmalarni mablag" bilan ta’minlash;
2011-yilda bank tizimini yanada mustahkamlash maqsadida
xususiy banklar va xususiy mulkka asoslangan moliya institutlarini
tashkil etishning qonunchilik asoslarini takomillashtirish orqali
bank-moliya sohasiga xususiy kapitalni jalb qilishni ko'paytirish
bo'yicha aniq chora- tadbirlar majmui ishlab chiqiladi.
Bu esa bank va boshqa moliyaviy xizmatlar bozorida raqobatning
kengayishi hamda mijozlarga xizmat ko'rsatish sifatining oshishiga
imkon beradi va eng yuksak xalqaro standartlar taiabiga mos
zamonaviy bozor infratuzilmasining rivojlanishi uchun sharoit
yaratadi.
Shu bilan bir qatorda 2011-yilda kredit tashkilotlarining huquqiy
bazasini mustahkamlash va ular faoliyatini yanada
takomillashtirish bo'yicha qator qonunchilik hujjatlarini, jumladan,
«Kredit byurolari faoliyati va kredit axboroti almashuvi
to‘g‘risidagi, «Garov reestri to‘g‘risida»gi qonunlar loyihasini
ishlab chiqish mo‘ljallangan.
| 