Mavzu: estetik tushunchalar

MAVZU: ESTETIK TUSHUNCHALAR

• REJA:
• Estetika tarixi.
• Asosiy estetik kategoriyalar: Go`zallik, ulug`vorlik, kulgulilik, fojeaviylik
• Texnogen sivilizatsiyaning ishlab chiqarish estetikasi

“Estetika” (yunon. aisthetikos – his qilinadigan) iborasi dastlab olmon faylasufi Aleksandr Baumgarten (u G‘arbiy Yevropa falsafiy tafakkurida muhim o‘rin tutgan Volf maktabi namoyondasi hisoblanadi)ning “Estetika («Aesthetica»)” nomli ikki tomlik asari (1750-1758- y.y.)da muomalaga kiritilgan. Bu nazariya Immanuil Kant, Fridrix Gegel va boshqa faylasuflar tomonidan rivojlantirildi.

• “Estetika” (yunon. aisthetikos – his qilinadigan) iborasi dastlab olmon faylasufi Aleksandr Baumgarten (u G‘arbiy Yevropa falsafiy tafakkurida muhim o‘rin tutgan Volf maktabi namoyondasi hisoblanadi)ning “Estetika («Aesthetica»)” nomli ikki tomlik asari (1750-1758- y.y.)da muomalaga kiritilgan. Bu nazariya Immanuil Kant, Fridrix Gegel va boshqa faylasuflar tomonidan rivojlantirildi.

GO`ZALLIK

Ma`naviy va moddiy xususiyatga ega bo`lgan, ijtimoiy hayotda favqulodda ahamiyat kasb etuvchi hamda narsa-hodisalarning uyg`unligi, hamohangligi, mutanosibligi, maqsadga muvofiqligiga asoslangan qadriyatlar majmuidir.

Go`zallik ob`yektlari

Go`zallik – bilishning mahsuli

Go`zallikning asosiy unsurlari (elementlari):

Go`zallikning muhim unsurlari sifatida

• Aflotun – uyg`unlik
• Avgustin – tartib
• Navoiy – moslik
• Kant –maqsadga muvofiqlikka munosabat bildirganlar

Go`zallik sifatlari:

Go`zallikning xususiyatlari

ULUG`VORLIK

• Ulug’vorlik kategoriyasi voqelikdagi real predmetlar va hodisalarni aks ettiradiki, u predmetlar tabiatdan va jamiyat hayotida ob'ektiv mavjuddir.
• Estetik ulug’vorlik - bu so’zsiz buyuk ko’rinishi jihatdan ulkan narsalardir.

ULUG`VORLIKNING TABIAT, JAMIYAT VA SHAXSDA NAMOYON BO`LISH XUSUSIYATLARI

• INSONDAGI ULUG`VORLIK
• TABIATDAGI ULUG`VORLIK
• JAMIYATDAGI ULUG`VORLIK
• SAN`ATDA ULUG`VORLIK

KULGULILIK

INSONNING VOQEA VA HODISALARGA O`ZIGA XOS MUNOSABATLARIDAN BIRI. DUNYOGA KULGU NIGOH BILAN QARASHDIR

KULGULILIKNING ESTETIK MOHIYATI

• Kulgi insoniy voqelik va u faqat insonga tegishli.
• Chinakam kulgi inson aqlining mahsulidir.

Kulgining xususiyatlari:

• Beo`xshov chiroylilik, kuchsiz qudrat, kichik buyuklik, ahamiyatsiz mohiyat.
• Botinnning zohirga o`tishi, vosita va maqsadning nomuvofiqligi;
• Insonparvarlik tabiatiga ega.
• Ulug`lantiradi va hotirjam qiladi.

FOJIAVIYLIK

Estetika kategoriyasi; hayotning chuqur ziddiyatlari va to`qnashuvlari.

FOJIAVIYLIKNING XUSUSIYATLARI

• Fojiaviylik o`lim tushunchasining mohiyatini ochib tashlaydi va insonning eng og`ir, ruhiy iztiroblardan halos etadi.
• Fojaviylik insoniy fazilatlardagi yo`qotilgan narsalarning o`rnini qoplab bo`llmasligini ko`rsatib beradi
• Dunyo xolati va inson hayotining mazmuni bo`yicha falsafiy mushohada qilishga undaydi.
• San`atda fojaviylik – g`am anduh, motam va tushkun kayfiyatni (qahramonning o`limi, muqaddas tuyg`ularning barbod bo`lishi) paydo qiladi, tantana va quvonch, hayotdan umidvorlikm hayotga muhabbat hislarini yuzaga keltiradi.
• Odamlarda forig`lanishni namoyon etadi.

XX asrda ilmiy-texnikaviy taraqqiyot natijasida biosfera ichida noosfera ya’ni texnikaviy muhitning paydo bo‘lishi inson hayoti va faoliyatining asosi bo‘lgan mehnatga katta ta’sir ko‘rsata boshladi. Bugun uyali aloqa, kompyuterlarsiz hayotni tasavvur etib bo‘lmaydi. Bu esa texnika hayotimizga tobora chuqur kirib borayotganini ko‘rsatadi. Albatta, biosferadagi barcha o‘zgarishlarning sababchisi inson-uning tafakkuri ekanligi ayon. XXI asr yuqori texnologiyalar, axborotlar asri sifatida namoyon bo‘lmoqda. Bu esa kishilarning ongi, faoliyati mana shu tezkorlikka moslashishi lozimligini taqozo etadi.Texnik taraqqiyotni, uning jamiyatdagi o‘rni va rolini to‘xtatish, inkor etish mumkin emas. Shunday ekan, texnogen sivilizatsiyada inson texnogen madaniyat-fan amaliyoti, texnikaning yangidan-yangi shakllari, ularni ishlata bilish uquvi va mahoratiga ega bo‘lishi taqozo etiladi.