|
Tashkilotda axborot tizimlarining o’rni va vazifalari
|
| bet | 1/3 | | Sana | 01.12.2023 | | Hajmi | 35,22 Kb. | | #109440 |
Tashkilotda komunikatsiya
Reja:
1.Tashkilotda axborot tizimlarining ro’li
2. Axborot tizimlarining o’rni va vazifalari.
3.Axborot tizimlarining asosiy tarkibiy qismlari.
Tashkilotda axborot tizimlarning roli va vazifalari.Axborot tizimini ishlab chiqishdan maqsad – tashkiliy loyihalashti-rish, texnologik va hokazo jihatlarini hisobga olgan holda tizim faoliyatining samaradorliginioshirishdir.Organilayotgan fan sohasini aks ettiruvchi ham umumiy, ham ayrim xususiyatlarga ega bo’lgan tizimning ko’plab tushuncha va ta’riflarimavjud.Umumiy holatda tizim, deganda ular orasidagi va ularning xususiyatlari o’rtasidagi aloqalar majmuiga ega bo’lgan, ya’ni bir-biriga chambarchas bog’langan qismlardan iborat butun bir ob’ektlar majmuasi tushuniladi. Bunday ta’rifdagi tizimga quyidagilarni misol qilib keltirish mumkin: detallar va tutashtiruvchi qurilmalardan yig’ilgan mashina; xujayralarning butun majmuini tashkil etuvchi tirik organizm; turli resurslar, bir-biri bilan bog’langan ko’plab ishlab chiqarish jarayonlari va kishilar jamoalari yaxlitligida yuzaga kelgan korxonalar va hokazo. Bunday hollarda ob’ektlar(qismlar) yagona tizim sifatida ishlaydi, ya’ni har bir ob’ekt, kenja tizimlar, umumiy tizim oldidagi yagona maqsad uchun harakat qiladi.«Tizim»ni aniqlashga quyidagi atamalar kiradi: «ob’ektlar», «alo-qalar», «xususiyatlar».Ob’ektlar – tizimning bir bo’lagi yoki komponentlari bo’lib, jismoniy, matematik o’zgaruvchan tenglamalar, qoida va qonunlar, texnologik jarayonlar, axborot jarayonlari, ishlab chiqarish bo’linmalari kabi ko’plab cheklanmagan qismlarga ega. Xususiyatlar – bu ob’ektning sifatini ifodalovchi parametrlardir. Xususiyat tizimning ma’lum bir o’lchamga ega ob’ektlarini bittalab miqdoriy jihatdan bayon etish imkonini beradi. Ob’ektlarning xususiyatlari tizim harakati natijasida o’zgarishi mumkin. Aloqalar ob’ektlar va ularning xususiyatlarini tizim jarayonida yagona yaxlitlikka birlashtiradi. Bunda barcha tizim elementlarining kenja tizimlari va tizimlar o’rtasida aloqa bo’lishi nazarda tutiladi. Ayrim umumiy qonuniyatlar, qoidalar yoki tamoyillar bilan birlashuvchilar o’rtasida aloqaning mavjud bo’lishi tizimning asosiy tushunchasi sanaladi. Boshqalar bilan biror-bir aloqaga ega bo’lmagan element ko’rib chiqilayotgan tizimga kirmaydi. Hozirgi davrda fan va texnikada ko’p qo’llaniladigan tushunchalardan biri - tizimdir. Tizim - yunoncha so’z bo’lib, tashkil etuvchilardan iborat bir butunlik degan ma’noni anglatadi. Tizimlarni ularning turli belgilariga qarab turkumlash mumkin. Umuman olganda, tizimlar moddiy yoki mavxum bo’lishi mumkin (mavhuminson ongi mahsuli).Moddiy tizimlar, asosan moddiy ob’ektlar to’plamidan tashkil topadi. ¡z navbatida moddiy tizim anorganik (mexanik, ximik) va organik (biologik) tizimga yoki aralash tizimga ajratiladi. Moddiy tizimlarda asosiy o’rinni ijtimoiy tizim egallaydi. Bunday tizimning xususiyatlaridan biri insonlar o’rtasidagi munosabatlarni aks ettirishdir.Mavhum tizimlar inson ongining mahsuli bo’lib, har xil nazariyalar, bilimlar, gipotezalardan iborat. Yangi axborot texnologiyasi ham moddiy tizim unsurlarini (kompyuterlar, xujjatlar, insonlar), ham no moddiy tizim unsurlarini (matematik modellar, inson bilimlari va hokazo) o’z ichiga oladi. Shu orada axborot texnologiyasiga ta’rif berib o’tish maqsadga muvofiqdir.Axborot texnologiyasi - ob’ektning, xodisa yoki jarayonining (axborot mahsulotining) ahvoli haqida yangicha ma’lumot olish maqsadida ma’lumotlarni yig’ish, qayta ishlash va uzatish vositalari hamda usullari majmuasi (boshlang’ich ma’lumotlar) dan foydalanish jarayonidir.Axborot texnologiyasining maqsadi axborotlarni inson ularni tahlil qilishi va shu asosda biror ishni bajarish bo’yicha qaror qabul qilishi uchun ishlab chiqishdan iborat.Shunday qilib, tizim - bu o’zaro bog’liq va yagona maqsadga erishish uchun ma’lum qoida asosida o’zaro munosabatda bo’ladigan unsurlar to’plami. Bu unsurlar to’plami oddiy unsurlar yig’indisidangina iborat bo’lmay, har bir unsur ham o’z navbatida tizim bo’lishi mumkin. Tizimlar tuzilishi bo’yicha oddiy yoki murakkab bo’lishi mumkin. Oddiy tizimlarni tashkil etuvchi unsurlar soni kam bo’lib, sodda tuzilishga ega bo’ladi. Murakkab tizimlar esa, bir nechta unsurlardan tashkil topgan bo’lib bu unsurlar ham o’z navbatida aloxida tizimlarga bo’linishi mumkin.Vaqn davomida o’zgarishga qarab tizimlar statistik va dinamik turlarga ajratiladi. Statistik tizimda vaqt davomida o’zgarish bo’lmaydi. Dinamik tizimda esa, vaqt o’tishi bilan xolat o’zgarib boradi.Tashqi muxit bilan bo’ladigan aloqasiga qarab ochiq yoki yopiq tizimlar bo’lishi mumkin. Ochiq tizimlar tashqi muxit bilan aktiv aloqada bo’ladi. Yopiq tizimlarning unsurlari esa tashqi muxitdan ta’sirlanmaydi.Iqtisodiy ob’ekt tizim sifatida, boshqarish tizimi.Iqtisodiy obektni tizim sifatida ko’radigan bo’lsak, u xam quyidagi unsurlardan tashkil topgan bo’ladi.
Boshqaruvchi sub’ekt
Boshqariluvchi ob’ekt
Bu unsurlar o’rtasidagi aloqa xam katta axamiyatga ega. Iqtisodiy ob’ekt deb ishlab chiqarish korxonasini olsak (aktsionerlik jamiyati, firmalar, kichik korxonalar va hokazo), boshqaruvchi sub’ektga bu ishlab chiqarish korxonalarining rahbar organlari, bo’linmalari kiradi (direktor, bo’lim boshliqlari, ularning bo’linmalari va xokazo). Boshqariluvchi ob’ektga esa korxona tsexlari, ishlab chiqarish bo’limlari misol bo’ladi. Agar boshqaruvchi sub’ektdan ma’lum bir ma’lumot boshqariluvchi ob’ektga borsa, bu aloqa «to’g’ri aloqa» deyiladi. Korxona miqyosida bunga reja va turli xil ko’rsatmalar misol bo’lishi mumkin. Agar aksincha, ma’lumotlar boshqariluvchi ob’ektdan boshqarish sub’ektiga borsa, «teskari aloqa» deyiladi. Bunga ishlab chiqarilgan maxsulotlar miqdori va hakozo misol bo’la oladi.
Xo'jaligini yuritishni qo'llab-quvvatlovchi axborot tizimlari keng tarqalgan misollardan biri hisoblanadi: ular omborga tovarlar kelib tushishi, xaridorga tovarlar berilishini kuzatib turadi, shuningdek omborda har bir mahsulotning zaruriy miqdori mavjudligini nazorat qiladi) «tizim» deb ataladi. Tizimlarni yaratish jarayoni tizimlarning yaratilish davri (system development life cycle) deyiladi, chunki bu jarayon bilan bog'langan faoliyatlar davomiydir. Tizimlarning yaratilishida yo'l qo'yilgan xato qanchalik kech aniqlansa, shunchalik uni tuzatish kimmatga tushadi, chunki oldin qilingan ishlar ham yana ko'rib chikilishi zarur bo'ladi.
Boshqarish tizimi kishilarning moddiy dunyoda biron bir jarayonni tashkil etish soxasidagi muayyan maqsadga qaratilgan faoliyatdir. Boshqarish tizimi ishlashi uchun zarur bo’lgan shart-sharoitlar quyidagilardan iborat:
Boshqarish ob’ektlarining mavjudligi.
Mazkur ob’ekt faoliyatining maqsadi ma’lum bo’lishi.
Boshqarish tizimi mustaqil xarakat qilishi uchun muayyan xuquqlarga ega bo’lishi.
Boshqaruvchi ob’ektning boshqariluvchi ob’ekt xaqida mufassal ma’lumotlarga ega bo’lishi.
Boshqarish deb ob’ektning asosiy xossalarini saqlab qolish yoki ma’lum bir maqsadga erishish uchun uni rivojlantiruvchi tizimning funktsiyasiga aytiladi.
Tizimni boshqarish maqsadiga ma’lum bir funktsiyani amalga oshirish orqali erishiladi.
Bunday funktsiyalarga:
rejalashtirish;
taxlil etish;
nazorat;
xisobot;
qaror qabul qilish funktsiyalari kiradi.
Rejalashtirish deb boshqarishning maqsadi va unga erishish yo’llarini aniqlash, xarakat rejasini tuzish va uning istiqbolini aniqlashga aytiladi.
Taxlil etish deganda boshqarish tizimi tuzilishini tanlash va shakllantirish, tizim unsurlari o’rtasidagi munosabatni va bog’liqlikni aniqlash tushuniladi.
Nazorat deb ishlab chiqarish jarayonini kuzatish va xaqiqatda bajarilg’an ishning reja bo’yicha belgilanganligi to’g’riligini tekshirishga aytiladi.
Xisobot deganda reja bajarilishining yoki uning ma’lum bir bosqichi bajarilishining yakuniy xisoboti, boshqarish natijalarini baholash tushuniladi.
|
| |
