Mavzu: Fermentlar faol markazlarini tuzilishi
Immobilizatsiyaning usullarini ishlashda
tashuvchini tanlash va unda
fermentlarning immobilizatsiyaning usuliga aniq ko‘rsatmalarga javob berishi shart.
Hozirgi vaqt tashuvchilarning bir nechtasi va bir necha fermentlarning
immobillash usullari mavjud. Qattiq tashuvchi sifatida organik va neorganik
tashuvchilar qo‘llaniladi. Ferment va tashuvchilar orasida qancha bog‘lar ko‘p
bo‘lsa, shuncha stabilizatsiya effekti yaqqol ko‘rinadi.
Undan tashqari,
tashuvchining tanlash va uning tabiati, tashuvchiga fermentning bog‘lanishi usulini
tanlash, agar qo‘llanilsa, tikuvchi tabiati fermentning stabilizatsiyasini
muvaffaqiyatli o‘tishi imkoniyatini yaratadi.
Fermentlar immobilizatsiya jarayonida tashuvchi tanlashda quyidagi shart-
sharoitlarga javob berishi shart. Tashuvchi:
1. Ferment molekulasi o‘zaro ta’siri uchun ko‘pgina
reaksiyaga kiradigan
funksional guruhlariga ega bo‘lishi kerak.
2. Jarayonni o‘tkazishda konkret sharoitda qo‘llaniladigan muhitda u
kimyoviy mustahkam bo‘lishi kerak.
3. U mexanik jihatdan mustahkam bo‘lishi kerak.
4. Oqsilni tashuvchi bilan mustahkam qaytmas tikilishi imkoniyatga ega
bo‘lishi kerak.
5. Ishlov berilayotgan xom ashyo komponentlari bilan nospetsifik ta’sir
qilishga ega reaktiv guruhlar bo‘lmasligi kerak.
6. Immobilizatsiya sharoitlari ferment faollgini yo‘qotish chaqirishga yo‘l
quymasligi kerak.
7. Saqlash mobaynida preparat stabilligini yo‘qotish kerak emas.
Yo‘qoridagi omillar fermentning yoki ferment
kompleksi tabiatini hisobga
olganda har bir konkret tashuvchi uchun injener imkoniyatlarni katta tanlash
imkoniyatini
oshiradi.
Shuning
uchun
oxirgi
vaqtda
fermentlarning
immobilizatsiyani olib borganda «kovalent» usullarga katta ahamiyat beriladi,
chunki fermentning tashuvchi bilan kovalent bog‘i hosil bo‘lishi konyugatni
mustahkamligini ta’minlaydi. Boshqa so‘z bilan, rN,
harorat va boshqa
sharoitlarning o‘zgarishiga qarab, ferment tashuvchi bilan desorbsiya bo‘lmaydi va
kattaliz reaksiyadagi olingan produktalar ifloslanmaydi.
Ishni borishi: Invertaza fermentini poliamidga immobilizatsiyalash
Invertaza kovalent immobilizatsiyasi uchun 1 g poliamid 2,5-3,5n HCl 7ml
eritmasi doim aylantirilib 45oС 2 soat ichida aktivatsiyaga qilinadi. Aktivatsiya
tamom bo‘lgandan keyin, poliamid 20 ml 40% atseton bilan yuvilib, distillangan suv
bilan kislota qoldiqlari ketguncha yuviladi. Shu boisda
aktivatsiya qilingan va
yuvilgan poliamid 5 ml rN-8,5 bo‘lgan 0,1M borat buferi bilan tenglashtiriladi, 30
mkl birunksional agent (glutarat dialdegid, 25%) qo‘shiladi va xona haroratida 2 soat
ichida aktiv aralashtiriladi.
So‘ng, glutar aldegidni ortiqcha miqdori distillangan suv yordamida yuvib
tashlanadi. Modifikatsiya qilingan poliamid 0,1 M borat bufer (rN-8,5) yordamida
tenglashtiriladi.
Undan keyin saxaroza tutuvchi 0,1M borat buferda (rN-8,5) oldindan eritilgan
invertaza glutarat aldegid yordamida modifikatsiya qilingan poliamidga tikiladi.
Aralashma 4oS da 24 soat davomida inkubatsiya qilinadi. Solishtirma namuna
sifatida poliamid tutmaydigan to‘liq ferment aralashmasi qo‘llaniladi.
Inkubatsiyadan keyin immobilizatsiya qilingan ferment
sentrifuga yordamida
cho‘kma ustidagi eritmadan ajratiladi. Oqsilning miqdorini Louri usulida aniqlanadi.
Bog‘langan va immobilizatsion oo‘sillar konsentratsiyasini farqi bo‘yicha
fermentning bog‘lanishi jarayonini effektivligi to‘g‘risida gap olib borish.
Nokovalent sorbsiya bo‘lgan fermentdan xalos bo‘lish uchun, sorbent distillyangan
suv bilan yuvilib, 1% NaCl va qayta oqsilning to‘liq tozalash uchun suv yordamida
yuviladi. Bog‘lanmagan oqsil mavjud bo‘lgan suvlar birga qo‘shilib, ularda oqsil
miqdori aniqlanadi. Bog‘langan oqsil miqdori bog‘lanmagan oqsil miqdori bilan
bshlgan farqi bo‘yicha sanaladi. Immobilizatsiyalangan invertaza preparati 4oS
quritiladi. Ferment preparati maksimal quritilgandan keyin bir nechta namuna olinib,
ularda fermentning faolligi aniqlanadi.
Material takrorlash uchun savollar:
1. Ferment immobilizatsiya deganda nima deb tushunasiz?
2. Tashuvchilarga qayday talablar quyiladi?
3. Immobilizatsiyada oqsilning qaysi xususiyatlari muhim vazifani bajaradi?
4. Immobilizatsiya jarayoni nechta bosqichdan iborat?
5. Bifunksional agentlar qaysi sharoitlarda qo‘llaniladi?
6. Immobilizatsiya qanday qilib fermentlarning xususiyatlariga ta’sir qiladi?
7. Tashuvchi bilan bog‘langan fermentning miqdori qanday qilib hisoblanadi?
8. Nospetsifik sorbsiya bo‘lgan oqsillardan qanday usul bilan xalos bo‘lish
mumkin?
9. Immobilizatsiya jarayonida solishtirma namuna sifatida nima qo‘llaniladi.
