1- Amaliy ish.
Mavzu: FMI ning amaliy ahamiyati va iqtisodiy modelini muhokama qilish.
Fazoviy ma'lumotlar infratuzilmasi (SDI) atrof -muhitni muhofaza qilishda muhim
ahamiyatga ega tadqiqotda foydalanish uchun yerni kuzatish va geografik
ma'lumotlarning ochiq ma'lumotlar almashinuvini faollashtirish atrof -muhit
monitoringi. Bu, shuningdek, qaror qabul qiluvchilar uchun muhit yaratadi va
manfaatdor tomonlar ma'lumotlarni ishlab chiqarish va almashish. Himoyalash,
tiklash va atrof -muhit monitoringi SDIdan ko'p jihatdan foyda ko'rishi mumkin.
Bunday tashkilotlar muhim fazoviy ma'lumotlarga kirishni ta'minlash orqali
SDIlarni boshqarish bu tashabbuslarga yordam beradi.
Bugungi kunda texnologiyalar ekologik ma’lumotlardan samarali foydalanishda
hal qiluvchi omil hisoblanadi. . Ushbu taqiqotning maqsadi bugungi kundagi orol
fojiasi kabi va boshqa suv tanqisligi va ekologik va ziyotni boshqarish uchun
muhim hisoblanadi. Shuningdek qarorlarni qabul qilish atrof muhit manitoringi
va qishloq xo’jaligi to’g’risidagi ma’lumot olish jaroyonlariga ijobiy tasir
ko’rsatadi va kelajakda yerdan foydalanish jaroyonida atrof-muhitni boshqarishni
qo’llab-quvatlash bilan bog’liq ko’plab rejalar foliyatini yaxshilaydi biroq
infratuzilma ma’lumotlarga ega bo’lish bilan bog’liq bari muamolarni hal qilishda
ham yanada takomillashtirish taklif qilish mumkin.SDI ning atrof –muhit
boshqarishdagi ahamiyati sezilarli va ko’p jihatdan ko’rib chiqish mumkin . FMI
ning atrof-muhitni muhofaza qilishga ahamiyati shundan iborat ekolagik
oqibatlar ushbu fanning o’qitilishida amaliy omil hisoblanadi.O’zbekistondagi
ekologik barqarorlikni boshqarish orol dengizini qurishi natijasida orol bo’yicha
ko’tarilgan qumboroni ekologiyaga ham qishloq xo’jaligiga katta tashvish
tug’dirdi.
Mamlakatlarning Milliy FMI ning iqtisodiy modeli 2 xilda bo’ladi:
1.Ochiq model;
2.Xarajatlarni qoplovchi model.
Ochiq model
:
Agarda davlat fazoviy ma’lumotlarni to’plash va yaratishga mas’ul
agentliklarni to’liq moliyalashtirsa, ma’lumotlardan barcha odamlarning bepul
foydalanishi mumkin bo’ladi yoki ularni tarqatish ishlarini moliyalashtirish uchun
arzon narxlar belgilanadi. Ochiq modeldan foydalanuvchi davlatlar sarf qilingan
investitsiyani ma’lumotlardan ommaviy foydalanish orqali qoplaydi. Juda ko’plab
xizmatlar va biznes faoliyatlari yaratiladi va oxir oqibatda ulardan ko’plab soliq
yig’iladi, davlat esa shu yo’sinda ma’lumotlar uchun sarflangan dastlabki
investitsiyani qoplaydi. Bu uslubdan foydalanish ham yuqori sifatli ma’lumotlar
tarmoqlaridan foydalanishni talab qiladi. AQSH va Kanada geofazoviy
ma’lumotlar borasida ochiq iqtisodiy modellar yondashuvidan foydalanadi.
O’zbekistonda ochiq modelga to’g’ri keluvchi geofazoviy ma’lumotlarni taqdim
qiladigan geoportallar mavjud.
Bular:
1.
https://data.gov.uz
bu portalda biz hudud, iqtisodiyot, sog’likni saqlash, ta’lim,
aholi, transport, madaniyat, AKT,ko’chmas mulk va biznes kabi ma’lumotlarni
o’z ichiga oladi.
Hudud bo'limda O'zbekiston Respublikasining ma'muriy-hududiy bo'linishi,
geografik ma'lumotlari, aholisiga doir ma’lumotlar taqdim etilgan. Bu yerda biz
sanoat hududlari, o'rmon maydonlari, qo'riqlanadigan hududlar, ma'muriy -
huquqiy hududlar, fazoviy ma'lumotlar, O'zbekiston Respublikasi aholi bo'yicha
statistik ma'lumotlariga doir ma'lumotlar ro'yxatini topishimiz mumkin.
Iqtisodiyot bo’limida O'zbekiston Respublikasi hududida iqtisodiyot sohasiga
doir turli xil ma'lumotlar taqdim etilgan. Bu yerda biz O'zbekiston
Respublikasining asosiy ijtimoiy-iqtisodiy ko'rsatkichlari, ishlab chiqarishning
asosiy ko'rsatkichlari, asosiy mahsulot turlarini ishlab chiqarish, asosiy unumdorlik
ko'rsatkichlari to'g'risidagi hisobotlar, Iqtisodiyot vazirligidagi bo'sh ish o'rinlari va
boshqa shu kabi ma'lumotlarni topishimiz mumkin.
Xarajatlarni qoplovchi modellar
: magistral yo’llar kabi infratuzilmalarda keng
qo’llaniladi. Bu kabi xizmatlardan foydalanish uchun pul to’lash kerak va to’lovlar
xizmat sifatini yaxshilash hamda texnik xizmat, remont masalalari uchun
sarflanadi. Bu modeldan foydalanuvchi davlatlar o’z tarkibidagi agentliklardan
geofazoviy ma’lumotlarni sotish orqali investitsiya qilingan xarajatlarni qoplovchi
biznes model yaratishni so’raydi. Agentliklar davlat tomonidan to’liq
moliyalashtirilmaydi. Ular sarf qilgan xarajatlarini o’zlari boshqa usullar orqali
lozim bo’ladi. Bu model ma’lumotlarni sotuvchi hukumat agentliklari mavjud
Yevropa davlatlarida tez-tez uchraydi.
Xarajatlarni qoplovchi modelga:
1.
https://e-auksion.uz/home
bu portalda davlat aktivlari,davlat mulkini ijaraga
berish,ko’chmas mulk , avtomototransport,yer uchastkalari,yer qa’ri uchastkasidan
foydalanish huquqi, tashqi reklama obyektlari, daryo o’zanlarini tozalash,ko’llar
tizimi, maxsus texnikalar,buyurtmachilar muklari, bankrotlik bo’yicha, hududlarni
tozalash shu kabilar haqida ma’lumot olishimiz mumkin. Savdo maydoncha
fuqarolar uchun elektron onlayn-auksionlarda keng ishtirok etish va quyidagi
yo‘nalishlar bo‘yicha adolatli va shaffof savdolarda egalik va foydalanish
huquqlarini sotib olish imkoniyatini ta’minlash uchun mo‘ljallangan, jumladan:
- Qimmatbaho metallarni oltin izlovchilar usulida qazib olish huquqi;
- Yer uchastkalari;
- Tozalash xizmatalari (daryolar o‘zanlarini tozalash, hududlarni tozalash);
- Tashqi reklama ob’ektlarini qurish va o‘rnatish huquqi;
- Radarlar o‘rnatish joylari va boshqalar.
Bajardi: Muhammadsafoyev Egamberdi
Qabul qildi: Matchanov Muzaffar
| 