А – tinchlik holatida, B – qisqarish vaqtida

Download 115.56 Kb.
bet	4/4
Sana	22.02.2023
Hajmi	115.56 Kb.
	#43177

Bog'liq
HARAKATNING MUSKULSIZ FORMALARI
kkkkk, parchin mixli birikmalar, Дастурлаш 2 рус, Электроника ва схема 1. ўзб, Веб дастурлашга кириш рус, Веб дастурлашга кириш узб, PPT Presentation, Klasterizatsiya-fayllar.org (1), Gat da malumotlar strukturasi va modellari, Pedagogik faoliyatda muloqot, 2-mavzu. Borliq va rivojlanish falsafasi Reja, Matematika o\'qitish metodikasi, linux server 5, Doc2111

2-rasm. Muskul tolasi miofibrillalari qisqarish mexanizmi sxemasi. А – tinchlik holatida, B – qisqarish vaqtida 3-rasm. Muskul tolasi mikrostrukturasining sxematik ko‘rinishi. Tinch holatda ko„prikcha energiyani o„zida to„playdi, lekin aktin tolasi bilan birika olmaydi, ular o„rtasida joylashgan troponin oqsil ko„ndalang ko„prikcha bilan aktin tola o„rtasida yana to„siq hosil globulasi bilan birikkan tropomiozin oqsil molekulasi ipi bunga xalaqit beradi. Muskul faollashganda, muskul hujayrasi mioplazmasida erkin Са2+ o„z konformatsiyasini o„zgartiradi, ionlari miqdori ortadi va troponin oqsili kalsiy ioni bilan birikib, natijada tushiradi tropomiozin oqsil ipini hamda ko„ndalang surib, faol markazni ishga ko„prikchalarning aktin tolasi bilan birikishiga imkoniyat tug„diradi. Birikish natijasida ko„prikchaning konformatsiyasi keskin o„zgaradi, uning boshchasi ma‟lum burchak ostida egiladi, natijada aktin tolasi 20 nm masofaga suriladi. Bu jarayon uchun sarflangan fosforlangan aktomiozin tarkibidagi makroergik fosfat energiya bog„lanish hisobiga ta‟minlanadi. ATF-aza faolligiga ega bo„lgan makroergik fosfatlar parchalanishini ta‟minlaydi. aktomiozin Keyingi bosqichda aktin va miozin tolalar atrofida Са2+ ionlari miqdori kamayishi tufayli tropomiozin troponindan ajraladi va bo„ladi. Miozin ATF hisobiga fosforlanadi. Ba‟zi adabiyotlarda ATF faqat miozinni energiyaga boyitish uchun emas, balki iplarni bir-biridan vaqtincha ajratishda ahamiyatga ega zarur bo„lgan modda ekanligi ko„rsatib o„tilgan. Bu jarayon esa muskulning bo„shashishiga imkoniyat yaratadi. Qisqarish jarayoni amalga oshishida ishtirok etgan Са2+ ionlari muskul tolasi tinch holatida xujayra sarkoplazmatik retikulum to„rlari tizimida saqlanadi. membranasining kalsiy Bu sharoitda sarkoplazmatik ioni uchun o„tkazuvchanligi juda retikulum past, oz miqdorda mioplazmaga chiqqan ionlarni kalsiy nasosi retikulum ichiga haydab, unda kalsiy ionlari konsentratsiyasi miqdorining yuqori bo„lishini saqlab turadi. Sarkoplazmatik retikulum bo„shlig„ida kalsiy ionlari konsentratsiyasi mioplazmadagiga nisbatan taxminan o„n ming marta yuqori konsentratsiya qiymatiga ega. naychalar tizimi joylashgan. Uzunchoq naychalarning ikki uchi Muskul hujayrasi plazmatik membranasida joylashgan potensialga bog„liq Са2+ ion kanallari orqali Са2+ ionining hujayra ichiga kirib kelishi ta‟sirida sarkoplazmatik retikulum membranasining faollanishi undagi Са2+-kanallarining ochilishiga va konsentratsion gradiyent bo„yicha Са2+ ionining aktin va miozin tolalar atrofiga chiqishiga olib keladi. Yurak miokard to„qimasi hujayralarida sarkoplazmatik retikulum membranasida joylashgan membranasida vujudga kelgan qo„zg„alish natijasida ko„ndalang Са2+ -kanallari faollanishi uchun miotsit naychalar T- tubula tizimi devorida joylashgan ion kanallari orqali Са2+ ionlari kirib kelishi muhim ahamiyatga ega. T-tubula tizimi miotsit tashqi membranasining sarkomer ichiga botib kirgan qismi hisoblanib, naychaning diametri 50 nm ni tashkil etadi. Ko„ndalang naychalarga perpendikulyar bo„lib, miofibrillalarga parallel holda uzunchoq ичига кириб келиши натижасида саркоплазматик ретикулум kengayib, sisternalar hosil qiladi. Bunda ko„ndalang naycha va ikki tarafdagi sisternalar uchliklarga birlashgan ko„rinishga ega. Umumiy holatda motoneyron tola orqali muskul tolasiga yetib kelgan impuls tashqi membranada harakat potensialini vujudga keltiradi. Hosil bo„lgan harakat potensiali butun muskul tolasi membranasi bo„ylab tarqaladi. Bunda xarakat potensialining hosil bo„lishi jarayoni asosan muskul xujayrasi plazmatik membranasining ionlarga nisbatan o„tkazuvchanlik qiymatining o„zgarishi Na+ ionlarining hujayra ichiga va К+ ionlarining hujayra tashqarisiga chiqarilishiga asoslansada, bunda muhitda Mg2+ va Са2+ ionlari nisbatida ham o„zgarishlar vujudga keladi. Natijada bu holat Са2+ ionlari ishtirokida aktomiozin kompleksining fermentativ faolligi kuchayib, ATF gidroliziga sabab bo„ladi. Hosil bo„lgan harakat potensiali ko„ndalang T-tubula tizimi orqali tarqalib, sisterna membranasini faollashtiradi va Са2+ ионларининг миоцит tolalar nazariyasi bilan tushuntirib bo„lmasligini ko„rsatuvchi ilmiy мембранасидан Са2+ ионларининг эркинликка чиқиб, актин ва миозин толалар атрофида миқдор жиҳатдан кўпайишига олиб келади. Са2+ ioni yuqoridagi ko„rinishda qisqarish mexanizmini ishga soluvchi omil hisoblanadi. Muskul tolasi qisqarishini ta‟minlovchi jarayonlar quyidagilardan iborat: ta‟sirot→harakat miofibrilla ichkarisiga potensialining vujudga kelishi→uning o„tkazilishi→Са2+ ionlarining membrana ichkarisiga kirib kelishi,→ sarkoplazmatik retikulum membranasi ion kanallarining faollashishi natijasida Са2+ ionlarining undan chiqishi hamda aktin va miozin tolalar atrofiga yig„ilishi →aktin tolalarining miozin tolalar oralig„iga sirpanishi va sarkomerning kaltalashishi → Са2+ kanallarning faollashishi va erkin kalsiy konsentratsiyasini kamayishi → miofibrillalarning bo„shashishi. Shu bilan birga muskullar qisqarish mexanizmini faqat sirpanuvchi qarashlar ham mavjud. Masalan, G.M.Frank tomonidan qisqarish jarayonida muskul tolasida aktin va miozin tolalari o„zaro sirpanishi bilan birga o„zlari ham faol qisqarish xususiyatiga ega ekanligi ko„rsatib berilgan. Muskullar qisqarishi va bo„shashishi jarayonida bu jarayonlar amalga oshishini ta‟minlovchi omil mavjudligi Marsh tomonidan ta‟kidlanadi. Marshning bo„shashtiruvchi omili muskul tolasi qisqarish jarayonida hujayra sarkoplazmasida Са2+ ionlari miqdorining ko„payishi ta‟sirida faoliyatinini susaytiradi, so„ngra faollashishi natijasida Са2+ ionlarining sarkoplazmatik retikulum sisternalariga yig„ilishini ta‟minlaydi. Shuningdek bu omil muskul tolalari bo„shashish boskichida ATF aza fermenti faoliyatini susaytiruvchi ta‟sir ko„rsatishi ta‟kidlangan. Download 115.56 Kb.

Download 115.56 Kb.