10 - mavzu: Moylash tarmog’i
Reja.
1. Moylash tarmog’ining vazifasi
2. Moylash tarmog’ining tuzilishi
3. Moylash tarmog’ining ishlash uslubi
Dvigatel detallarining kata yuklanishlarda ishqalanib ishlashi ularningyeyilishi va qizishiga olib keladi. Shuning uchun dvigatelning ishqalanuvchi detal yuzalariga uzluksiz ravishda moy yuborib turish zarur. Bu vazifani dvigatellarda moylash tarmog’i bajaradi.
Moylash tarmog’idvigatel ishlayotganda uning ishqalanuvchi yuzalariga kerakli miqdorda moyyetkazib beradi, natijada ishqalanuvchi sirtlar qisman soviydi, ishqalanishi vayeyilishi kamayada hamda detallarningyeyilishiga sababchi moyga yopishganyeyilgan zarrachalar moy bilan birga karter tubiga tushadi va bu moy keyin qayta tozalanadi.
Dvigatelning detallarini moylash uchun, asosan, neftdan olinadigan moylar ishlatiladi. Ishlatiladigan moyning turi dvigatelning turi va uning ishlash sharoitiga bog’liq. Moy dvigatel detallariga sachratilib, bosim ostida yoki aralashusulda yuborilishi mumkin. SHunga ko’ra sachratib, bosim ostida majburiy, aralash usulda moylash tarmoqlari qo’llaniladi.
Sachratib moylashtarmog’i dvigatelning ishqalanuvchi detallarigayetarli miqdorda moyniyetkazib bera olmaydi.
Bosim ostida majburiy moylash turi esa tarmoqni murakkablashtirib yuboradi. SHuning uchun zamonaviy avtomobil dvigatellarida asosan aralashgan moylash tarmog’i qo’llaniladi. Bu turdagi moylash tarmog’ida zo’riqib ishlaydigan detal’ yuzalariga moy bosim ostida majburiy, qolganlariga esa sachratib va oqizish usuli bilan yuboriladi.
Aralashgan moylash tarmog’i quyidagi mexanizm, asbob va tuzilmalarni o’z ichiga oladi: moy saqlagich, moy qabul qilgich, zo’riqib ishlaydigan ishqalanuvchi detal oralig’iga moy yuboruvchi nasos, moyni tozalovchi filtrlar, moy sovituvchi radiator, moy yo’llari va naychalari, moyning sathi, bosimi va haroratini ko’rsatuvchi asbob-uskunalar.
68 - rasmda shu turdagi moylash tarmog’ining soddalashtirilgan chizmasi keltirilgan. Moy quyish naychasi 16 orqali moy karter tubi 21 ga tushadi. Karter tubidagi moy sathi sath o’lchagich dastagi 19 bilan o’lchanadi. Karter tubiga, ishlatilgan moyni chiqarib tashlash uchun tiqin 22 kirgiziladi. Odatda karter tubining eng pastki qismiga moy nasosi 6 ning moy qabul qilgichi 23 joylashadi. Moy nasos yordamida dag’al filtir 3 dan o’tib, asosiy moy kanali 8 ga boradi. Dvigatel sovuqligida yoki uning tirsakli vali juda katta aylanishlarda ishlaganda, tarmoqdagi moy bosimi juda ko’tarilib, moylash tarmog’i naychalarini yorib yuborishi mumkin. Buning oldini olish va tarmoqqa moy belgilangan bosim ostida borib turishi uchun nasosning pastki qismiga qaytarish (reduktsion) klapan 4 o’rnatilgan, u tarmoqqa oshiqcha o’tayotgan moyning bir qismini karter tubiga qaytarib, moy bosimini bir me’yorda ushlab turadi. Dag’al filtr 3 ning ifloslanishi natijasida uning moy o’tishiga bo’lgan qarshiligi oshib ketadi yoki moyni butunlay asosiy moy kanallariga o’tkazmay qo’yadi. Bu paytda moy o’tkazish klapani 5 orqali asosiy moy yo’liga o’tadi. Ba’zi xollarda mayin filtrga saqlagich klapani o’rnatilishi mumkin. Moy asosiy moy yo’li orqali blokdagi moy teshiklaridan chiqib, tirsakli valning o’zak bo’yinlari 20 va taqsimlash valining podshipniklariga o’tadi. Blokdagi tik joylashgan tuynik yoki moy naychasi 9 orqali moy koromislo o’qi 11 ga yuboriladi. Koromislodagi moy yo’li 10 orqali, moy klapan o’zagining tub iva shtangaga oqib tushadi. Shatun podshipnigiga moy o’zak bo’ynidan tutashtiruvchi moy yo’li 18 orqali bosim ostida o’tadi. Ba’zi dvigatellarda porshen barmog’i 14 ga moy shatun o’zagidagi moy yo’li 15 orqali bosim ostida yuboriladi. Tirsakli val aylanganda markazdan qochma kuch ta’sirida karter tubidagi moy sachrab, karter devorlariga urilib, mayda zarrachalarga bo’linadi va moy tumani qiladi. Moy tumani silindr devorlariga o’tirib, porshen, porshen xalqalari va barmog’i, taqsimlash valining harakat uzatuvchi ayrim qismlarini va boshqa detallarini moylaydi. Taqsimlash shesternyalari va gaz taqsimlash mexanizmining ba’zi yo’naltiruvchi detallari oqizish yo’li bilan moylanadi. Moylash tarmog’idagi moyning bosimi va haroratini manometr 7 va distantsion termometr 25 ko’rsatadi. Tarmoqdagi qizigan moy radiator 29 da sovitiladi, unga moy asosiy 6 yoki maxsus nasos orqali yuborilishi mumkin. Radiatorga moyning borishini to’xtatish uchun jo’mrak 28 va saqlagich klapan 27 o’rnatilgan. Tarmoqdagi moyning bosimi 100 kPa (1,0kgk|sm2) dan pasayganda saqlagich klapan berkilib, radiatorga moy o’tishi to’xtaydi.
Moy moylash tarmog’iga shesternyali nasos bilan yuboriladi. Shesternyali nasoslar bir yoki ikki xonali bo’lib,yengil, oddiy va ixcham tuzilgan hamda puxta ishlaydi.
Moy qabul qilgich moy tarkibidagi yirik isloflangan zarrachalarni ushlab qoluvchi birlamchi filtr vazifasini o’taydi va qo’zg’almas xolda karter tubining eng pastki qismiga o’rnatiladi. Shu sababli avtomobil qiya turganda ham moy qabul qilgich karter tubidagi moyga tegib turadi va tarmoqqa havo so’rilishiga yo’l qo’ymaydi. Moy filtrlari moyni dvigatel detallariningyeyilishi natijasida bo’lgan metall zarrachalaridan va boshqa ifloslantiruvchi narsalardan tozalaydi. Moy filtrlari to’la oqimi (tarmoqda harakatlanayotgan moyning ko’p qismi filtrdan o’tkaziladi) va to’la bo’lmagan oqimi (10…15 foiz moy filtrdan o’tkaziladi) bo’ladi. Odatda to’la oqimli filtrlar daqal filtr bo’lib, tarmoqqa ketma-ket ulanadi va moy nasosi bilan asosiy moy yo’li oralig’ida joylashadi.
Zamonaviy dvigatellariga tirqishli yoki markazdan qochma mayin tozalash filtrlari o’rnatilishi mumkin. Mayin tozalash filtrlari moyni (dag’al tozalash filtrlaridan o’tgandan so’ng) 0,001 mm gacha bo’lgan mexanik zarrachalardan to’la tozalaydi, shuningdek,yelimlashgan moy (smola) va moy kuyindilarini tutib qoladi. Markazdan qochma mayin filtrlar (tsentrifugalar) keng qo’llanilmoqda. Bu turdagi tsentrifugalar reaktiv yuritmaga ega bo’lib, qarama-qarshi yo’nalishda bosim ostida otilib chiqayotgan moy oqimi ta’sirida ularning rotori aylanadi.
Moy radiatorlari dvigatelining ishlashi natijasida qizigan moyni sovitada. Avtomobil dvigatellari asosan xavo-moy turidagi radiatorlar ishlatiladi. Odatda bu turdagi radiatorlar dvigatel sovitish tarmog’ining xavo oqimi yo’liga o’rnatilib, moy tarmog’iga muvoziy ulanadi. Radiatorga kelayotgan moy umumiy nasosdan yoki ikki xonali nasosning pastki xonasidan kelishi mumkin. Konstruktsiyasi bo’yicha moy radiatorlarining naychali va naycha plastinkali turlari mavjud. Bunday radiatorlar puxta va aniq ishlaydi, karter tubidagi moyning haroratini belgilangan xolatda (75..95°S) ushlab turadi.
|
78-rasm a da dvigatelning ochiq shamollatish tarmog’i tasvirlangan.
b da karterni yoriq shamollatish tarmog’i tasvirlangan.
v da majburiy yopiq shamollatish tarmog’i ko’rsatilgan.
|
|
