Mavzu: Murakkab tizimlarni yaratishning asosiy tizimli yondashuvlari

Mavzu: Murakkab tizimlarni yaratishning asosiy tizimli yondashuvlari.
Talaba ushbu mavzu orqali Murakkab tizimlarni yaratishning asosiy tizimli 
yondashuvlari haqidagi kerakli ma’lumotlarga ega bo'ladilar. Bundan tashqari 
tizimlarni yaratish uchun kerak bo'ladigan vositalar bilan tanishadilar. Yangi 
tizimlarni yaratish uchun komyuterda dasturiy muhitini yaratishni o'rganishadi. 
Reja
1.
Murakkab tizimlar haqida umumiy ma’lumot 
2.
Murakkab axborot tizimlarini loyihalash asoslari
3.
Murakkab tizimlarni loyihalashda strukturaviy yondashuv 
4.
Murakkab axborot tizimlarini loyihalash metodologiyalari 
5.
Foydalanilgan adabiyotlar 
Murakkab tizimlar
 - loyihalash sharoiti yoki ko‘riladigan masalalarning 
yuqori tartibliligi bilan, mumkin bo‘lgan variantlarning ko‘pligi bilan turli xil 
faktorlarning hisobga olish kerakligi bilan xarakterlanadi. Murakkab tizimlarni 
loyihalashda soddadan murakkabga yoki quyidan yuqoriga qarab loyihalash 
bosqichlari bajariladi. Bunday loyihalash usuli blok-ierarx usuli deb ataladi. Blok-
ierarx usuli biror ob'ektni abstrakt ravishda bir-nechta bosqichlarga bo‘lishni ko‘zda 
tutadi. 
Ob'ektlar yoritilishi quyidagilar bilan xarakterlanadi. 

funksional (ob'ekt bajaradigan funksiya (ish nuqtai nazaridan); 

konstruktiv (ob'ektning tuzilishi); 

texnologik (ob'ektning ishlab chiqarilishi nuqtai nazaridan). 
Ob’ektlarni funksional yoritilishini quyidagilarga bo‘lish mumkin: 

tizimli; 

mantiqiy; 

sxemotexnik; 


komponentli. 
Ob'ektning funksional tizimli bosqichida yoritilishida tizim sifatida 
komplekslar ko‘riladi. Masalan, kompleks sifatida avtomobilni olish mumkin. 
Ob'ektni funksional mantiqiy darajada yoritilishida bloklarning elementlardan tarkib 
topgan tizim deb ko‘riladi. Masalan, avtomobilda ishlatiladigan kuchaytirgichlar, 
ventillar, taqsimlagichlar va boshqalar. Ob'ektni funksional sxematik darajada 
yoritilishida funksional qismlar tizim sifatida ko‘riladi. Ob'ektni funksional 
komponentli darajada yoritilishida sxema komponentlaridagi jarayonlar ko‘riladi. 
Ob'ektlar konstruktiv nuqtai nazardan yoritilganda ular tizimning tuzilishi 
darajasidan qaraladi. Texnologik nuqtai nazardan esa ob'ektning tayyorlanish 
darajasidan qaraladi. Loyihalash jarayoni bir necha bosqichlarga bo‘linadi. 
Loyihalash bosqichi bir yoki bir nechta loyiha protseduralardan iborat bo‘lgan 
shartli ravishda ajratilgan loyihalash jarayonining qismidir. Odatda bosqichlar bir 
yoki bir nechta darajadagi abstraktlashtirishga ega bo‘lgan bosqich protseduralarini 
o‘z ichiga oladi, ba'zan loyihalash jarayonida u yoki bu protseduralar ketma-ketligi 
ajratib olinadi va u loyihalash marshruti deb ataladi. Protsedura formallashtirilgan 
harakatning yig‘indisi bo‘lib, ularning bajarilishi loyiha yechimi bilan yakunlanadi. 
Loyiha yechimi loyihalash ob'ektini oraliq yoki yakuniy yoritilishi bo‘lib, u yakuniy 
loyihalash yoki yo‘nalishini ko‘rib chiqish yoki aniqlash uchun zarur bo‘ladi. 
Loyihalashda protsedura va bosqichlarning har xil ketma ketligi bo‘lishi mumkin. 
Murakkab tizimni loyihalashning ikkita usuli mavjud: 
1. Pastga qarab loyihalash 
2. Yuqoriga qarab loyihalash. 
Pastga qarab loyihalash shunday bosqichlarni o‘z ichiga oladiki, bunda 
loyihalanayotgan elementlar yoki detallar bitta konkret tizimda ishlatiladi. 
Loyihalash Iteratsion xossaga ega, ya'ni yangi ma'lumotni olish uchun bitta 
ma'lumotdan ko‘p marta foydalaniladi. Yuqoriga qarab loyihalash aniq bir 

ob'ektlarni loyihalashda, agar ular ierarxiyaning yuqori darajasida elementlar 
sifatida foydalanilsa ishlatiladi. Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimining tizim 
qismlari loyihalanayotgan ob'ektga nisbatan qo‘yidagilarga bo‘linadi. 
1. Ob'ektga yo‘naltirilgan. 
2. Ob'ektga bog‘liq bo‘lmagan. 
Tizim qismlari loyihalovchi va xizmat qiluvchilarga bo‘linadi. Loyihalovchi 
tizim qismlari loyihalash protseduralari va operatsiyalarini bajaradi. Xizmat qiluvchi 
tizim qismlari ob'ektlarga yo‘naltirilgan tizim qismlarining ishlash qobiliyatini 
saqlab turishini ta'minlaydi. Ob'ektga yo‘naltirilgan tizim qismlarida protsedura va 
operatsiyalar bajariladi va ular loyihalanayotgan ob'ektning konkret turi bilan 
bog‘liq bo‘ladi. Ob'ektga bog‘liq bo‘lmagan tizim qismlarida protsedura va 
operatsiyalar bir xil shaklga ega bo‘ladi. 
Loyihalovchi tizim qismlariga quyidagilar misol bo‘la oladi: 

detal va yig‘ma bo‘laklarni loyhalash tizim qismlari; 

katta integral sxemani loyihalashning tizim qismlari; 

texnologik loyihalashning tizim qismlari. 
Xizmat qiluvchilarga quyidagilar misol bo‘ladi: 

loyihalash ob'ektlarini grafikaviy akslantiruvchi tizim qismi; 

hujjatlashtirish tizim qismi; 

axborotni qidirish tizim qismi 

1-rasm. Axborot tizimlari.