|
Mavzu: Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda ma’naviy va tarixiy merosning tiklanishi
|
| Sana | 07.12.2022 | | Hajmi | 55.19 Kb. | | #33625 |
Bog'liq Xusenov tarix.word Xong shen Nozimova Zebo, Xusenov (calculus) maruza, 1-топширик сиртки, WpAPFHCtxWXZhmoQ0TCvyVByyNgatcaMSJCNUEDd, Who will cry when you die [@english ebooks], 1710241684 (1)
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
DASTURIY INJENERING FAKULTETI
MUSTAQIL ISH
Mavzu: Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda ma’naviy va tarixiy merosning tiklanishi
Fan nomi: O‘zbekiston tarixi Bajardi: Xusenov Shoxrux
Guruh: HSM004 Tekshirdi: Ibadullayeva Gulhayo
Mavzu: Mustaqillik yillarida O‘zbekistonga ma’naviy va tarixiy merosning tiklanishi
Reja:
1. Kirish.
2. Mustaqillik yillarida ajdodlarimizga bo‘lgan e’tibor.
3. Mustaqillik yillarida diniy hayotni tiklash.
4. O‘zbekistonda ma’naviyatni tiklash jarayonidagi kechinmalar.
1.Kirish.
Chor Rossiyasi davrida ham, sovet totalitarizmi davrida ham mustamlakachilik siyosati O‘zbekiston xalqlarining tarixiy, ma’naviy va madaniy yo‘qotishlariga olib keldi.
Zero, mamlakatimiz suverenitetini tom ma’noda ma’naviy, milliy, diniy va tarixiy qadriyatlarni tiklamasdan amalga oshirib bo‘lmaydi. Shu sababli, O‘zbekiston mustaqilligining dastlabki kunlaridanoq respublikada siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar bilan bir qatorda, xalqning ma’naviy merosi va madaniy qadriyatlarini tiklashga alohida e’tibor qaratildi. Jamiyatni ma’naviy yangilash, milliy mustaqillik g‘oyasini shakllantirish O‘zbekiston Respublikasi suverenitetini mustahkamlashning ajralmas qismiga aylandi.
O‘zbekistonda qabul qilingan ma’naviy rivojlanish konsepsiyasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga asoslanadi. Prezidentning farmonlarida, nutqlarida, Vazirlar Mahkamasining qarorlarida, mamlakatning davlat dasturlarida, Konsepsiyani hayotga tatbiq etish choralari belgilangan. Konsepsiya davlatning oila, ta’lim muassasalari, jamoat tashkilotlari, diniy birlashmalar, madaniyat va sport, ommaviy axborot vositalari va shu kabi ustuvor institutlar bilan o‘zaro munosabatlarining me’yoriy asosidir. Ushbu hamkorlikning maqsadi esa, odamlarning ma’naviy rivojlanishi uchun barcha shart-sharoitlarni ta’minlashdan iboratdir.
Ma’naviy rivojlanish - bu hayotning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy sohalari ta’siri ostida o‘zgarib turadigan ko‘p qirrali hodisa.
Zamonaviy O‘zbekistonda ijtimoiy-siyosiy tizimni isloh qilish bilan bir vaqtda milliy o‘ziga xoslikni mustahkamlash boshlandi. Bu jarayonda tarixiy xotira, xalqning obektiv va haqiqiy tarixini tiklash juda muhim o‘rin egallaydi. Tarixiy xotira milliy o‘zlikni anglashning asosidir. Bu ona tiliga, butun madaniy merosga nafaqat tarixiy obidalar xazinasi sifatida, balki, millat taraqqiyotiga yordam beradigan faol milliy o‘zlikni anglash instituti sifatida ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lishni talab qiladi. Ma’naviy tiklanishni amalga oshirish uchun millat o‘zining boy tarixi, ming yillik madaniy tajribasi, buyuk ajdodlari merosi asosida O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga kirib borayotganini anglab etishi kerak.
O‘rta Osiyo mintaqasida yashovchi xalqlarning boy tarixiy merosidan, shu jumladan, Sharqning Uyg‘onish davrida yashagan buyuk ma’rifatparvarlar tomonidan yaratilgan boy tarixiy merosdan foydalanish mamlakatni ma’naviy tiklanishining muhim sharti bo‘ldi. Ularning eng katta yutug‘i shundaki, ular insoniylik g‘oyalariga asoslangan jamiyat haqida fikr yuritganlar, inson qadr-qimmatini hurmat qilishni ta’kidlaganlar.
2. Mustaqillik yillarida ajdodlarimizga bo‘lgan e’tibor.
O‘zbekistonda buyuk ajdodlarimiz xotirasiga hurmat bajo keltirib, yubiley tantanalari tashkil etildi, yodgorlik majmualari barpo qilindi. Xususan, 1991 yilda buyuk shoir-mutafakkir va ma’rifatparvar Alisher Navoiyga bag‘ishlangan yubiley tantanalari bo‘lib o‘tdi, ular milliy bayramga aylandi. Uning nomidagi davlat mukofoti ta’sis etildi, yubiley kunida uning asarlari to‘plami nashr etildi. I.Karimov tashabbusi bilan milliy bog‘ va "Alisher Navoiy nomidagi xalqlar do‘stligi" maydoni barpo etildi, uning markazida shoirning haykali o‘rnatildi. Ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi sessiyasida Prezident Alisher Navoiy ijodini chuqur o‘rganishga, shuningdek, boy milliy, ma’naviy merosni o‘rganishga chaqirdi.
Buyuk alloma va davlat arbobi Mirzo Ulug‘bek tavalludining 600 yilligiga bag‘ishlangan yubiley tantanalari YUNESKO tashabbusi bilan Parijda ko‘rgazma bilan ochildi, bu uning iste’dodi va dahosining dunyo miqyosida tan olinganligining isbotidir.
Amir Temurning tarixiy shaxsi haqidagi haqiqatni tiklash uchun katta ishlar qilindi. Bunda O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.Karimovning 1996 yilni “Amir Temur yili” deb e’lon qilinishi to‘g‘risidagi farmoni katta ahamiyatga ega bo‘ldi. YUNESKO o‘zining Parijdagi qarorgohida yubileyni nishonlash bilan ushbu bayramga katta hissa qo‘shdi. U erda "Temuriylar davrida obodlik, ma’naviyat va ma’rifat" shiori ostida xalqaro konferensiya va Amir Temur shaxsiga bag‘ishlangan ko‘rgazma bo‘lib tashkil etildi. Respublikada "Amir Temur" ordeni ta’sis qilindi. U tug‘ilgan, yashagan va umrining oxirigacha boshqargan Shahrisabz va Samarqand shaharlari mukofotga sazovor bo‘ldi. Amir Temur va temuriylar davridagi ko‘plab tarixiy obidalar tiklanib, qayta ta’mirlandi. Sohibqiron nomini olgan bog‘lar va xiyobonlar barpo etildi.
“Oltin meros” jamg‘armasi milliy-ma’naviy merosni tiklashda alohida rol o‘ynaydi. Shuningdek, 1994 yilda "Ma’naviyat va ma’rifat" jamiyatining tashkil etilganligini ham ta’kidlash kerak va bularning barchasi xalqimizning ma’naviy hayotini tiklash va rivojlantirishda katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Imom al-Buxoriyning 1225 yilligi doirasida uning "Ishonarli to‘plam" (“Al jome as-sahih”) "Adab durdonalari" (Al-adab al-mufrad”) kabi asarlari nashr etildi.
Ma’lumki, Sovetlar davrida milliy va diniy urf-odatlar, marosimlar taqiqlangan, tanqid qilingan va xalqimizning milli turmush tarzidan chiqarib yuborilgan edi. Faqat mustaqillik sharofati bilangina ularni qayta tiklash imkoniyati paydo bo‘ldi. Mamlakatimizning eng go‘zal bayramiga aylangan "Navro‘z"ning qaytarilishi bu boradagi eng katta yutuq bo‘ldi.
3. Mustaqillik yillarida diniy hayotni tiklash.
O‘zbekistonda din davlatdan ajratilgan, biroq shu bilan birga, u jamiyatdan ajratilmaganligini tushunish kerak, bu esa jamiyatning ma’naviy hayoti va diniy munosabat o‘rtasidagi bog‘liqlik uyg‘un va muvozanatli bo‘lishi kerakligini anglatadi. Agar davlat dindorlarning diniy tuyg‘ulari va huquqlarini hurmat qiladigan bo‘lsa, unda dindorlar davlatning qonunlari va siyosatini hurmat qilishlari ham lozim. Faqa shunday muvozanatgina o‘zaro qarama-qarshilikka yo‘l bermaydi.
Mustaqillik yillarida diniy hayotni tiklash, Sovetlar davrida taqiqlangan milliy va diniy urf-odatlar, bayram va marosimlarni qaytarish bo‘yicha ulkan ishlar olib borildi. Bugunga kelib respublika aholisi Navro‘z, Qurbon hayiti, Ramazon hayiti, Rojdestvo, Fisih, Purim va Xanukkalarni o‘zgacha tarzda nishonlamoqda. Prezidentning 1992 yil mart oyidagi farmoni bilan Respublika hukumati huzurida Din ishlari bo‘yicha qo‘mita tashkil qilindi.
Prezident xalq irodasini bajara turib, mamlakatimizda mustaqillikning yana bir yutug‘i bo‘lgan, musulmon dunyosi hayotida katta ahamiyatga ega bo‘lgan "Muqaddas haj" ni ziyoratini tiklash to‘g‘risida farmonga imzo chekdi. Agar, ilgari har yili 3-4 kishi haj qilgan bo‘lsa, mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasi hukumatining moliyaviy ko‘magi bilan minglab musulmonlar muqaddas Makka va Madinaga haj qildilar. Faqatgina 1997-1998 yillarda 3,5 ming, 1999 yilda - 4 mingga yaqin dindorlar ushbu shariat amrini bajardilar.
Dinning ma’naviy tarbiyadagi rolini inobatga olib, Prezidentimizning 1999-yil 7-apreldagi farmoni bilan Toshkent Islom Universiteti, Islomshunoslik ilmiy tadqiqot markazi va universitet qoshida kademik litsey tashkil etildi.
O‘zbekiston hukumati masjidlar va musulmon ta’lim muassasalarini qayta tiklash tashabbusi bilan chiqdi. Mustaqillik yillarida 3 mingdan ortiq masjidlar qayta tiklandi yoki qayta qurildi, diniy ma’lumot olishni istaganlar uchun 10 ta madrasalar ochildi. Taqqoslash uchun keltiradigan bo‘lsak, sobiq Sovet Ittifoq davrida bunday o‘quv muassasalar atiga ikkita edi.
Yuqorida ta’kidlanganidek, 1999 yilda O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning "Toshkent Islom Universitetini tashkil etish to‘g‘risida" gi qarori diniy qadriyatlarning tiklanishiga katta hissa qo‘shdi. Markaziy Osiyodagi ushbu nufuzli universitet chuqur dunyoviy va diniy bilimlarga ega yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlaydi. 2003-yildan boshlab, davlat tilida o‘qitishdan tashqari, rus tilida o‘qishga kirish boshlandi.
1995-yil 21-noyabrda Toshkentda nufuzli jamoat instituti Ma’naviy merosni tiklash bo‘yicha xalqaro harakat tashkil etildi, undan mintaqadagi ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni mustahkamlashda, fuqarolik jamiyatini qurishda, ijodiy ziyolilarning roli va mavqeini oshirishda, xalqaro hamkorlikni kuchaytirishda keng foydalanilmoqda.
Mamlakatdagi dinlararo va millatlararo totuvlik suveren O‘zbekiston siyosatining ustuvor yo‘nalishiga aylandi. Istiqlolning dastlabki yillaridanoq, nafaqat ma’rifatli, balki Imom al-Buxoriy, Imom at-Termiziy, Imom al-Moturidiy, Burhoniddi Marg‘iloniy, Abdulxoliq G‘ijduvoniy, Najmiddik Kubro kabi dinshunoslarning merosini asrash va kengaytirishga asoslangan tolerantlik jamiyatini barpo etish yo‘nalishi qabul qilindi.
Respublikada islom me’moriy yodgorliklarini tiklash bo‘yicha katta ishlar qilindi Xususan, 2007-yilda Samarqandda Imom Buxoriy majmuasi qurildi. Toshkentda Islom olamida mashhur bo‘lgan shayx Hazrati Imomning me’moriy majmui qayta barpo etildi. Surxondaryoning Termiz shahrida at-Termiziyga bag‘ishlangan yodgorlik majmuasi qad rostladi. Bularning barchasi, ma’naviyatni tiklash va odamlarning axloqiy qadriyatlari tizimini mustahkamlashga xizmat qiladi, albatta.
Aholisining aksariyati islom dinini qabul qiladigan mamlakat sifatida O‘zbekiston uchun ikkita asosiy vazifa dolzarb hisoblanadi:
• haqiqiy islomni mintaqada buzg‘unchi vaziyatni yaratish maqsadida diniy shiorlardan foydalanadigan, siyosiylashtirilgan va jangari soxta islomdan himoya qilish;
• diniy bag‘rikenglikni, barcha diniy qadriyatlarni hurmat qilishni chuqurlashtirish uchun yaqin aloqalar o‘rnatish.
4. O‘zbekistonda ma’naviyatni tiklash jarayonidagi kechinmalar.
Ma’naviyatni tiklash jarayonida O‘zbekiston intellektual, axloqiy va estetik tadbirlarni o‘tkazishda ko‘plab nufuzli xalqaro tashkilotlar, shu jumladan, YUNESKO bilan hamkorlik qiladi. YUNESKOning asosiy vazifasi "BMT Nizomida e’tirof etilgan umuminsoniy hurmat, adolat, qonuniylik va inson huquqlari, shuningdek, asosiy erkinliklarni ta’minlash maqsadida xalqlar o‘rtasida ta’lim, fan va madaniyat sohasidagi hamkorlikni kengaytirish orqali tinchlik va xalqaro xavfsizlikni mustahkamlashga ko‘maklashish" dir.
O‘zbekiston va YUNESKO o‘rtasidagi hamkorlik orqali muhim voqealar yangi xalqaro bosqichga ko‘tarilmoqda. YUNESKO nafaqat O‘zbekistonda, balki butunjahon miqyosidagi tarixiy obidalar, noyob shaharlar va me’moriy obidalarni targ‘ib qilmoqda. YUNESKOning Jahon tarixiy va madaniy merosi ro‘yxatiga 7000 dan ortiq tarixiy me’morchilik va san’at yodgorliklari kiritilgan.
YUNESKOning Umumjahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan birinchi sayt Xiva edi. 1997-yilda YUNESKOning bevosita ishtirokida ushbu tarixiy shaharning 2500 yilligi nishonlandi. Shu yili Buxoroning 2500 yillik yubiley ham YUNESKO sha’feligida nishonlandi. 2005-yilda YUNESKO homiyligida, shuningdek, YUNESKOning Jahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan Shahrisabzning 2700 yilligi nishonlandi. 2007-yilda YUNESKO homiyligida va dunyo hamjamiyatining har tomonlama ko‘magi bilan Samarqand shahri o‘zining 2750 yilligini tantanali ravishda nishonladi.
Mustaqillik yillarida birlashuv jarayonlari nafaqat o‘zbeklar, balki boshqa xalqlar va millatlar o‘rtasida ham etnik va madaniy asosda amalga oshirildi. Milliy va madaniy markazlar paydo bo‘ldi. 1989-yilda Madaniyat vazirligi huzurida Respublika millatlararo madaniyat markazi tashkil etildi. Uning tarkibiga qozoq, koreys kabi 12 ta milliy markazlar kirgan.
O‘zbekistonda milliy an’analarni saqlash va rivojlantirish, respublikada yashaydigan xalqlar va millatlarning ona tillari va madaniyatini tiklash bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar olib borilmoqda. Asosiysi, o‘z tarixini o‘rganish asosida axloqiy qadriyatlarni tiklash bo‘yicha aniq maqsadli ishlar yo‘lga qo‘yildi.
|
| |
