MAVZU: Neft konlarini suv bostirish
usullarini qo‘llab ishlatish
Reja:
1. Neft qazib chiqarishning ikkilamchi usullari
2. Qatlamlarga suv haydash texnika va texnologiyasi
3. Respublikamizda qatlam bosimini saqlash usullarini
qo‘llanilish tarixi
1.Neft qazib chiqarishning ikkilamchi usullari
❑ Neft qazib chiqarishning ikkilamchi usullari deganda qatlamlarni uzoq vaqt ishlatish
natijasida neft zahiralarini anchagina qismi olinib bo‘lingandan keyin, ya’ni ishlashning
so‘nggi davrlarida qatlamlarga ta’sir qilish usullari tushuniladi. Mamlakatning neft
uyumlarida neft beraoluvchanlik koeffitsiyentini o‘rtachaga nisbatan 2 – 3 % ga
ko‘tarish katta ahamiyatga ega. Bu esa yangi katta konni ochish bilan barobardir.
❑ Eski va zahirasining ko‘p qismi olib bo’lingan konlarda qoldiq neftni olish bir qancha
qiyinchiliklar bilan bog‘liq: qatlamda bosim tushishi bilan birga neft qisman gazsizlanadi
va buning oqibatida qovushqoqligi ortadi; qatlamda tog’‘ jinsining neft uchun fazaviy
o‘tkazuvchanligini kamaytiruvchi erkin gaz paydo bo‘ladi; uyum ko’proq yoki kamroq
darajada suvlangan bo‘lishi mumkin.
❑ Uyumlardan qoldiq neft zahirasini olish uchun ikkilamchi tadbirlar sifatida odatda neft
qatlamlariga gaz (havo) yoki suv haydash qo‘llaniladi.
Neft olishning ikkilamchi usullarini loyihalashtirishda neftlilik qatlamini mufassal
o‘rganish katta ahamiyatga ega. Bunday o‘rganishda quyidagilar aniqlanishi kerak:
1)
qatlamning
fizik
xususiyatlari
–
jinslarning
g‘ovakligi,
o‘tkazuvchanligi,
granulometrik va minerologik tarkibi, qatlamning qalinligi va uni maydon bo‘ylab
o‘zgarishi;
2) suyuqlik va gazning qatlam sharoitidagi fizik xususiyatlari – neft va gazning
qovushqoqligi, neftning gazga to‘yinganligi, to‘yinish bosimining kattaligi, neftning
zichligi va b.;
3) qoldiq neftning, bog‘liq suvning va qatlamning alohida hududlaridagi gazning
miqdori;
4) qatlam bosimi va uni qatlamning turli qismlarida o‘zgarishi;
5) suvlilik va gazlilik chegaralari;
6) qatlamning mahsuldorligi va yutish qobiliyati.
Neft olishning ikkilamchi usullarini amalga oshirish uchun obyekt tanlashda
quyidagilarga asoslaniladi:
1. Qoldiq neftga to‘yinganlik g‘ovak muhitning hajmini kamida 35% ni tashkil
qilishi
lozim.
Chunki
neftga
to‘yinganlik
bundan
ham
pastrok
bo‘lganda
qatlamdan olinayotgan 1t neft uchun sarflanadigan ishchi agentning solishtirma sarfi
ko‘payishi hisobiga jarayonning samaradorligi tezda tushadi.
2. Bog‘liq suvning miqdori jinsda 25% gacha bo‘lsa suv haydash samaralirok
bo‘ladi. Bog‘liq suvning miqdorini bundan hamko’proq bulishi jarayonning
samaradorligini pasaytiradi.
Qaydqilingan
usulni qo‘llash
uchun
suvga
to‘yinganlikning chegarasi 55% ni tashkil qiladi. Qatlamga gaz haydashni bog‘liq
suvning miqdori bundan hamko’proq bo‘lgan hollarda qo‘llasa bo‘ladi; bu holatda
suvga to‘yinganlikni chegarasi 70% ga teng;
3.
Har xil o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan qatlamchalardan tuzilgan turli tog’’
jinslaridan iborat qatlamlarni ishchi agentni har biriga alohida haydash uchun ikki –
uch obyektga bo‘lish (bunda pachkalarning qalinligi 10-20 m ni tashkil qilishi kerak)
maqsadga muvoffik. Bunday tog’’ jinslarida haydovchi quduqlar kesimidagi yuqori
o‘tkazuvchanli qatlamchalarni izolyatsiya qilish (berkitish) tadbirlarini o‘tqazish
kerak;
4. Qatlamning fatsial o‘zgaruvchanligi, linzasimonligi va qalinligini kichikligi
xolatlarida
ko‘shni quduqlar bir-biridan ta’sirlanmaydi, bunda neft olishning
ikkilamchi usullari kerakli samarani bermaydi.
5. O‘piriluvchan va bo‘sh tog’‘ jinslaridan tashkil topgan qatlamlarda quduq tubi tikini
hosil bo‘lishi va ular bilan doimiy kurashib turish lozimligi tufayli neft olishni
ikkilamchi usullarini tashkil qilish qulay emas.
6. Qatlamni bir necha bloklarga bo‘luvchi tektonik buzilishlar bo‘lsa, har kaysi blokni
ta’sir qilishning mustaqil obyekti sifatida karash kerak.
7. Neft olishning ikkilamchi usullarini qo‘llash uchun erigan gaz rejimidagi yopik
qatlamlar qulay obektlarhisoblanadi.
8. Yuqorida keltirilganidek qatlamning yuqori suvlanganligi maydon bo‘ylab suv
haydash samaradorligini pasaytiradi. Qatlamning yuqori gazga to‘yinganligi gaz
haydash uchun ma’qul emas. Chunki bu xolat ishchi agentni muddatidan oldin
oluvchi quduqlarga o‘tib ketishiga va uni solishtirma sarfini ko‘payishiga olib keladi.
9.
Ishchi
agentning
solishtirma
sarfi
neftning
sifatiga
bog‘liq.
Neft
qovushqoqligini yuqori bo‘lishi suv, gaz va havoning solishtirma sarfini ko‘p
bulishiga olib keladi.
10. Neft olishning ikkilamchi usullarini amalga oshirishda butun ishlatish
obyektini ta’sir bilan qamrab olish kerak. Usul qo‘llanalayotgan qatlamlar to‘g‘ri
quduqlar turiga ega bo‘lishi lozim, agarda bunday to‘r bo‘lmasa qo‘shimcha
quduqlarni qazishni loyihalashtirish kerak.
Suv va gazni qatlamning biror bir qismiga yoki butun qatlamga haydashda
quyidagilarni o‘zgarishi kuzatiladi:
а) qatlam bosimi yoki quduqlardagi satx;
b) quduqlarning mahsuldorlik koeffitsiyenti yoki mahsulot miqdori;
v) gaz omili yoki quduqlarni suvlanish foizi;
g) olinayotgan neft, suv va gazning tarkibi;
d) suvlilik va gazlilik konturi;
y) haydovchi quduqlarning qabul qiluvchanligi.
❑Olingan ma’lumotlar ishchi agent haydashning texnologik jarayonini: haydash
bosimi, ishchi agent miqdori, butun qatlam va alohida quduqlar bo‘yicha
mahsulot olish va haydash sur’atini o‘rnatish uchun asos qilib olinadi.
❑Neft olishni ikkilamchi usullari qo‘llanilayotganda haydovchi quduqlardan
oluvchi quduqlarga ishchi agentni o‘tib ketishiga qarshi kurashishga asosiy
e’tiborni karatish zarur. Ishchi agentni o‘tib ketishini gaz omili va suvlanish
foizini (jarayonning boshlang‘ich bosqichidayok) tezda ko‘payishi bilan bir
vaqtda quduqlar mahsulot miqdorini kamayishidan bilsa bo‘ladi.
Ishchi agentni o‘tib ketishi bilan kurashishning vositalariga quyidagilar kiradi:
1) ishchi agent o‘tib ketayotgan hududlarda ishchi agentni haydash hajmini va
quduqlar debitini cheklash;
2) mahsulot oluvchi quduqlarni davriy ishlatish va haydovchi quduqlardan ishchi
agentni davriy haydash;
3) haydovchi quduqlar kesimidagi yuqori o‘tkazuvchanli qatlamchalarni paker
o‘rnatish va boshqa tadbirlarni qo‘llash orqali izolyatsiya qilish;
4) havo haydashda haydovchi quduqlarga davriy suv xaydab turish.
Neft olishning ikkilamchi usullari amalga oshirilayotgan davrda butun jarayonni
geologik-texnik xujjatini aniq yuritish lozim.
| 