• - ayirish amali
  • * - ko’paytirish amali
  • / - bo’lish amali
  • // - butun qismli bo’lish amali
  • % - qoldiqli bo’lish amali
  • ** - darajaga ko’tarish (oshirish) amali
  • Turga keltirish (turga o’girish) funksiyasi
  • Sonlarning turli sanoq sistemalarda tasvirlanishi
    		•

    Mavzu: pythonga kirish




    Download 49,28 Kb.
    bet6/8
    Sana18.11.2023
    Hajmi49,28 Kb.
    #101088
    1   2   3   4   5   6   7   8
    Bog'liq
    Mavzu pythonga kirish-fayllar.org (1)

    Arifmetik amallar. Pythonda asosiy arifmetik amallar o‟z ma`nosi bo‟yicha qo‟llaniladi:

    + - qo’shish amali:



    Ikki sonni yig‟indisi


    print(6

    +

    5)



    #


    11





    - ayirish amali:



    Ikki sonni ayirmasi


    print(6

    -

    5)



    #


    1





    * - ko’paytirish amali:



    Ikki sonni ko‟paytmasi


    print(6

    *

    5)



    #


    30





    / - bo’lish amali:



    Ikki sonni bo‟lish


    print(6

    / 5)



    #


    1.2





    // - butun qismli bo’lish amali:



    Ikki sonni bo‟linmasi (ushbu amal bo‟lish natijasining faqat butun qismini qaytaradi, qoldiq qismi tashlab yuboriladi)


    print(6

    //

    5)



    #


    1





    % - qoldiqli bo’lish amali:



    Ikki sonni bo‟linmasi (ushbu amal bo‟lish natijasining faqat qoldiq qismini qaytarib, butun qismi tashlab yuboriladi)


    print(6 %


    5)



    #


    1





    ** - darajaga ko’tarish (oshirish) amali:



    ab shaklidagi hisoblashlarda qo‟llaniladi


    print(6

    **

    2)



    #


    36


    Ifodada bir nechta arifmetik amallar ketma-ket kelgan bo‟lsa, ular prioriteti (ustunligi) bo‟yicha bajariladi. Dastlab, yuqori prioritetga ega bo‟lgan amallar bajariladi. Amallarning prioriteti kamayish tartibida quyidagi jadvalda ifodalangan:




    Amallar


    Yo’nalish


    **

    Chapdan-o‟nga



    *, /, //, %


    Chapdan-o‟nga




    +, -

    Chapdan-o‟nga

    Misol sifatida quyidagi ifodani qaraymiz:


    1

    son = 12//7 + 2 ** 5 *

    3 - 4

    2

    print(son) # 93






    Bu erda dastlab eng yuqori prioritetga ega bo‟lgan amal – darajaga ko‟tarish amali bajariladi (2 ** 5 =32). Keyin ko‟paytma (32 * 3 = 96), butun qismli bo‟lish (12 // 7
    = 1), qo‟shish (1 + 96 = 97) va ayirish (97 – 4 = 93) amallari bajariladi. Ifoda bajarilishi natijasida 93 soni konsol ekraniga chiqariladi.
    Amallarni qavsga olish orqali ularning bajarilish ketma-ketligini o‟zimiz xoxlagan tartibga keltirib olishimiz ham mumkun. Masalan, yuqoridagi ifodani quyidagicha qayta yozamiz:


    son = 12//7


    print(son)


    +

    #


    2 **


    -31

    5

    *

    (3

    –

    4)



    1
    Natijada konsol ekraniga -31 soni chiqariladi.


    Shuni alohida ta`kidlash kerakki, arifmetik amallar butun sonlar uchun qanday tartibda bajarilsa, suzuvchan nuqtali haqiqiy sonlar uchun ham xuddi shunday bo‟ladi. Agarda ifodada loaqal bitta haqiqiy son ishtirok qilsa natija haqiqiy turda ifodalanadi.
    Yuqoridagi barcha arifmetik amallarni o‟zlashtirish amali (=) bilan birgalikda (arifmetik amal va undan keyin “=” belgisi ketma-ket yoziladi) ishlatish mumkin. Masalan: +=, -=, *=, /=, //=, %=, **=. Bunday hollarda ifodaning o‟ng tomonidagi barcha amallar hisoblanib, chiqqan natija chap tomondagi o‟zgaruvchi natijasi bilan mos arifmetik amal bajariladi va natija yana chap tomondagi o‟zgaruvchiga yuklanadi. Masalan:


    1

    son = 2



    2

    son += 3 # son = son + 3 amaliga teng kuchli, son=5 bo`ladi

    3

    print(son)



    # 5

    4





    5

    son -= 1



    6

    print(son)



    # 4

    7





    8

    son *= 4



    9

    print(son)



    # 16

    10





    11

    son //= 2



    12

    print(son)



    # 8

    13





    14

    son **= 2



    15

    print(son)



    # 64


    Yuqoridagi misolda hisoblash natijalari kommentariyalarda ko‟rsatilgan.

      1. Turga keltirish (turga o’girish) funksiyasi



    Pythonda sonlar ustuda amal bajaruvchi ichki funksiyalar juda ko‟p. Xususan, int() va float() funksiyalari argument sifatida berilgan qiymatlarni mos ravishda butun va haqiqiy sonlarga o‟girish uchun ishlatiladi. Masalan:


    a = int(10.0)


    print(a) # 10


    3





    b = float("12.3")




    print(b) # 12.3


    6





    c = str(12)




    print(c) # "12"


    9





    d = bool(c)




    print(d) # True




    Turga keltirish funksiyalari odatda konsol ekranidan kiritilgan qiymatlarni kerakli turga o‟girish (chunki konsoldan kiritilgan ixtiyoriy qiymat str turiga tegishli bo‟lishi oldindan qabul qilingan) va ifodalarda bir turdan ikkinchi turga keltirish zarur bo‟lgan hollarda ishlatiladi. Masalan:


    son1 = 3


    son2 = input() print(son1 + son2)




    Ushbu dastur bajarilishi jarayonida turlar mos kelmasligi (TypeError: unsupported operand type(s) for +: 'int' and 'str') to‟g‟risidagi xatolik ro‟y bergani haqidagi xabarni chiqaradi. Turga keltirish funksiyasidan foydalanib quyidagicha dasturni qayta yozamiz:


    son1 = 3


    son2 = "12"
    res = son1 + int(son2) print(res) #15


    Ushbu dastur konsol ekraniga 15 degan javobni chiqaradi. Demak turga keltirish amali
    int() joyida to‟g‟ri qallanilgan.

    float() – turga keltirish funksiyasi ham xuddi yuqoridagidek ishlatiladi. Faqat suzuvchan nuqtali haqiqiy sonlar ustida amallar bajarilganida natija har doim ham biz kutganday bo‟lmaydi. Masalan:




    son1

    =

    4.01



    son2

    =

    5



    son3

    =

    son1

    / son2



    print(son3) #0.8019999999999999




    Ushbu dasturda javob 0.802 chiqishi kerak edi, lekin uni javobi yuqoridagi misolda ko‟rinib turganidek 0.8019999999999999 qiymatni ekranga chiqaradi. Bu qiymat hato emas. Haqiqiy sonlarning kompyuter xotirasida saqlanish formati butun sonlarnikidan farqlanadi. Shu sababli suzuvchan nuqtali sonlar qiymati taqriban saqlanadi (absolyut xatolik inobatga olmasa ham bo‟ladigan darajada kichik). Shuning uchun haqiqiy sonlarni yahlitlash uchun round() funksiyasidan foydalaniladi.


    son1 = 4.01


    son2 = 5

    son3 = round (son1 / son2,4) print(son3) #0.802




    round(a,n) funksiyasi ikkita parametr qabul qilib, dastlabkisi yahlitlanishi kerak bo‟lgan qiymat, ikkinchisi verguldan keyin nechta belgi aniqlikda chiqarilishi kerakligini anglatuvchi son.

      1. Sonlarning turli sanoq sistemalarda tasvirlanishi



    Odatda, sonli o‟zgaruvchilarni aniqlashda ularga qiymat o‟nlik sanoq sistemasida beriladi. O‟nlik sanoq sistemalardan tashqari Pythonda sonlarni ikkilik, sakkizlik va o‟n oltilik sanoq sistemalarida ham ifodalash mumkin. Sonni ikkilik sanoq sistemasida ifodalash uchun qiymat oldiga 0b, sakkizlikda 0o va o‟n oltilikda 0x belgilar jufligi qo‟yiladi. Masalan:


    son1 = 5


    son2 = 0b110 # 6 son3 = 0o11 # 9 son4 = 0x1a # 26

    print(son1,son2,son3,son4) print(son1 +son3) # 14





    #



    5



    6



    9



    26


    Turli xil sanoq sistemalarda ifodalangan sonlar ustida bajarilgan amallar natijasi o‟nlik sanoq sonlarda ifodalaniladi. Shuning uchun yuqoridagi dasturda print(son1 +son3) ifodaning natijasi 14 soni o‟nlik sanoq sistemasida ekranga chiqariladi.
    Bundan tashqari ixtiyoriy butun sonni ikkilik, sakkizlik va o‟n oltilik sanoq sistemalarida ifodalash mumkin. Masalan, quyidagi dasturda 15 sonining turli sanoq sistemalardagi ifodalanishi tasvirlangan:


    1

    son = 15



    2

    print("{0}".format(son)) # 15



    3

    print("{0:0b}".format(son)) #



    1111

    4

    print("{0:07b}".format(son))



    # 0001111

    5

    print("{0:0o}".format(son)) #



    17

    6

    print("{0:0x}".format(son)) #



    f


    Yuqoridagi dasturning 4-satrida keltirilgan {0:07b} ifodadagi 7 soni yozuvida nechta raqam bo‟lishi kerakligini ifodalaydi. Shuning uchun 0001111 natija hosil qilingan. Sonni ifodalovchi qiymat, ko‟rsatilgan uzunlikda bo‟lmasa, u holda qiymat old qismi 0 raqami bilan to‟ldiriladi (yuqorida 1111 qiymat old qismiga 000 raqamlar ketma- ketligi qo‟yilgan).


      1. Download 49,28 Kb.
    1   2   3   4   5   6   7   8




    Download 49,28 Kb.