|
Mavzu: Qand lavlagini yig’ishtirish, tashish va aniqlash usullari
|
| bet | 2/2 | | Sana | 11.06.2024 | | Hajmi | 0,98 Mb. | | #262510 |
Bog'liq Qand lavlagiQand lavlagini saqlash texnologiyasi. Lavlagi avvaldan tayyorlangan maydonlarga qoziq qilib qatlamlab yotqiziladi. Saqlash texnologiyasi buzilsa, lavlagi unib, chiriydi. Axir, ildizlar tirik organizmlardir. Niholning o'ziga xos xususiyati nihollarning butun meva massasiga nisbati indeksidir. Yuqori harorat va yuqori namlik sharoitida lavlagi saqlashning beshinchi kunidayoq unib chiqa boshlaydi. Shu bilan birga, qoziqning yuqori qismida joylashgan lavlagi eng intensiv unib chiqadi. Bu shakar ishlab chiqarish samaradorligini pasayishiga olib keladigan juda salbiy hodisa. Niholdan yo'qotishlarni kamaytirish uchun o'rim-yig'im paytida mevalarning tepalari kesiladi va qoziqdagi hosilning o'zi maxsus eritma bilan ishlov beriladi. Mevalarni zarar bermaslikka harakat qilib, qoziqlarda ehtiyotkorlik bilan saqlash kerak. Axir, homilaning shikastlangan joylari zaif nuqta bo'lib, u birinchi navbatda, keyin esa sog'lom to'qimalarga ta'sir qiladi. Bakteriyalarning rivojlanishiga harorat va namlik darajasi sezilarli darajada ta'sir qiladi. Tavsiya etilgan havo tarkibi va haroratini saqlasangiz1-2 °C, keyin parchalanish jarayonlari sekinlashadi (ba'zan rivojlanmaydi). Saqlashda saqlanayotgan lavlagi nihoyatda ifloslangan (tuproq, oʻt). Axloqsizlik qoziqdagi havo aylanishini buzadi, chirish jarayonlarini qo'zg'atadi. Shuning uchun lavlagi yuvish va yuvilgan holda saqlash tavsiya etiladi. So'nggi yillarda begona o'tlar, somon va kirlarni puflash uchun maxsus qurilmalar keng qo'llanilmoqda.
Lavlagi hosili. Eng muhim vazifalardan biri qand lavlagi hosildorligini oshirishdir. Bu ko'plab omillarga bog'liq. Shakar ishlab chiqarish to'g'ridan-to'g'ri yig'ish hajmiga, shuningdek, xom ashyoning texnologik sifatiga bog'liq. Birinchidan, yetishtiriladigan lavlagining texnologik sifatlari ishlatiladigan urug’larga bog’liq. Zamonaviy texnologiyalar biologik va boshqa xususiyatlarni nazorat qilish imkonini beradi. Urug‘lik sifatini nazorat qilish har gektar ekin maydonidan olinadigan hosilni sezilarli darajada oshirishi mumkin. Lavlagi yetishtirish usuli ham muhim ahamiyatga ega. Hosildorlikning sezilarli o'sishi tizma etishtirish deb ataladigan usulda kuzatiladi (hosildorlikning o'sishi mintaqaning iqlimiy xususiyatlariga qarab 15 dan 45% gacha). Usulning mohiyati quyidagicha. Kuzda maxsus mashinalar tizmalari quyiladi, buning natijasida er namlikni faol ravishda o'zlashtiradi va to'playdi. Shuning uchun bahorda er etarlicha tez pishib, meva ekish, o'sishi va rivojlanishi uchun qulay sharoitlar yaratadi. Bundan tashqari, lavlagi yig'ib olish ancha oson: tizmalarning tuproq zichligi nisbatan past. Bu texnologiya oʻtgan asrning uzoq 20-yillarida sovet olimi Gluxovskiy tomonidan taklif qilingani qiziq. Va nisbatan yaqinda bu usul ilg'or mamlakatlarda joriy qilingan.Buyuk samaradorlikka qaramay, bu texnologiya keng qoʻllanilishini topmagan. Buning sababi maxsus jihozlarning etishmasligi va yuqori narxidir. Shuning uchun lavlagidan qand ishlab chiqarish rivojlanish va yangi texnologik darajaga chiqish istiqbollariga ega. Lavlagi sovuqdan oldin terib olinishi kerak. Qozilgan lavlagini korxonalarga yetkazib berish oqim printsipi bo'yicha yoki oqimli o'tkazish usuli bilan amalga oshirilishi mumkin. Ko'chirish bazalarida uzoq muddatli saqlashda saxaroza yo'qotilishini kamaytirish uchun mevalar somon bilan qoplangan.
Qand lavlagini Yigʻishtirish jarayoni
Yigʻishtirish jarayonida hamma ildizmevalar tuproqdan chiqarib olinishi, palgini qirqish, ildizmevani tuproqdan va yon oʻsimtalardan tozalash, dumlarini kesish, ildizmevani va palagini alohida yigʻish kerak. Yigʻishtirishda ildizmevani shikastlanishiga yoʻl qoʻymaslik kerak. Hosilni yigʻishtirish minimal yoʻqotish bilan oʻtkazilishi kerak. Mashinalar ildizmevalarni 30 sm chuqurlikkacha kavlash: bunda kamida 99 % ildizmeva kavlanishi va 98% ildimeva tuproqdan chiqarib olinishi kerak. Palagi shunday kesilishi kerakki, uni qirqilmagan qismining uzunligi ildizmeva boshidan 1-2 sm dan ortiq boʻlmasin va bunday qirqilgan ildizmevalar 85% dan kam boʻlmasligi lozim. Mashina ildizmevalarni tuproqdan tozalash (qolgan tuproq ildizmevalar massasidan 1 % dan ortiq boʻlmasligi), mexanik shikastlanishiga yoʻl qoʻyilmasligi (sabzida 4 % gacha, lavlagida 5% gacha), ildizmevalarni alohida idishlarga, palagini mashina bunkeriga joylashi va ularni mexanik boʻshatish yoki mashina yonida harakatlanayotgan transport vositasiga yuklashi lozim. Ildizmevalarni yoʻl qoʻyilgan yoʻqotilishi, lavlagi uchun 3 % dan va sabzi uchun 5 % dan oshmasligi kerak. Qand lavlagi hosili alohida-alohida, ya'ni ikki fazali usul bilan, toʻrt va olti qatorli mashinalardan foydalanib yigʻishtiriladi. Dastlab lavlagining palagi palak oʻrish mashinalari bilan oʻrib olinadi va yonma–yon harakatlanayotgan transport vositasiga yuklanadi. Soʻngra kombaynlar yordamida ildizmevalarni kovlab olinib, tuproqdan va palak qoldiqlaridan tozalanib transport vositasiga yuklanadi. Transport vositalari bilan ta'minlanganlikni va ob-xavo sharoitlarini hisobga olib yigʻishtirishni potok, pereval va potok- pereval texnologiyalari qoʻllaniladi. Egʻishtirishni potok texnologiyasi qand lavlagi yigʻishtirish jarayonini toʻliq kompleks mexanizasiyalashtirishni koʻzda tutadi: ildizmevalar toʻgʻridan-toʻgʻri qand zavodini qabul punktiga, palagi esa fermerlarga yoki silosxonalarga tashib ketiladi. Yigʻishtirishni pereval texnologiyasi transport vositalari etishmaganda yoki qand lavlagi xomashyosi ifloslanganlik darajasi boʻyicha qand zavodlari talablariga javob bermaganda qoʻllaniladi. Lavlagini oraliq pereval maydonlarga toʻp-toʻp qilib, yoki uyum koʻrinishida toʻkiladi. Ildizmevalarni zavodga tashish uchun yuqori ish unumli CPC-4,2 yuklagich-tozalagich yordamida tozalanib transport vositasiga yuklanadi. Potok-pereval texnologiyasida yigʻishtirilgan ildizmevani bir qismi zavodga olib ketiladi, bir qismi esa dastlabki ishlov berish uchun (tuproq va palak qoldiqlaridan tozalash uchun) maxsus maydonlarga tashiladi. Qand lavlagi hosilini yigʻishtirib olish uchun mashinasozlik sanoati sugʻorilmaydigan erlarda uch qatorli, sugʻoriladigan maydonlarda ikki, toʻrt va olti qatorli mashinalar komplekslarini ishlab chiqarilgan. Lavlagi palagini oʻrib yigʻishtirish uchun BM-6A, BM-4 tirkama va MBS-6 oʻziyurar palak oʻrish (yigʻish) mashinalaridan foydalaniladi. BMA-6A mashinasi, qator oralari 45 sm qilib ekilgan olti qatorli qand lavlagi palagini yigʻishtirish uchun moʻljallangan. BM-4 palak yigʻish mashinasi toʻrt qatorli, qator oralarining kengligi 60 sm qilib, sugʻoriladigan hududlarda etishtirilgan qand lavlagi palagini yigʻishtirsh uchun moʻljallangan. MBS-6 oʻziyurar palak yigʻishtirish mashinasi qator oralarining kengligi 45 smli olti qator qand lavlagini palagini yigʻishtirish uchun moʻljallangan. KST-3A uch qatorli qand lavlagi yigʻishtirish kombayini ildizmeva bilan birga tuproq qatlamini kovlaydi, uni palagidan siqib tuproqdan yulib oladi, palagini kesadi, ildizmevani tuproqdan, palagi va yon barglaridan tozalaydi va ildizmevani avtomashina kuzoviga, palgini esa kombayinga tirkalgan prisepga yuklaydi. Kombayn bilan qand lavlagi ikki hil usulda yigʻishtiriladi: birinchi usulda ildizmevalar qand zavodlariga yoki saqlash omborlariga tashiladi, ikkinchi usulda dala chetidagi uyumlarga toʻkiladi. Qand lavlagini parvarishlash agrotexnologiyasini toʻgʻri tashkil etish orqali hosildorlikni oshishiga erishishimiz mumkin. Qolaversa, etishtirilgan hosilni sifatli va zararlanishlarsiz yigʻishtirib olishni yoʻlga qoʻyish ham muhim tadbirlardan biri hisoblanadi.Birinchidan, yetishtiriladigan lavlagining texnologik sifatlari ishlatiladigan urug’larga bog’liq. Zamonaviy texnologiyalar biologik va boshqa xususiyatlarni nazorat qilish imkonini beradi. Urug‘lik sifatini nazorat qilish har gektar ekin maydonidan olinadigan hosilni sezilarli darajada oshirishi mumkin.Lavlagi yetishtirish usuli ham muhim ahamiyatga ega. Hosildorlikning sezilarli o'sishi tizma etishtirish deb ataladigan usulda kuzatiladi (hosildorlikning o'sishi mintaqaning iqlimiy xususiyatlariga qarab 15 dan 45% gacha). Usulning mohiyati quyidagicha. Kuzda maxsus mashinalar tizmalari quyiladi, buning natijasida er namlikni faol ravishda o'zlashtiradi va to'playdi. Shuning uchun bahorda er etarlicha tez pishib, meva ekish, o'sishi va rivojlanishi uchun qulay sharoitlar yaratadi. Bundan tashqari, lavlagi yig'ib olish ancha oson: tizmalarning tuproq zichligi nisbatan past. Bu texnologiya oʻtgan asrning uzoq 20-yillarida sovet olimi Gluxovskiy tomonidan taklif qilingani.
Xulosa
Xulosa: Xulosa oʻrnida shuni aytish mumkinki, qand lavlagi qand –shakar sanoatida qimmatli xomashyo boʻlganligi sababli uni ekin maydonlarini koʻpaytirish maqsadga muvofiq boʻladi.O‘zbekistonda aksariyat holda ikki yillik turlari (qand lavlagi, xashaki lavlagi, sholg‘om, sabzi, turp, rediska, selderey kabi o‘simliklar) ekiladi. Qand lavlagi shakar ishlab chiqarish, qolgan ildiz mevalar oziq-ovqat sanoatida va chorva uchun yem sifatida foydalaniladi. Ildiz mevalarining tarkibida 10-30% quruq modda bo‘ladi, ularda ko‘p miqdorda uglevodlar, organizmda yaxshi xazm bo‘ladigan azotli moddalar, qand, kraxmal, mineral tuzlardan: kalsiy, fosfor, vitaminlar (С, В1, В2, Р, РР, К, va boshqa), oshlovchi modalar, karotin mavjud. Ularni tarkibida suv bo‘lganligi tufayli saqlash qiyin. Qand lavlagi urug‘i 8°C issiqlikda una boshlaydi, maysalari bahorgi 4-5°C sovuqqa chidamli. U xayotining birinchi kunidan boshlab namga talabchan. Urug‘ bo‘rtishi va unishi uchun yuqori miqdorda suv talab qilinadi.
Qand lavlagidan 1 tonna ildiz meva va tegishli barg hosili olish uchun ko‘p miqdorda, ya‘ni 6 kg azot, 2 kg fosfor va 6, 7 kg kaliy elementlarini talab qilinadi. Bundan tashqarii o‘simliklarning normal faoliyati uchun lavlagi o‘simligi rivojiga magniy, bor, temir, oltingugurt, marganets, mis va boshqa mikroelementlar kerak.
Qand lavlagi tarkibida gumus miqdori ko‘p, mexanik tarkibi soz bo‘lgan tuproqda ekish yaxshi natijalar beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
ILDIZMEVALAR KLASIFIKATSIYASI VA ULARNING AHAMIYATI. Temirova.M.U, Zayobiddinov.T.M
S.M.Mustafayev "Botanika" Toshkent-2002
WWW.google.uz
|
| |
