|
Mavzu. Sql opеratorlari va ular bilan ishlash. Reja
|
| Sana | 02.10.2024 | | Hajmi | 146,57 Kb. | | #273159 |
Bog'liq Sql opеratorlari
MAVZU. SQL opеratorlari va ular bilan ishlash.
REJA:
1. SQL tilining vazifalari
2. Interaktiv va qurilgan SQL
3. SQL ma`lumot toifalari
4. SQL tilining SELECT (tanlash) operatori va uning parametrlari
Tayanch iboralar: SQL, SELECT, DISTINCT, FROM, WHERE, ORDER BY ,GROUP BY ,HAVING , UNION, SELECT,
Ma‟lumotlar bilan ishlash uchun mo„ljallangan MBBTichki tili ikki qismdan tashkil topgan: Ma`lumotlar aniqlash tili (DATA DEFINITION LANGUAGE va ma`lumotlar bilan manipulyasiya qilish tili (DATA MANIPULATION LANGUAGE) DDL tili ma`lumotlar baza sxemasini aniqlash uchun ishlatiladi. DML tili bazada saqlanayotgan ma`lumotlarni o`qish va tiklash uchun ishlatiladi.
Bu tillar ma‟lumotlarni qism tillari yuqori darajali dasturlash tillari deyiladi, chunki ularni tarkibida barcha xisoblarni bajarish uchun zarur bo„lganda bo„ladigan til kostruksiyalari bo„lmaydi (shartli o„tish amallari, yokissikl operatori) Ma‟lumot bazasi ishlaydigan ixtiyoriy til foydalanuvchiga quyidagi imkoniyatlarni berishi kerak:
- ma‟lumot bazasi va jadvallarni tuzilishi va tafsifini yarata olish;
- ma‟lumotlar bilan manipulyasiya qilishni asosiy amallarini jumladan jadvalga ma‟lumotlarni kiritish,( qo„shish),ularni takomillashtirish, jadvaldan ma‟lumotlarni olib tashlash;
- oddiy va murakkab so„rovlarni bajarish ;
SQL tilining vazifasi. Ma‟lumotlar bazasi bilan ishlash tillari ko„rsatilgan masalalarni foydalanuvchi kim kuch sarf qilib echishi imkoniyatini berishi kerak.
Tilning komandalarini tuzilishi va sintaksisi etarli darajada sodda va o„rganishga oson bo„lishi kerak. Bundan tashqari u universal bo„lishi kerak. Ya‟ni qandaydir standart talablariga javob berishi kerak. Bu esa uni komanda strukturasini va sintaksisini (yozilishini) bir qancha MBBTishlatishini imkonini beradi.
Bu talablarni barchasiga SQL javob beradi. SQL-(STRUSTURE QUERY LANGUAGE) (STRUKTURALASHGAN SO„ROVLAR TILI) SQL ma‟lumotlarni almashtirish tili bo„lib xisoblanadi, ya‟ni u jadvallar bilan ishlash mo„ljallangan bo„lib, kiruvchi ma‟lumotlar talab etilgan chiquvchi ko„rinishga ega xolga aylantirib beradi.
SQL tili ikkita asosiy komponentga ega:
-DDL tili (DATA DEFINITION LANGUAGE ma‟lumotlar aniqlash tili) bu ma‟lumotlar ba‟zi strukturasini aniqlash va ma‟lumotlarga murojaatni boshqarish uchun mo„ljallangan.
-DML tili (DATA MANIPULATION LANGUAGE) ma‟lumotlarni manipulyasiyalash tili. Ma‟lumotlarni ajratish va tiklash uchun mo„ljallangan. -bu til noprotsedura tili ,shuning uchun unga qanday axborot olishi kerakligi ko„rsatiladi, lekin axborotni qanday olish emas. Boshqacha aytganda SQL tili ma‟lumotlarga murojaat usulini ko„rsatishni talab etmaydi. SQL tili operatorlarni erkin formatda yozishini ta‟minlaydi. Buning ma‟nosi, operatorlar elementlarini yozilishi ekrandan fiksirlangan joylarga bog„liq emas. Komanda strukturasi bir qancha kalit xizmatchi so„zlar bilan beriladi, masalan: CREATE TABLE (sozdat tablitsi- jadval yaratish) INSERT (vstavka-qo„yish) SELECT (vыbrat-ajratib olish) SQL operatori xizmatchi so„zlar va foydalanuvchi qo„llaydigan so„zlardan tashkil topadi. Xizmatchi so„zlar SQL tili doimiy qismi bo„lib, ular aniq qiymatga ega. Ularni standartda ko„rsatilganday yozish kerak va ularni bir satrdan ikkinchisiga ko„chirish uchun bo„linmaydi. Foydalanuvchi tomonidan aniqlangan so„zlar, foydalanuvchi tomonidan ma‟lum sintaksis qoidalari asosida beriladi. Ular o„z navbatida ma‟lumot baza ob‟ektivlarini xar xil nomlari iborat bo„ladi (jadval, ustun, tasvirlar, indekslar va x.k.). operatordan so„zlar o„rnatilgan sintaksis qoidalariga moslab joylashtiriladi. Til standartida bu ko„rsatilmagan bo„lsa xam, SQL tilining dialektlarida (ko„rinishida)matn tugallanganini bildiruvchi belgi, ko„pgina xollarda nuqtali vergul(;) ishlatiladi. SQL operator komponentalarini ko„pchiligi registrga bog„liq emas, ya‟ni ixtiyoriy xar qanday katta va kichik xarflvr ishlatishi mumkin. Bularda bitta istisno bor. Bu istisno simvolli literallarga tegishli. Ulardalitera ma‟lumotlar, ularga mos bo„lgan ma‟lumotldar bazasidagi qiymatlar qanday saqlansa shunday yozilishi kerak. Masalan:agar ma‟lumotlar bazasida familiyaning qiymati «SWITH»ko„rinishida bo„lsa, qidirish shartida «SWITH» simvol literal ko„rinishida berilsa, bunga tegishli yozuv hech kachon topilmaydi. SQL tili erkin formatga ega bo„lgani uchun, SQL aloxida operatorlari va ularning ketma-ketligini, aloxida ajratib yozish va tekislab yozishni ishlatish mumkin. Quyidagi qoidalarga bo„ysunish talab etiladi: -operatordagi xar bir konstruksiya yangi satrdan boshlanishi kerak; -xar bir konstruksiya boshlanishida tashlab ketladigan bo„sh pozitsiyalar, boshqa operator konstruksiyalari xam bo„lishi kerak; -agar konstruksiya bir necha qismdan iborat bo„lsa, ularning xar biri qism yangi satrlardan bo„sh o„rinlarni oldingi konstruksiyaga nisbatan siljitib yoziladi. Amaliyotda ma‟lumot bazasi tuzilishini (asosan uni jadvallarini) aniqlash uchun DDL operatorlari ishlatadi, bu jadvallarni ma‟lumotlar bilan to„ldirish uchun va ulardan axborotlarni so„rovlar yordamida ajratib olish uchun - DML operatorlari ishlatiladi. Ma‟lumotlar bilan manipulyasiyalash SQL tilini DML peratorlarini ko„llaymiz. Interaktiv va qurilgan SQL. SQL tilini ikkita shaklida mavjud va ishlatiladi. -interaktiv SQL - qurilgan (kiritilgan) SQL Interaktiv SQLda foydalanuvchi SQL- so„rovlar va natija interaktiv rejimda olinadi. Qurilgan SQL, SQLkomandalaridan tashkil topib, u boshqa birorta tilga (S++S, Delphi) yozilgan dastur ichiga joylashtiriladi. Bu shunday tillarni ishlatadigan dasturlarni samarador, quvvatli qiladi. Ularga relyasion ma‟lumotlar bazasi bilan ishlash imkonini beradi. SQL ma‟lumot toifalari. Simvollar satr ma‟lumot toifasi SQL standartida matnlarni faqat bitta tavsifi keltiriladi. Uning sintaksisi CHARACTER[(UZUNLIGI)] YOKI CHAR[(UZUNLIGI)] Jadvalni matnli qiymatli CHAR toifasidagi fikrlangshan uzunlikda bo„lishi mumkin. Bu parametr qiymati 1 - 255 bo„lishi mumkin, ya‟ni u 255 simvolgacha bo„lishi mumkin. SQL tilini ba‟zi birlardagina o„zgaruvchan uzunlikdagi satr toifalari bor. Bu toifalar quyidagicha tavsiflanadi: VARCHAR(),CHARVARYING YOKI CHARVARYING() Ixtiyoriy uzunlikdagi matnli tasvirni tasvirlaydi. CHARACTER va VARCHAR toifasidagi konstantalar apostrof ichiga yoziladi. Quyidagiyozuvlarni barchasi ekvivalent VARCHAR [(UZUNLIGI)], CHARVARYING [(UZUNLIGI)] CHARACTER VARYING[(UZUNLIGI)] Agar uzunlik oshkor ko„rsatilmasa, u birga teng deb qabul qilinadi, ya‟ni barcha xollarda bita simvoldan iborat bo„ladi. Sonli ma‟lumot toifalari SQL standartida quyidagi son toifasida ishlatiladi. INTEGER-butun sonlar uchun -2 - 31….231 SMOLLINT-butun sonlar 2-15…215 DECIMAL (aniqlik[masshtab]) -Fiksirlangan nuqtali unli son aniqlik sondagi qiymatli raqamlar masshtab unli nuqtadan undagi raqamlarning maksimal soni kursatadi NUMERIC(aniqlik[masshtab])- Fiksirlangan nuqtali unli son. aniqlik sondagi qiymatli raqamlar masshtab unli nuqtadan undagi raqamlarning maksimal soni kursatadi FLOAT[(aniklik)]suzuvchi nuktali son minimal aniklik bilan Beriladi. Shunday qilib xulosa qilish mumkin: Simolli satrlar toifasi. Character [uzunligi] [char] uzun) da kursatiladi. Bundan tashkari uzgaruvchan uzunlikdagi simvolli satrlar toifasini xam ishlatamiz. Bunda uzgaruvchi toifalar ixtiyoriy uzunlikda buladi. Bunda uzunliklar zarur bulmagan parametrlar xisoblashadi. Agar ular ishlatilmasa, unda 1 ta simvolga joy ajratiladi. Simvolli satrlarni belgilashni yana bir usuli bor. Varchar [(uzunlik)] yoki charvaryina [(uzunlik)] 1. Ma‟lumotlarni sonli tiplari 1. Integer 2. Smollint 3. Decimal (aniklik, masshtab). (DEC) fiksirlangan (__) li sonlarni tasvirlash uchun ishlatiladi. Aniklik- sondagi kiymatli rakamlar. Masshtab- nuktadan keyingi ung tomonda turgan rakamlarni maksimal soni 4. Numeric (aniklik, (masshtab).. 5. FLOAT (aniklik). Suzunlikuvchi nuktali son va undagi minimal aniklikni bildiradi. 6. REAL FLOAT kabi tip sonlari bilan kushimcha kilingan. Sana va vakt toifasidagi ma‟lumotlar standarti kushimcha kilinmagan. Bular yozilishini texnik xujjatlarda kurish kerak. NOANIQ VA O`TKAZIB YUBORILGAN MA‟LUMOTLAR SQL da atribut kiymatlari noma‟lum bulgan utkazibi yuborilgan yoki mavjud bulmaganlarini NULL bilan yoziladi. NULL kiymat oddiy tushunchada kiymat kiymat xisoblanmaydi. U fakat atributni xakikiy kiymati tushib koldirilgan yoki noma‟lumligini anglatadi. NULL ni ishlatishda kuyidagilarga e‟tibor berish kerak: Agregat f-yalar ishlatilganda birorta atributni kiymatlar tuplami buyicha xisoblashlar bajarilganda aniklikni ta‟minlash maksadida NULL kiymat xisobga olinmaydi. - shartli operatorlarda TRUE, FALSE dan tashkari UNKOWN paydo bulsa natija NULL kiymatda chikadi. - bu kiymatni tekshirish uchun IS NULL yoki IS NOT NULL lardan foydalanamiz. - almashtirish fuknsiyalari xam argument sifatida NULL bulsa natija NULL ga teng bo’ladi.
|
| |
