MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Fan: Kopmyuter tarmoqlari
Mavzu:Tarmoq modellari va tarmoq arxitekturasi. Tarmoq arxitekturasi,
tarmoqlar va tizimlar tushunchalari.
Talaba : Murodova G.
Tekshirdi :Jumanov J.
Toshkent 2023
Reja:
Kirish
Tarmoq va tarmoq arxitektura tushunchasi.
Tarmoq elementlari va pog’onali arxitektura.
Tarmoq topologiyalari
Tarmoq standartlarini tartibga soluvchi qo’mitalar.
Xulosa
7.Foydalanilgan adabiyotalar.
Tarmoq arxitekturasi deganda - bu kompyuter tarmog’ini loyihalash va ishlab chiqish jarayoni tushunialadi. Arxitektura tushunchasi tarmoqning fizik tarkibiy qismlarini, ularning funktsional ob’ektlari, konfiguratsiyasini, printsiplari va ishlash tartiblarini va foydalaniladigan aloqa protokollarini aniqlashni ifodalaydi. Shuningdek, tarmoq arxitekturasi aloqa tarmog’i orqali taqdim etiladigan xizmatlar va ularning batafsil tavsiflarini, taqdim etiladigan xizmatlarni hisob-kitob qilish va hisob-kitob tuzilmalarini o'z ichiga oladi.
Kompyuter tarmoqlari arxitekturasi deganda kompyuterlarni o’zaro bog’lanishi, bog’lanish jarayonida qo’llaniladigan texnologiyalar, ularning xususiyalatlari, standartlari, kompyuterlar o'rtasida vazifalar qanday taqsimlanganligi va boshqa ko’plab jarayonlar tushuniladi. Tarmoq arxitekturasining eng ko'p ishlatiladigan ikki turi mavjud: peer-to-peer va mijoz-server.
Global miqyosidagi kompyuter tarmoqlarining o’zaro bog’lanishi natijasida Internet tarmog’i tashkil topadi. Internet tarmog'ining arxitekturasi, avvalambor, tarmoqdagi tugunlarni yoki tugunlarni ulash uchun ma'lum bir modelda yoki apparat ulanishlarining ma'lum turlarida foydalanishda emas, balki Internet protokollari (TCP/IP) arxitekturasidan foydalanishni ifodalaydi. Shunday qilib har bir texnologiya orqali loyihalashtiriladigan tarmoq o’zining arxitekturasiga ega bo’ladi, masalan, OSI, TCP/IP, umumfoydalanish telefon tarmog’i, mobil aloqa tarmoqlari va boshqalari. Ushbu ma’ruzada kompyuter tarmoqlarining arxitekturalari muhokama etiladi.
Tarmoq va tarmoq arxitektura tushunchasi
Tarmoq so’zining ma’nosi narsalarning, qurilmalarning yoki odamlarning o’zaro bog’langan tizimi yoki guruhini anglatadi. Kompyuter tarmoqlari esa eng kamida o’zaro ulangan ikkita kompyuterlar tizimi tushuniladi. Tarmoq shartini bajarilishi faqatgina o’zaro bog’lanish emas, balki o’zaro ma’lumot almashish jarayoni amalga oshirilishi shart.
Tarmoq arxitektura esa yuqorida ta’kidlanganidek, kompyuterlarni bog’lanishi orqali hosil qilingan tarmoqni qanday asosda qurilganini, qanday qurilmalardan foydalanilgani, qaysi protokollar ishlatilgani, tizimda qanday muhitlardan foydalanib ma’lumotlar uzatilishi yoki har bir jarayonni fizik va mantiqiy holatlarni bajarilishini pog’onalarga ajratib bajarilishi tushuniladi. Har bir tarmoq arxitekturasi belgilangan standartlar asosida yoki xech qanday standartga asoslanmagan holatda ishlab chiqilishi mumkin. Masalan, kompyuter tarmoqlarini OSI etalon modeli asosida qurish bilan global miqyosida ma’lumot almashishni ta’minlash mumkin. Sababi dunyoda ko’plab mamlakatlarning kompyuter tarmoqlari ushbu etalon asosida ishlaydi. Agar OSI modeliga asoslanmagan qandaydir belgilanmagan standartga asosan kompyuter tarmoqlari loyihalansa, o’sha tizim ichidagi qurilmalar o’zaro ma’lumot almasha oladi, OSI asosidagi tarmoq bilan esa ma’lumot almasha olmaydi, sababi uning standarti boshqacha. Quyida 1-rasmda kompyuter tarmoqlari OSI modeli asosida qurilgan arxitekturasi keltirilgan.
Boshqacha qilib aytadigan bo’lsa, turli xil tarmoq arxitekturalari ko’plab standartlar asosida ishlab chiqiladi, masalan, matnni formati, matni raqamli ko’rinishga o’zgartirish, raqamli matnni signal ko’rinishiga o’zgartirish yoki aksincha, signalli axborotlarni simsiz muhitda uzatish, qabul qilish jarayonlari ma’lum standartlar asosida ishlab chiqiladi. Tasavvur qiling ikki standart asosida ishlab chiqilgan tizim orasida ma’lumot almashish qanchalar murakkab bo’ladi. Shuning uchun ham global tarmoqlarni loyihalash va qurish uchun yagona standartdan foydalanish har doim afzal hisoblanadi. Bu xuddi ko’plab millatlarni bitta zalda ingliz tilida gaplashishi qanchalik osonligini ko’rsatadi. Agar har bir millat o’zining tilada gaplashsa, ularni tushunish uchun qancha tarjimon kerak bo’ladi yoki ba’zi tillar uchun tarjimon topilmasligi ham mumki. Shuning uchun ham tarmoqlarni qurishda yagona arxitekturaga asoslanish tarmoqni sodda va kam xarajatlar asosida qurish imkoniyatini beradi. Tarmoq elementlari va pog’onali arxitektura.
"Tarmoq elementlari" va "pog'onali arxitektura" so'zlari bilan bir biridan farqli mamlakat va sohalar bo'yicha turli kontekstda foydalanish mumkin. Agar sizning so'rangiz tarmoq texnologiyasi yoki arxitekturasi haqida bo'lsa, undan ko'proq ma'lumot bering:
Tarmoq Elementlari:
Tarmoq: Bu so'z tarmoq texnologiyasiga (kompyuterlar, qurilmalar va tizimlar orasidagi aloqalar) olingan kelma.
Elementlar: Bu so'z qurilmalardagi modullar, komponentlar yoki qismlar uchun ishlatiladi. Tarmoqda ishlaydigan qurilmalar, routerlar, switch'lar, modellar va boshqa qurilmalarni ifodalaydi.
Pog'onali Arxitektura:
Pog'onali: Bu so'z "layered" yoki "tiered" ma'nolariga keladi, ya'ni arxitektura qurilishidagi tartiblashgan qatlamlar va tuzilmalar orasidagi bog'lanishni anglatadi.
Arxitektura: Bu so'z tizim, dastur yoki loyihaning umumiy qurilishi yoki strukturasini bildiradi.
ISO (International Organization for Standardization):
ISO/IEC 11801 (Ethernet): Bu standart tarmoq kabel tuzilmalari uchun standartni ifodalaydi va Ethernet tarmoqlarining qurilishi, qo'llanilishi va boshqarilishini belgilaydi.
ISO/IEC 7498-1 (OSI Model): Bu standart Ochiq Tarmoq Muhiti (OSI) modelini tasvirlaydi, bu model barcha tarmoq protokollari uchun umumiy qo'llaniladi.
IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers):
IEEE 802 (LAN/MAN Standards Committee): Bu komitet barcha lokal tarmoqlar (LAN) va markaziy tarmoqlar (MAN) uchun standartlarni belgilaydi. Misol uchun, IEEE 802.3 Ethernet standarti kabel va beqiyos tarmoq asoslarini tasvirlaydi.
ITU (International Telecommunication Union):
ITU-T (Telecommunication Standardization Sector): ITU tarmoq texnologiyalari va aloqa standartlarini belgilaydi. Masalan, ITU-T G.709 Optical Transport Network (OTN)ni qo'llaydi.
ANSI (American National Standards Institute):
ANSI/TIA-568 (Structured Cabling Standards): Bu standart tarmoq kabel tuzilmalari va struktura kabel tizimlarini belgilaydi. Bu standart yaxshi qo'llanilgan tarmoq tuzilishlarini ta'minlashda muhimdir.
IETF (Internet Engineering Task Force):
RFC (Request for Comments): IETF tomonidan ishlab chiqilgan dokumentlar, internet protokollari, tarmoq texnologiyalari, va boshqa bog'lanishlar uchun standartlarni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega.
ETSI (European Telecommunications Standards Institute):
Tarmoq topologiyalari, tarmoqni qurishda qurilgan elementlarning birbiriga qanday aloqalanganligini, ularga qanday yo'nalish berildiğini, va qanday boshqa qurilmalar bilan bog'lanishlar amalga oshirildiğini ifodalaydi. Har bir topologiya xususiyatlarga ega bo'lib, xususiy aloqa tuzilmalarini yaratishda va tarmoqni boshqarishda muhim bo'ladi. Quyidagi keng tarqalgan tarmoq topologiyalari mavjud:
Bus Topologiyasi:
Tarmoq qurilmasida barcha qurilmalar bir boshqarma (bus) orqali bog'langan.
Har bir qurilma barcha ma'lumotlarni eshitish, o'qish va yozish imkoniyatiga ega.
Bitta qurilma yaroqliroq bo'lishi uchun qanchalik qurilmalarga qo'shilib ketilsa, tarmoq tez-tez noyob bir yerga ariza chiqaradi.
Star Topologiyasi:
Har bir qurilma bir "hub" (ma'lumotlarni almashish va jo'natish uchun ishlatiladigan qurilma) yoki "switch" bilan bog'langan.
Bitta qurilma boshqa qurilmalar bilan barmoqlar orqali bog'lanmaydi. Agar bitta qurilma xarbiyda ariza chiqarsa, qolgan qurilmalar ishlab chiqarishni davom ettiradi.
Ring Topologiyasi:
Har bir qurilma o'zining o'ng yoki chap tomonidagi qurilma bilan bog'langan.
Ma'lumot o'ngdan chapga (yoki chapdan on'ga) o'tadi va barcha qurilmalar birbiriga bog'lanadi.
Agar bir qurilma arizaga uchrasa, tarmoq xavfli bo'lishi mumkin.
Mesh Topologiyasi:
Har bir qurilma boshqa barcha qurilmalar bilan to'liq bog'langan.
Tarmoqni tuzilishda qanchalik barcha qurilmalar o'zaro bog'lanadi va shundaylikcha aloqa yo'lalari mavjud.
Bu topologiya o'sha tarmoqni xavfliqdan himoya qilish uchun yaxshi variant bo'lishi mumkin.
Hybrid Topologiyasi:
Bir nechta topologiyalarning bir aralashmasi.
Masalan, star va ring topologiyalarning yagona tarmoqi, yoki bus va star topologiyalarning birligini ifodalaydi.
Xulosa:OSI Model (Ochiq Tarmoq Muhiti):
OSI modeli tarmoqni qanday tuzish, tark etish va aloqa muammosini hal qilishni tavsiflaydi.
Yetti asosiy qismdan (fizikavi, link, tarmoq, transport, sesion, tadbir va ilova) tashkil topgan.
Har bir qism o'zining aniqlik va boshqa qismga nisbatan o'z-ozini ifodalovchi protokollar va funksiyalarga ega.
TCP/IP Model (Transmission Control Protocol/Internet Protocol):
TCP/IP modeli asosan ikki qismdan tashkil topgan: Internet Protocol Suite va Transmission Control Protocol.
Internet Protocol Suite aloqa protokollarini tavsiflaydi va besh asosiy qismdan iborat bo'lib, uzluksiz aloqalarning tuzilishini ta'minlaydi.
Hybrid Model:
Bu model OSI va TCP/IP modellarining birlashmasidir. Tarmoq texnologiyalari sohasida bu model mashhur, chunki unda ikki eng ko'p qo'llaniladigan modelni birlashtiradi.
Misol uchun, birinchi tomondan tuzilgan modellardan tashqari, tarmoqni amalga oshirish va qo'llashning boshqa asosiy nuqtalari qo'llaniladi.
Ethernet Model:
Bu model Ethernet tarmoqlarini tuzilishi va boshqarilishini tavsiflaydi.
Uning protokollari va qurilmalari jahon tarmoq tizimlarida keng tarqalgan ravishda ishlab chiqarilgan.
Token Ring Model:
Bu model tarmoqni to'liq foydalanish va o'zaro aloqalarni boshqarishda ishlatiladi.
Token ring tarmoqlarida ma'lumot o'g'irilganida, "token" nomli maxsus belgi har bir qurilmaga o'tadi va ma'lumotlarni o'z ichiga olish imkoniyatiga ega bo'lishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1."Deep Learning" (Ian Goodfellow, Yoshua Bengio, va Aaron Courville): Bu adabiyot, tarmoq modellari va dasturlash sohasining asosiy ko'rsatkichi bo'lgan "deep learning" (chuqur o'rganish) mavzusini o'rganuvchilar uchun yaxshi bir manba sifatida taniladi.
2."Neural Networks and Deep Learning: A Textbook" (Charu Aggarwal): Ushbu kitob tarmoq modellarining va chuqur o'rganishning asosiy prinsiplari, algoritm va dasturlash sohalari bo'yicha tafsilotlar bilan ta'minlanadi.
3."Hands-On Machine Learning with Scikit-Learn, Keras, and TensorFlow" (Aurélien Géron): Bu kitob, amaliyotda tarmoq modellalari ishlatish va ularga dasturlar yozishga yo'l qo'yadigan qo'llanma sifatida foydalaniladi.
4."Python Machine Learning" (Sebastian Raschka va Vahid Mirjalili): Tarmoq modellarini qo'llab-quvvatlash uchun Python dasturlash tili va undagi maxsus kutubxonalardan (libraries) foydalanish bo'yicha qo'llanma.
5."Reinforcement Learning: An Introduction" (Richard S. Sutton va Andrew G. Barto): Tarmoq modellarining bir turu bo'lgan taqdim etilgan qo'llanma, ijodiy o'rganish va mulohazalarga asoslanadi.
|
